1. Đánh giá Nghệ thuật, Nội dung đoạn thơ số 1
'Khi ta trưởng thành, Đất Nước đã hiện hữu
Đất Nước xuất hiện trong những câu chuyện thần thoại ngày xưa mẹ thường kể
Đất Nước khởi đầu từ viên trầu bà ăn ngày nay
Đất Nước trưởng thành khi nhân dân biết trồng tre để chống giặc
Tóc mẹ bạc phơ khi bỏi sau đầu
Cha mẹ yêu thương nhau bằng gừng cay và muối mặn
Cái kèo, cái cột trở thành tên tuổi
Hạt gạo trải qua nắng mưa để trở thành hạt gạo ngon, sạch
Đất Nước có từ những ngày đó...
Việc sáng tạo văn hóa không phải là dễ dàng. Để viết những bản thơ có sức sống thực sự, nhà thơ cần tài năng và đam mê, đồng thời phải đắm chìm mình trong cuộc sống và không ngừng khám phá, sáng tạo. Một nhà thơ địa phương từng nói về giá trị của lao động tinh thần:
“Trả giá nghìn cân chất xám
Để thu được một chữ vàng
Những chữ ấy làm rung động
Triệu trái tim trong hàng triệu năm dài”
Nhà thơ phải trả giá cao cho ngôn ngữ thơ nếu muốn tác phẩm của mình trường tồn. Lao động nghệ thuật là hình thức lao động của trí óc và trái tim. Để tạo ra những tác phẩm thơ chân chính, nhà thơ cần có những cảm xúc mạnh mẽ trước cuộc sống và những khám phá sáng tạo độc đáo để thể hiện quan điểm về đất nước. Nguyễn Khoa Điềm, thông qua sự rung cảm mạnh mẽ, tâm huyết và tài năng nghệ thuật đặc biệt, đã sáng tạo một cách độc đáo sử dụng văn hóa và văn học dân gian. Thông qua việc sử dụng cách mở đầu từ chuyện cổ tích, thanh ngôn, nhắc nhở về các câu chuyện cổ tích, truyền thuyết, hình ảnh của ca dao, phong tục và tập quán, ông thể hiện quan điểm của mình về đất nước. Cấu trúc lặp lại như 'Đất nước có từ...', 'Đất nước có trong...', 'Đất nước bắt đầu...', 'Đất nước trưởng thành...' thể hiện sự tiến triển của đất nước qua thời gian và trong tâm trí của con người. Kết hợp với thể thơ tự do, đa dạng, không bị ràng buộc; ngôn từ và hình ảnh giản dị, thân thiện; nhịp điệu linh hoạt; sự kết hợp của cảm xúc và suy nghĩ tạo ra những câu thơ cuốn hút, gây ấn tượng... Những đặc điểm nghệ thuật này tạo ra vẻ đẹp độc đáo cho thơ của Nguyễn Khoa Điềm và thể hiện quan điểm sâu sắc hơn về đất nước. Đoạn trích từ 'Đất nước' giúp chúng ta phát hiện ra tình yêu và sự gắn bó sâu sắc hơn với quê hương, đất nước. Từ đó, tăng cường ý thức về trách nhiệm đối với đất nước.
2. Nhận xét về Mỹ thuật, Nội dung đoạn thơ số 3
“Trong anh và em hôm nay
Mỗi người mang một phần Đất Nước
Khi hai đứa nắm tay
Đất Nước trong chúng ta hài hoà nồng thắm
Khi ta nắm tay mọi người
Đất nước vẹn tròn, to lớn
Mai này con ta lớn lên
Con sẽ đưa đất nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng
Em ơi em Đất Nước là máu xương của ta
Cần biết gắn bó, san sẻ
Cần biết hoá thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời...”
“Đất là nơi anh bước chân
Nước là nơi em hòa mình
Đất Nước là nơi ta hẹn gặp
Đất Nước là nơi em buông khăn khi nhớ thương
Đất là nơi “chim phượng bay về núi bạc”
Nước là nơi “cá ngư ông móng nước biển khơi”
Thời gian trôi dài
Không gian bát ngát
Đất Nước là nơi dân tộc đoàn kết
Đất là nơi Chim trở về
Nước là nơi Rồng cư trú
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Hôn nhau để sinh sản hậu duệ
Những kẻ đã ra đi
Những người hiện đang sống
Yêu thương và sinh con đẻ cái
Mang trách nhiệm người đi trước để lại
Dạy bảo con cháu về tương lai
Mỗi năm cất tiếng kinh kệ
Mỗi dịp đều nhớ đến Tổ tiên”.
