Trải nghiệm bài học: Ai đã đặt tên cho dòng sông - Chi tiết tinh tế

Nội dung chính

Trước khi đọc 1

Câu 1 (trang 11, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Bạn đã biết gì về thành phố Huế? Hãy chia sẻ kiến thức của bạn về nó.

Phương pháp giải:

Dựa trên tin tức, phim tài liệu và kiến thức từ trước, hãy chia sẻ kiến thức về Huế của bạn và nhấn mạnh điều gì bạn thấy thú vị nhất.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Huế nằm ở trung tâm đất nước và là trung tâm kinh tế quan trọng của miền Trung, là thành phố loại I được chính phủ công nhận, là điểm du lịch văn hóa thế giới và là thành phố Festival của Việt Nam. 

- Huế là kinh đô phong kiến cuối cùng của Việt Nam, với lịch sử và văn hóa phong phú.

- Văn hóa di sản ở Huế thể hiện sự đa dạng văn hóa của khu vực, kết hợp giữa đặc trưng bản địa và dân tộc, cùng với việc lựa chọn những phẩm chất tinh túy từ các nền văn hóa Á Âu.

Trước khi đọc 2

Câu 2 (trang 11, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Dựa vào tiêu đề và hình ảnh, bạn suy đoán về nội dung của văn bản?

Phương pháp giải:

Dựa vào tiêu đề và hình ảnh của dòng sông Hương, một địa danh nổi tiếng tại Huế, bạn nên mô tả và diễn giải nội dung và ý nghĩa của văn bản. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Dựa vào tiêu đề Ai đã đặt tên cho dòng sông và hình ảnh của dòng sông Hương trong hình ảnh, bạn đọc sẽ nghĩ đến vẻ đẹp của dòng sông Hương. Ngay từ tiêu đề, câu hỏi đã tạo ấn tượng về vẻ đẹp cổ kính, bí ẩn và lãng mạn của dòng sông ở vùng đất cố đô.

Trong khi đọc 1

Câu 1 (trang 12 SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Đoạn văn này mô tả khúc sông nào của sông Hương? Điểm đặc biệt của khúc sông này là gì?

Phương pháp giải:

Hãy xem lại đoạn mở đầu và suy luận về vẻ đẹp độc đáo của đối tượng được mô tả.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Đoạn văn này mô tả về khúc sông Hương ở phía trên, nơi mà dòng sông toát lên vẻ đẹp kỳ vĩ: chảy “rần rần giữa bóng cây đại ngàn, cuộn xoáy như cơn lốc vào những hẻm núi kỳ bí…”; “phóng khoáng và hoang sơ”.

+ Khi chảy ra khỏi phạm vi của khu rừng rậm, sông Hương thay đổi dòng chảy, ẩn mình giữa những hẻm đá dưới chân núi Kim Phụng” 

→ Vẻ đẹp mạnh mẽ và tráng lệ của sông Hương mà không nhiều người biết đến khi nằm trong lòng rừng rậm.

Trong quá trình đọc số 2

Câu 2 (trang 13, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Hãy mô tả cảm nhận của bạn về hình ảnh sông Hương trong đoạn văn này.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ đoạn văn và lấy cảm hứng từ các chi tiết để mô tả lại vẻ đẹp của sông Hương.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Thiên nhiên ở Huế được tả lại một cách sống động với sự thay đổi đa dạng trong thời gian và không gian. Sông Hương phản ánh sự biến đổi kỳ diệu của cảnh đẹp Huế “sáng sớm, trưa vàng, chiều tím”. Những địa danh quen thuộc như Hòn Chén, Nguyệt Biều, Vọng Cảnh, Thiên Thai càng trở nên sống động: “sông Hương chảy theo tiếng dương cầm Trường Sơn”, “nước xanh ngọc kỳ lạ”…

→ Sông Hương là điểm nhấn làm nổi bật vẻ đẹp tự nhiên của Huế và dòng sông cũng tạo ra một bức tranh phong phú, văn hóa của một vùng đất cổ kính và lịch sử.

