Top 9 Công trình tín ngưỡng thờ Mẫu giá trị lớn Việt Nam

Đền Mẫu Âu Cơ - biểu tượng văn hóa lịch sử, tinh thần đoàn kết toàn dân tộc. Mẹ Âu Cơ, hình ảnh sinh ra trăm con Lạc cháu Hồng, gắn bó với Hiền Lương. Vua Lê Thánh Tông vinh danh bằng việc xây dựng đền thờ tại Hiền Lương - Hạ Hoà, Phú Thọ. Di tích được công nhận quốc gia từ năm 1991, đền gồm năm gian với tượng Mẫu Âu Cơ hiền hậu.

Địa chỉ: xã Hiền Lương, Hạ Hoà, Phú Thọ

Lễ hội: Ngày “Tiên giáng” mùng 7 tháng Giêng hàng năm.

Quần thể di tích Phủ Dầy - hay còn gọi là Phủ Giày, Phủ Giầy, nổi tiếng với nhiều đèn nhỏ ghép lại, thờ Mẫu Liễu Hạnh trong tín ngưỡng 'tứ bất tử'. Khu di tích là trung tâm thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, gồm Thiên phủ (miền trời), Nhạc phủ (miền rừng núi), Thoải phủ (miền sông nước) - mỗi phủ có một Thánh Mẫu chủ trì. Công chúa Liễu Hạnh, biểu tượng đức hạnh, làm nên hơn 20 công trình kiến trúc đặc sắc tại Phủ Dầy.

Địa chỉ: Xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định, cách trung tâm thành phố Nam Định khoảng 15km về phía Tây Nam

Lễ hội: Hàng năm vào thượng tuần tháng 3 Âm lịch (chính hội là 3/3)

Đền Dâu tại Ninh Bình, nơi thờ cúng của Liễu Hạnh Công Chúa trong tín ngưỡng 'tứ bất tử'. Đền gắn liền với truyền thuyết về công chúa Liễu Hạnh, người đã dạy nhân dân trồng dâu, nuôi tằm và giúp nghĩa quân Tây Sơn đánh giặc ngoại xâm. Địa điểm liên quan đến ba sự kiện lịch sử lớn, Đền Dâu có cấu trúc 3 cung rõ ràng, mỗi cung thờ một Thánh Mẫu khác nhau.

Địa chỉ: Phường Nam Sơn, thành phố Tam Điệp, nằm cách Ninh Bình khoảng 15km về phía Nam

Lễ hội: 15 tháng giêng và kéo dài đến hết mùng 3 tháng 3 Âm lịch hàng năm

Đền Dầm là một thiên đàng linh thiêng trải qua thời kỳ nhà Trần. Đã được những triều đại Trần, Lê, Nguyễn tôn vinh đến 28 lần (7 đạo của Trần, 13 đạo của Lê, 8 đạo của Nguyễn). Đây thật sự là một kỷ lục về tôn kính, không thua kém Phủ Tiên Hương – Ngôi đền của Mẫu Liễu Hạnh tại Phủ Dày (Nam Định). Đền Dầm yên bình nằm tại thôn Sâm Dương, xã Ninh Sở, huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội.

Đền Dầm là nơi thờ Mẫu Thoải (chịu trách nhiệm vùng sông, nước), một trong Tam Tòa Thánh Mẫu theo tâm lý của người Việt, bên cạnh Mẫu Thượng Thiên (chịu trách nhiệm vùng trời) và Mẫu Thượng Ngàn (chịu trách nhiệm vùng rừng, núi).

Chuyện kỳ bí về 'Công chúa Hoàng Long đầu thai đày xuống thủy cung, làm con vua Thủy Tề vì đã làm vỡ chén ngọc được chàng Liễu Nghị giải oan. Để đền ơn, nàng hiện về giúp Trần Hưng Đạo đánh bại giặc ngoại xâm và được vua Trần Nhân Tông phong thần, có chiếu chỉ cho nhân dân đời đời tôn thờ'.

Đền Dầm giữ nguyên vẻ cổ kính với kiến trúc cổ điển, không gian thoải mái. Trong đền có hồ nước và nhiều cây cổ thụ. Ngôi đền được phân thành các khu vực khác nhau, ngoài phần chính là đền thờ Mẫu Đệ Tam còn có cung Trần triều thờ Hưng Đạo vương, động Sơn Trang, Lầu Cô, Lầu Cậu. Điểm đặc biệt là Lầu Cô nằm bên hồ, một tòa nhà cổ xưa với hai tầng, mái hình lục giác và nghinh môn với 6 trụ uy nghiêm.