Với thể thơ tự do, phóng túng, câu thơ dài ngắn không đều, nhịp thơ linh hoạt không bó buộc, chính luận kết hợp với trữ tình, cảm xúc kết hợp với suy tưởng cùng với các biện pháp điệp từ, điệp cấu trúc... Đoạn thơ đã thể hiện những cảm nhận, cách thể hiện mới mẻ, độc đáo về đất nước trên nhiều phương diện khiến hình ảnh đất nước hiện lên trong tâm trí người đọc sinh động mà hấp dẫn lạ thường. Đoạn thơ là tình yêu quê hương, đất nước sâu sắc, đánh động trong lòng ta những xúc động sâu xa về đất nước, về ý thức nguồn cội. Từ đó mỗi người nâng cao ý thức trách nhiệm với đất nước.”
“Em ơi em
Hãy nhìn rất xa
Vào bốn ngàn năm Đất Nước
Năm tháng nào cũng người người lớp lớp
Con gái, con trai bằng tuổi chúng ta
Cần cù làm lụng
Khi có giặc người con trai ra trận
Người con gái trở về nuôi cái cùng con
Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh
Nhiều người đã trở thành anh hùng
Nhiều anh hùng cả anh và em đều nhớ
Những em biết không
Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn ngàn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước
Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ truyền lửa cho mỗi nhà từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đắp đập be bờ cho người sau trông cây hái trái
Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng lên đánh bại”
Với hình ảnh thơ giản dị, mộc mạc, giọng thơ vừa tự sự vừa trữ tình… Tác giả đã chọn tư liệu văn hóa dân tộc trong ca dao, thể hiện cảm xúc, ý nghĩ. Hiện lên rõ mồn một là chân dung tinh thần của nhân dân. Tâm hồn dân tộc gửi vào trong dân gian gian nay trở thành chiều sâu văn hóa. Nhìn ở cả chiều dài, chiều rộng và chiều sâu đều thấy được vai trò của nhân dân vừa làm ra vừa bảo vệ. Cho nên “Đất Nước này là đất nước của nhân dân”.
Đoạn thơ vừa là lời tâm tình,vừa là lời nhắn nhủ của nhà thơ với tất cả mọi người phải nhận thức đúng vai trò to lớn của nhân dân trong việc làm nên truyền thống lịch sử, văn hóa của đất nước bằng chính lòng biết ơn của mình.
5. Đánh giá Nghệ thuật, Nội dung đoạn thơ số 4
“Những người vợ nhớ chồng góp phần cho Đất Nước núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau tạo nên hòn Trống Mái
Gót ngựa Thánh Gióng qua đây để lại trăm ao đầm
Chín mươi chín con voi đóng góp xây Đất tổ Hùng Vương
Những con rồng yên bình góp phần làm phong cảnh sông xanh thẳm
Người học trò nghèo giúp cho Đất Nước núi Bút, non Nghiên.
Con cóc, con gà quê hương đồng lòng làm đẹp Hạ Long
Những người dân đã đặt tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm
Và khắp mọi nơi trên ruộng đồng, gò bãi
Chẳng chỉ mang hình thức, ao ước hay lối sống của ông cha
Đất Nước sau bốn ngàn năm đi đâu ta cũng nhìn thấy
Những cuộc sống đã trở thành núi sông của chúng ta...”
6. Đánh giá nghệ thuật, nội dung đoạn thơ số 6
“Đất Nước này thuộc về Nhân dân
Đất Nước của chúng ta, đất của ca dao thần thoại
Anh học “yêu em từ thuở trong nôi”
Quý trọng vàng những ngày lao động
Trồng tre, đợi ngày thành gậy
Đi trả thù, không sợ gian khổ
Những dòng sông dẫn nước từ lâu
Nay về, hát chèo, kéo thuyền qua thác
Màu sắc trăm ngàn dáng sông xuôi”.