1. Chọn nguyên liệu
Bước chọn nguyên liệu quan trọng quyết định chất lượng bánh và màu sắc hấp dẫn:
- Chọn gạo nếp: Chọn loại nếp mùa hoặc nếp cái hoa vàng, hạt mẩy và đều. Ngâm gạo 10-12 giờ, xóc muối trắng vừa phải, có thể dùng lá nếp xay nước cốt màu xanh cho gạo nếp.
- Chọn đậu xanh: Đỗ xanh nguyên vỏ giữ hương thơm và độ ngon. Chọn đậu đều, không bị sâu mốc.
- Chọn thịt và gia vị: Sử dụng thịt lợn nạc mỡ, thái miếng đều, ướp gia vị vừa đủ với hành tăm, tiêu hạt.
- Chọn lá dong: Lá dong vừa phải, láng bóng, xanh đậm. Chọn lá không quá già hoặc non, cuống lá nhỏ.

2. Bước trộn nguyên liệu
Khi trộn nguyên liệu như nếp, hãy kết hợp với muối trắng để bánh có mùi vị đậm đà. Trộn thịt với đậu xanh, hành, tiêu và một chút gia vị. Hãy nhớ giữ lượng trộn ít để bánh ngon và bền lâu. Trước khi gói, giã hoặc xay mịn lá riềng, trộn cùng nếp để bánh khi nấu chín sẽ có màu xanh từ trong ra ngoài và mùi thơm dễ chịu, tạo nên bánh ngon lạ và hấp dẫn.

3. Phương pháp ngâm nếp
Sử dụng lá giềng (riềng) hoặc lá bồ ngót nghiền nhỏ hoặc giã lấy nước, sau đó trộn vào nếp trước khi gói bánh. Phương pháp này tạo màu xanh đẹp từ bên trong và mang đến hương vị thơm đặc biệt cho vỏ bánh. Bạn cũng có thể ngâm nếp trong nước dứa, thời gian từ 1 – 3 giờ, nhưng không nên ngâm quá lâu để tránh nếp bị rã thành bột.
Để bánh nhanh chín, vắt một ít nước chanh vào bánh trước khi gói, nhưng không nên vắt quá nhiều để giữ nguyên vị tự nhiên của bánh. Bí quyết khác là ngâm nếp bằng nước tro, phổ biến ở miền Trung. Tro có tính kiềm nhẹ giúp làm cho nếp trong và màu xanh, giữ hương vị thơm ngon của bánh chưng.
Để bánh chưng xanh tự nhiên, nếp cần được đãi sạch nhiều lần bằng nước đến khi nước trong đạt yêu cầu. Nếp sạch sẽ giúp vỏ bánh trong và tránh chua.

4. Lựa chọn nồi nấu bánh
Trong quá khứ, người ta thường nấu bánh bằng nồi gang để bánh xanh và thơm. Ngày nay, khi nồi gang không còn phổ biến, người ta chọn nồi tole hay còn gọi là nồi tôn. Nồi này có ưu điểm tạo môi trường kiềm giúp bánh nhanh chín và giữ màu xanh tự nhiên của lá bánh.
Theo kinh nghiệm, nồi tole tạo ra môi trường kiềm tốt, giữ màu xanh của lá dong, khiến bánh chưng sau khi nấu có màu xanh tự nhiên và hương vị đậm đà. Sử dụng củi để nấu bánh thay vì than hoặc gas, lửa củi giúp bánh chín đều và thơm ngon nhất.

5. Phương pháp gói bánh
Đời sống hiện đại đi kèm với sự xuất hiện của nhiều công cụ đóng gói bánh đa dạng, nhưng bánh được gói bằng tay vẫn là ngon nhất. Khi sử dụng khuôn để gói bánh, lá bị cắt nhiều nhất, lớp lá ngoại cùng mỏng, và 4 góc bánh lá được ghép vào nhau, điều này khiến bánh dễ bị bung ra trong quá trình xếp bánh hoặc nấu bánh. Để bánh chưng có màu xanh tự nhiên, hãy gói bằng mặt lá phía dưới, là mặt có sống lá, chứ không phải mặt phẳng, mặt có màu xanh láng. Nhiều người thường nhầm lẫn chi tiết này. Trong khi gói bánh, hãy áp dụng áp lực bằng tay để bánh chặt và nhẹ nhàng vỗ bánh xuống mặt bàn để bánh trở nên vuông vắn và chắc chắn hơn.
Để có chiếc bánh đẹp và ngon, bước gói bánh đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Bánh sẽ trở nên đẹp hơn khi được gói bằng khuôn hoặc bởi bàn tay khéo léo. Bắt đầu bằng việc trải khoảng 6 lá dong, đã được cắt tỉa đầu lá và cuống gọn gàng. Lượng gạo cần tùy thuộc vào kích thước bánh. Đặt gạo nếp lên lá, thêm đậu xanh và nhân, rồi phủ thêm một lớp gạo lên trên và gập lá để tạo hình vuông vắn. Sau khi gấp xong, buộc chặt bằng dây. Một chiếc bánh đẹp phải được gói vuông vắn, đều đẹp, và chặt tay. Khi mở ra, bánh sẽ có màu xanh, hình vuông vắn, và nhân nằm đều giữa tâm bánh với gia vị vừa đủ.

