Top 6 Ý nghĩa và nguồn gốc của cây hoa mai

Xuất xứ của hoa mai bắt nguồn từ Trung Quốc, cây này xuất hiện cách đây hơn 3000 năm. Theo ghi chép của Phí Cung Ấn đời Minh trong sách “Trân hương bảo ngự” có nói rằng: “Đắc Kỷ ái lãm hàn mai. Trụ tằng ngự tuyết đồng lãm chi”. Nghĩa là 'Đắc Kỷ thích ngắm hoa mai trong giá lạnh. Trụ vương thường đội tuyết và ngắm.' Nhờ vẻ đẹp của hoa mai, từ thời xa xưa, người Trung Quốc đã yêu thích hoa mai, coi hoa này cùng với Tùng và Cúc là biểu tượng của sự giàu có và may mắn.

Thời điểm ban đầu, hoa mai được đặt những cái tên phong cách và phản ánh đặc tính của hoa như “Yên chi mai” chỉ hoa mai màu đỏ hồng, “Thủy tiên mai” như hoa thủy tiên, “Lục ngạc mai” là mai có đài hoa xanh đậm,… Theo tư liệu cổ, hoa mai Trung Quốc được phân thành 4 loại chính: Bạch mai, Thanh mai, Hồng mai và Mặc mai.

Hoa mai ban đầu là loài cây hoang dã. Cây có khả năng thích ứng tốt với khí hậu nhiệt đới và phát triển mạnh mẽ. Nếu được chăm sóc kỹ lưỡng, hoa nở sẽ rực rỡ và cây có thể sống lâu dài. Đặc biệt, khả năng rụng lá vào cuối mùa đông và nở hoa đầu xuân khiến cây mai thường được trồng làm cây cảnh trong dịp Tết Nguyên Đán ở châu Á, đặc biệt là Việt Nam.

Không phải tự nhiên hoa mai trở thành biểu tượng ngày Tết của người Việt. Những người trồng mai, chăm sóc cây mai cảm nhận được sự ươm mầm, cắm rễ sâu trong đất, không khuất phục bởi mưa giông bão tố, thậm chí nhiều khó khăn khác, vẫn bền bỉ theo năm tháng và tràn đầy sức sống.

Nhiều gia đình khi chọn mai trưng Tết cho rằng, hoa mai nở rộ vào ngày mùng 1 Tết thì gia đình sẽ an nên làm ra, tài lộc như nước. Do đó, hình ảnh mai vàng nở đầu năm giống như một điều kỳ diệu, lan tỏa sự giàu sang phú quý cho cả khách đến thăm nhà.

Dân gian còn cho rằng nếu hoa mai nở càng nhiều cánh thì tài lộc sẽ càng nhiều. Đặc biệt nếu cây mai nhà nào nở toàn hoa mai 7 cánh thì nhà đó sẽ “đại cát đại lợi”. Có lẽ vì vậy, mặc dù tất bật với mọi thứ nhưng không ai có thể quên chuẩn bị chậu mai hay một nhành mai để dâng lên tổ tiên và trang trí trong ngày Tết. Việc trưng bày cây mai trở thành một ý nghĩa về mặt tinh thần to lớn cho mỗi gia đình vào dịp Tết.

Tương truyền, trước khi Mãn Giác Thiền sư viên tịch đã viết:
'Chớ tưởng xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua sân trước một nhành mai.'

Chỉ sau một đêm, trước thềm bỗng nhiên hàng loạt những nhành mai nở rộ một cách tuyệt diệu. Có lẽ vì vậy gia đình nào cũng cố gắng trang trí một vài hoa mai nở rộ trong nhà với mong muốn bước sang năm mới có nhiều niềm vui, hạnh phúc. Bên cạnh đó sắc mai vàng tượng trưng cho sự sung túc, giàu sang phú quý. Mai vàng nở đầu năm như mang đến sự phồn vinh, hạnh phúc cả một năm.