Địa chỉ: Xâm Dương, Ninh Sở, Thường Tín, Hà Nội

Lễ hội: Mùa xuân từ ngày 1 đến 10 tháng 2 Âm lịch hàng năm

Tháp Bà Ponagar là một di tích lịch sử văn hóa quý tộc, một công trình kiến trúc và điêu khắc độc đáo của người Chăm, nằm trên đỉnh đồi Cù Lao, hướng về biển Đông. Ngày xưa, đây là trung tâm tâm linh của đế chế Chăm, thờ Nữ thần Po Nagar - Mẹ đất của người Chăm, cũng là Thiên Y A Na Thánh Mẫu - một trong ba vị thần nữ cai trị ba miền của Việt Nam: Miền Bắc với Mẫu Liễu Hạnh, miền Trung với Thiên Y A Na Thánh Mẫu và miền Nam là Linh sơn Thánh Mẫu (Bà Đen).

Theo truyền thuyết, Nữ thần Po Nagar, hay còn gọi là Yang Po Nagar, được tạo ra từ mây trời và bọt biển. Bà là người sáng tạo ra Trái Đất, mang lại cây cỏ, cây gỗ quý, lúa gạo và là người hướng dẫn người Chăm trồng lúa, chăn nuôi, dệt vải, đưa họ đến cuộc sống giàu có, hạnh phúc.

Kiến trúc Tháp Bà Ponagar được chia thành 3 khu vực: Khu tháp cổng, Khu tiền đình và Khu đền tháp.

• Khu tháp cổng: Chiếc cổng hoành tráng với hình dáng và kiến trúc hòa quyện với toàn bộ khu đền. Thời gian đã làm mất phần tháp cổng, chỉ còn những bậc thang đá dẫn lên tầng giữa.
• Khu tiền đình: Bốn hàng cột lớn xây bằng gạch nung, gồm 10 cột lớn ở phía trong và 12 cột nhỏ hình bát giác ở phía ngoài. Điểm độc đáo thu hút sự chú ý của nhiều người là gạch xây tháp Chăm, là gạch lớn và được xây dựng hầu như không sử dụng chất kết dính.
• Khu đền tháp: Bao gồm 2 dãy tháp, dãy tháp phía trước có 3 ngôi tháp, trong đó, ngôi tháp cao nhất là Tháp Bà Ponagar. Dãy tháp phía sau ban đầu có 3 ngôi tháp song song, nhưng hiện chỉ còn lại 1.

Địa chỉ: 61 đường Hai Tháng Tư, phường Vĩnh Phước, thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa

Lễ hội: Từ 20 đến 23 tháng 3 Âm lịch hàng năm

Đền thờ Bà Chúa Kho - xưa còn được gọi là công chúa Thanh Bình. Nơi này thu hút hàng ngàn người đến cầu tài lộc đầu năm mới, đặc biệt là giới kinh doanh. Tuy nhiên, đền chỉ tấp nập vào những dịp đầu năm và cuối năm, bởi nhân dân tin rằng 'đầu năm đi vay, cuối năm đi trả'

Truyền thuyết kể rằng, Bà Chúa Kho là người con quê làng Quả Cảm, xinh đẹp tuyệt vời và có khả năng tích trữ lượng thực lớn, giữ gìn kho báu Quốc gia sau chiến thắng Như Nguyệt (1076) do Lý Thường Kiệt dẫn đầu. Bà còn đóng góp vào sự phát triển của các vùng Quả Cảm, Cổ Mễ, Thượng Đồng, xây dựng các thôn nhỏ, giúp dân mở mang đất đai,...

Sau này, bà trở thành hoàng hậu của nhà Lý, hỗ trợ vua quản lý đất nước và bảo quản kho lương. Bà đã bị giết khi đang phát lương giúp dân làng, nhưng nhân dân biết ơn tấm lòng nhân ái của bà, vua đã phong bà làm Phúc Thần. Nhân dân Cổ Mễ đã xây dựng Đền Bà Chúa Kho tại nơi cũ trên Núi Kho để tưởng nhớ và tôn vinh bà.

Năm 1989, Đền Bà Chúa Kho được chính phủ công nhận là di tích văn hóa Quốc gia. Từ đó đến nay, tín đồ tới cầu tài và tìm lộc tại Đền Bà Chúa Kho ngày càng nhiều, đặc biệt là trong giới kinh doanh.

Theo sử sách, vào thời nhà Lý, chùa Bà Chúa Kho chỉ là một ngôi đền nhỏ trên núi Kho. Nhưng đến thời nhà Lê, đền đã được trùng tu và mở rộng thành Đền Bà Chúa Kho rộng lớn. Có thể dễ dàng tưởng tượng bố cục của ngôi chùa: Cổng Tam Quan, Hậu Cung, sân đường, tòa tiền tế, cung đệ nhị...