6. Bước nấu bánh
Để luộc bánh chưng xanh tự nhiên, hãy chú ý đến cách luộc bánh, một bước quan trọng quyết định màu sắc và hương vị của từng chiếc bánh chưng. Trong quá trình luộc, hãy chèn chặt bánh để tránh tình trạng bánh vỡ vì các nguyên liệu nở khi nấu chín. Một bí quyết khác là tận dụng lá dong dư thừa từ việc gói bánh để cho vào nồi khi nấu, giúp luộc bánh chưng trở nên xanh tự nhiên và thêm hương vị đặc biệt.
Trước khi bắt đầu nấu bánh, hãy xếp dưới đáy nồi dây lạt hoặc lá dong để ngăn đáy nồi bị cháy và làm cho nước luộc trở nên xanh hơn. Nồi luộc bánh phải luôn duy trì trạng thái sôi, tránh thiếu nước bằng cách chuẩn bị thùng nước gần nồi. Luôn nhớ không tiếp nước lạnh vào nồi đang sôi, điều này có thể làm bánh bị khê, nửa chín nửa sống và không ngon.
Cách nấu bánh để bánh thơm ngon không phải là điều dễ dàng. Bạn cần sử dụng củi để nấu bánh, giúp bánh chín nhanh, chín đều và ngon hơn. Trong quá trình nấu, hãy duy trì lửa đỏ đều, không để nước trong nồi cạn. Khoảng giữa quá trình nấu, để bánh xanh và thơm ngon hơn, hãy vớt bánh ra, thay nước nồi rồi đưa bánh trở lại. Như vậy, bánh sẽ nhanh chín, chín đều và lá bánh sẽ giữ màu xanh. Thời gian nấu cần khoảng 10 - 12 tiếng để đạt được bánh chín đều và thơm ngon.

7. Sắp xếp bánh
Bước sắp xếp bánh đóng vai trò quan trọng đối với chất lượng bánh. Trước khi xếp bánh vào nồi, hãy tận dụng lá và cuống bánh thừa xếp xuống đáy nồi để ngăn bánh cháy và mang lại màu xanh đặc biệt cho bánh.
Khi xếp bánh vào nồi, hãy đảm bảo xếp đều mà không quá lỏng hay quá chật. Nếu xếp quá lỏng, bánh sẽ không chín đều. Nếu xếp quá chật, bánh khi nở có thể bung nên hãy xếp vừa phải. Lối xếp hàng trên dưới cũng cần hợp lý.

8. Chọn lạt buộc bánh chưng
Lạt buộc đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên sự hấp dẫn của chiếc bánh chưng. Bạn có thể mua lạt đã được buộc sẵn tại chợ hoặc sử dụng ống tre dài khoảng 70 – 90 cm, cạo sạch vỏ, chẻ nhỏ theo ý muốn để có thể buộc được. Phơi khô ống tre để làm tăng tính dẻo dai của lạt khi buộc.
Ở quê, mẹ thường dùng ống nửa bánh tẻ, chẻ và phơi tái để làm dây buộc. Nếu ống tẻ, dây buộc sẽ dai hơn, còn ống già thì giòn và dễ đứt. Tốt nhất là sử dụng ống giang tẻ để cột bánh chặt và chắc chắn hơn.

9. Bí quyết ép bánh
Để chiếc bánh chưng sau khi nấu chín trở nên ngon miệng và không bị nhão, đừng bỏ qua bước ép nước. Quy trình này giúp bánh giữ được độ ẩm, mang đến hương vị đậm đà và bảo quản lâu hơn. Đối với bánh tét, khi đã nấu chín, hãy rửa qua nước lạnh và dùng tay lăn nhẹ để bánh đều hình tròn. Sau khi bánh chín, để bánh trở nên ngon miệng và không nhão, hãy ép bánh. Chờ bánh nguội một chút, vớt ra xếp chồng lên nhau và ép bánh chặt bằng một vật nặng, giúp nước thừa trong bánh chảy ra hết, bánh trở nên dẻo và thơm ngon.