Cây mai từ thời xa xưa đã trở thành biểu tượng của sự quý phái, mang đến tài lộc và may mắn. Điều này thể hiện rõ qua sức sống kiên cường và bất khuất của cây mai.

Cây mai, trước khi bắt đầu khoe sắc bằng những bông hoa vàng rực rỡ, đã phải đương đầu với những thử thách khắc nghiệt của mùa đông, chịu đựng những cơn gió lạnh để có thể nở hoa. Điều này là biểu tượng cho ý chí và sự cố gắng vượt qua khó khăn để đạt được thành công, tương tự như cây mai vàng rực rỡ giữa thời tiết lạnh giá.

Với những ý nghĩa tích cực đó, hình ảnh cây mai thường xuất hiện trong bốn cây tứ quý, đặc biệt là trong tranh tứ quý 'Tùng Cúc Trúc Mai', hay những bức tranh với tựa đề “Hoa khai phú quý”.

Theo thống kê, trên khắp thế giới hiện có hơn 24 loại cây mai, trong đó có khoảng 19 loại được tìm thấy tại Việt Nam. Trong số đó, có 6 loại mai phổ biến trên thế giới bao gồm Mai Cao Miên (Mai vàng Campuchia), Mai vàng Indonesia, Mai vàng Myanmar, Mai vàng Nam Phi, Mai vàng châu Phi và Mai vàng Madagascar.

Dưới đây là một số loại mai phổ biến tại Việt Nam:

• Mai Tứ Quý: Còn được biết đến với tên gọi cây mai đỏ, với tên khoa học là Ochna Atropurpurea. Đây là loài cây kiểng không chỉ nở hoa vào mùa xuân mà còn có thể nở quanh năm. Điều độc đáo là cây này nở hoa 2 lần, lần đầu là màu vàng, sau đó là màu đỏ. Hoa mai ban đầu có 5 cánh vàng tươi sáng, rơi hết khi tàn, còn 5 đài hoa chuyển sang màu đỏ sẫm và bao bọc như búp ôm nhụy hoa
• Hạnh Mai: Còn được biết đến với tên khoa học Prunus Mume, hay cây mai mơ. Cây có chiều cao tối đa từ 6 - 9m. Lá cây mai mơ có hình dạng bầu dục rộng, nhọn ở đỉnh và có răng cưa nhẹ. Hoa mai 5 cánh thường có 2 màu nổi bật là trắng và hồng. Quả non có màu xanh, chín sẽ chuyển sang màu vàng và có hương chua ngọt
• Bạch Mai: Hoa bạch mai có thể cao tới 15m, thường được trồng chủ yếu ở Bến Tre, vùng núi Bà Đen - Tây Ninh và Hà Tiên. Hoa có màu trắng tinh khiết, với 6 - 8 cánh hoa dày, giống như hoa sứ. Nhược điểm của loại cây này là khá khó chăm sóc và trồng
• Hồng Mai: Còn được gọi là Jatropha pandurifolia, thuộc dạng cây thân gỗ, có chiều cao từ 1 - 4cm. Lá cây màu xanh thẫm, mọc đơn và xẻ thùy. Hoa hồng mai có 5 cánh, màu hồng tươi. Hoa nở rải rác quanh năm thay vì chỉ vào mùa xuân. Quả khi chín có màu nâu đen
• Hoàng Mai: Là loại cây mai vàng khác, còn được biết đến với tên Lạp mai. Hoa nhỏ nhắn, có 5 cánh, màu vàng rực rỡ. Điều độc đáo là loài cây này chỉ nở một lần vào cuối tháng chạp âm lịch
• Nhất Chi Mai: Cây nhất chi mai có gốc to và thân gỗ đen bóng. Lá nhỏ, màu xanh non, đầu nhọn giống như hình mũi mác. Hoa nhỏ, ban đầu màu trắng, khi tàn chuyển sang màu đỏ. Hoa có thể mọc đơn hoặc thành chùm
• Ngoài những loại mai phổ biến ở trên, Việt Nam còn có nhiều loại khác như cây mai song mai, cây mai chiếu thủy, cây mai hoa đăng, cây mai dương, cây mai chỉ thiên (cây mai vạn phúc, cây mai tiểu thư), cây thanh mai, cây mai hoàng yến, cây hoa mai đá, cây tùng tuyết mai, cây mai nhật, cây mai thái, cây cẩm tú mai, cây mai rừng (mai núi), cây bạch tuyết mai,…