Địa chỉ: Làng Cổ Mễ, phường Vũ Ninh, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh

Lễ hội: Từ ngày 12 - 14 tháng giêng Âm lịch, là ngày lễ chính hội tại Đền Bà Chúa Kho Bắc Ninh

Cô Đôi Thượng Ngàn là một Thánh cô nổi tiếng trong hệ thống Tứ phủ. Cô là con gái của vua Đế Thích, được phong làm Sơn Tinh Công Chúa, nổi danh khắp bốn phương. Có nhiều đền thờ cô, từ Đông Cuông - Tuần Quán đến Nho Quán - Ninh Bình và Cao Phong - Hòa Bình.

Cô Đôi Thượng Ngàn là một trong Tứ Phủ Thánh Mẫu vô cùng linh thiêng và có danh tiếng lẫy lừng. Cô đứng thứ hai sau Mẫu đệ nhất Thượng Thiên và ngay trước Mẫu Thoải đệ tam trong hàng Tứ Phủ Thánh Mẫu.

Legend về Cô Đôi Thượng Ngàn: 'Cô Đôi Thượng Ngàn ban đầu là Sơn Tinh Công Chúa, con gái của Vua Đế Thích trên Thiên Cung. Sau khi giảm xuống đất Ninh Bình, cô trở thành con gái của một quan họ Hà, chúa đất Mường ở vùng rừng núi Nho Quan. Trong lúc sinh nở, Cô Đôi có vẻ xinh đẹp: da trắng, tóc xanh mượt mà, khuôn mặt tròn, và vóc dáng thanh mảnh. Sau đó, Mẫu Thượng Ngàn đã dạy cho Cô Đôi nhiều phép màu, giúp dân mọi nơi. Khi trở lại thiên đàng, cô được Mẫu Thượng Ngàn truyền đạt vạn phép, trách nhiệm giáo dục người dân rừng về ngôn ngữ. Cô thường thảnh thơi tại Sơn Lâm, núi rừng ở đất Ninh Bình quê hương, hát ca vui tươi với các tiên nữ trên dốc Sườn Bò (nay thuộc xã Văn Phương, Nho Quan). Đôi khi, cô có thể biến hình thành một người phụ nữ xinh đẹp, thảo luận với các danh sĩ. Có truyền thuyết nói rằng Cô Đôi còn là một nghệ sĩ văn thơ xuất sắc, được nhiều người phải kính trọng.'

(Theo Bách Khao Toàn Thư)

Địa chỉ: Đền thờ chính của cô nằm ở Bồng Lai, Văn Phương, Nho Quan, Ninh Bình. Truyền thống cho biết Ninh Bình là quê hương của Cô Đôi khi còn sống trên trần, nên người dân đã xây đền thờ Cô tại đây. Ngoài ra, còn có các đền thờ khác như: Đền Bồng Lai Thượng, Hòa BÌnh; Đền Cô Đôi, Thanh Hóa; Đền Đôi Cô, Tuyên Quang;...

Điện Bà Linh Sơn Thánh Mẫu tọa lạc tại Thành phố Tây Ninh và là một trong những địa điểm tâm linh nổi tiếng thuộc quần thể Núi Bà Đen. Đây là khu điện thờ vị nữ thần Linh Sơn Thánh Mẫu - một trong ba vị nữ thần cai quản ba miền của Việt Nam: Miền Bắc với sự nổi trội của mẫu Liễu Hạnh, miền Trung với Thiên Y A Na Thánh Mẫu và miền Nam là Linh sơn Thánh Mẫu (Bà Đen).

Truyền thuyết kể rằng hình tượng Linh Sơn Thánh Mẫu hay Bà Đen xuất phát từ câu chuyện về người con gái có mặt đen tên Lý Thị Thiên Hương được Vua Bảo Đại ban sắc phong và mỹ tự 'Dực Bảo Trung Hưng Linh Phù chi thần' vào năm 1935. Tuy nhiên cũng có nghiên cứu cho rằng tín ngưỡng này khởi nguồn dựa trên văn hóa Hindu cùng các hình tượng thần như Mariamman (Ấn Độ), Kali (Indonesia), Niềng Khmau (Campuchia)... nổi tiếng.

Trong chánh điện, bộ tượng Bà được đặt ngay tại vị trí trung tâm, phía sau và xung quanh bố trí những gian thờ nhỏ hơn thì ở các ngôi chùa, tượng sẽ được phối thờ với vai trò là vị hộ trì Tam Bảo. Điều này đồng nghĩa với việc có nơi bàn thờ Linh Sơn Thánh Mẫu sẽ đặt phía sau khu vực thờ Phật và đối diện bàn thờ Tổ theo quy tắc 'Tiền Phật hậu Thánh'.

Địa chỉ: Xã Thạnh Tân, thành phố Tây Ninh, tỉnh Tây Ninh

Lễ hội: Lễ vía Linh Sơn Thánh Mẫu từ ngày 4 đến 6-5 Âm lịch hàng năm