Dáng cây và Hệ thống rễ: Cây mai toát lên vẻ thanh thoát, thuộc loại cây sống lâu năm, có khả năng phát triển và sống lâu dài hơn một thế kỷ. Cây mai vàng, loại cây thân gỗ, thân cây mạnh mẽ, cành mềm mại, linh hoạt và có thể uốn cong để tạo dáng. Thân cây xù xì và đầy cành lá, nếu để tự do phát triển, cây có thể cao tới 20 - 30m. Gốc cây to, hệ thống rễ phình lên với độ sâu khoảng 2 - 3m.

Lá cây mai: Lá đơn, mọc xen kẽ, có hình dạng trứng thuôn dài. Lá có màu xanh biếc, mặt dưới lá thường có màu vàng nhẹ

Hoa mai: Loại hoa lưỡng tính, mọc từ kẽ lá và hình thành thành từng chùm. Hoa ban đầu xuất hiện dưới dạng hoa cái, sau đó hoa cái mở rộ, tạo nên chùm nụ xanh tươi. Trong khoảng một tuần, nụ hoa sẽ chuyển thành những bông hoa mai vàng tươi rực rỡ. Cấu trúc hoa mai thường có 5 cánh nhỏ và mảnh mai, nhưng cũng có bông hoa đặc biệt với 9 - 10 cánh. Hoa thường nở trong vòng 3 ngày và sau đó tàn lụi

Thời gian nở hoa: Mặc dù hoa mai thường nở vào mùa xuân, nhưng do biến đổi khí hậu, việc nở hoa có thể xảy ra sớm hoặc muộn, dẫn đến tình trạng cây mai nở sớm hoặc nở ngoài mùa. Không phải tất cả hoa đều thụ phấn được. Nếu có hoa nào thụ phấn, sau khi tàn, bầu noãn của hoa sẽ phình to lên. Sau khoảng thời gian, noãn sẽ phát triển thành quả.

Để trồng cây hoa mai, có nhiều phương pháp nhưng phổ biến nhất là gieo hạt và chiết cành. Mỗi phương pháp đều có những ưu và nhược điểm riêng:

• Gieo hạt: Tạo ra nhiều cây con, sống được 30 - 40 năm nếu phát triển tự nhiên, tiết kiệm công sức. Tuy nhiên, cây mới không mang đặc tính tốt như cây mẹ: ít cành, lá nhỏ, màu sắc khác,…
• Chiết cành: Giữ nguyên đặc tính tốt từ cây mẹ. Chọn cành nhỏ, mạnh mẽ, cắt vỏ dài 3 – 4cm, đặt vào hỗn hợp đất xơ dừa, phân chuồng hoai mục,… Bảo đảm tưới nước thường xuyên, cẩn thận cắt nhánh khi có rễ sau khoảng 3 tháng.

Khi trồng mai vàng, cần duy trì mật độ và khoảng cách phù hợp để cây phát triển đều. Đất trồng cũng quan trọng, phải chuẩn bị đất ẩm, nhiều mùn và chất dinh dưỡng bằng cách trộn xơ dừa, tro trấu, than bùn và phân chuồng hoai mục,...

Mai vàng chịu nắng nên tưới nước 2 lần/ngày vào buổi sáng và chiều tối, lượng vừa đủ để tránh héo và ngập úng.

Trong quá trình trồng, kết hợp bón phân đạm và lân thay vì kali. Sử dụng phân NPK đúng liều lượng, bón xa gốc và khoảng 2 – 3 lần/tháng. Bón phân vào mùa mưa sẽ hiệu quả hơn. Sau 3 – 4 tháng, có thể bón thêm phân chuồng, phân gia súc từ gà, vịt.