Trong quá trình đọc số 3

Câu 3 (trang 14, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Hãy chỉ ra cảm xúc và tình cảm của tác giả qua đoạn văn này.

Phương pháp giải:

Đọc lại đoạn văn để nhận biết những cảm xúc nổi bật của tác giả.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Cảm xúc của tác giả đối với sông Hương được thể hiện thông qua các giác quan với sự tinh tế và nhạy cảm của một người nghệ sĩ – một họa sĩ tài năng và một nhạc sĩ cảm động trước vẻ đẹp của sông Hương. Nằm ngay giữa trái tim của thành phố mà tác giả yêu thích, sông Hương cũng được so sánh với sông Seine ở Paris, sông Danube ở Budapest,… nhưng trong tác phẩm tài hoa của tác giả, sông Hương được cảm nhận ở nhiều góc độ: qua mắt họa sĩ, sông Hương và các chi lưu tạo ra những nét đẹp tinh tế, làm nên vẻ đẹp cổ kính của cố đô; qua âm nhạc, sông Hương được mô tả như giai điệu “Slow” chậm rãi, sâu lắng, trữ tình và với tình yêu đắm say của một trái tim lãng mạn, sông Hương là người tình dịu dàng và chung thuỷ.

Trong quá trình đọc số 4

Câu 4 (trang 14, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Thông qua câu “Chính xác như vậy… những dòng thơ của những chiếc chèo buổi đêm”, bạn hiểu gì về mối quan hệ giữa sông Hương và Huế?

Phương pháp giải:

Đọc lại đoạn văn chứa câu này và phân tích mối quan hệ, sự tương quan giữa 2 đối tượng cần thảo luận

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Dưới cái nhìn của Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương được so sánh trong các lĩnh vực nghệ thuật, sông Hương về với Huế như hồn gặp xác, là tiếng nói của người con gái đi nửa đời và tìm được tình yêu thực sự. Sông Hương đã làm cho Huế trở nên đẹp một cách trầm lặng và hấp dẫn nhưng cũng rất kín đáo.

Về mặt văn hóa, trong cái nhìn với âm nhạc tác giả đã liên kết sông Hương với một bản nhạc cổ điển Huế: “Sông Hương trở thành người phụ nữ tài nữ đàn đêm khuya”. Do đó, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã nhắc đến việc nghe hát trên sông Hương.

Nhà văn đã đưa ra một minh chứng rằng: “Toàn bộ bản nhạc cổ điển Huế được tạo ra trên bề mặt nước của dòng sông này trong một con thuyền nào đó giữa tiếng nước rơi êm dịu của những chiếc chèo vào đêm khuya”. Về mặt văn hóa, nhà văn tưởng tượng về đại thi hào Nguyễn Du, về Kiều: “Trong tiếng hạc vượt qua – Đục như tiếng suối mới rơi nửa vời”. Tác giả đã đặt hình ảnh dòng sông trong mối quan hệ với tiếng chuông chùa vọng về khi bước vào Huế để phân tích.

Trong quá trình đọc số 5

Câu 5 (trang 15, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Bạn hiểu như thế nào về hình ảnh “sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc” trong đoạn văn này?

Phương pháp giải:

Đọc lại đoạn văn và phân tích hình ảnh

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Việc đọc “Ai đã đặt tên cho dòng sông” không khó để nhận ra, tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường đã mô tả một cách chi tiết, sinh động và độc đáo về hình ảnh sông Hương từ nguồn cao đến khi ra biển. Nhưng không chỉ dừng lại ở đó, với tất cả niềm đam mê và tình yêu sâu đậm đối với sông Hương và Huế, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã mô tả sông Hương qua hình ảnh của một “sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc. Thật vậy, sông Hương hiện lên như một dòng sông của lịch sử. Nhìn lại qua suốt quãng đời dài lịch sử dân tộc, sông Hương đã góp phần vào những trang sử hùng vĩ của dân tộc. Trong thời kỳ khai mạc, nó là con sông biên thùy vĩ đại xa xôi, trong thời kỳ trung đại, gắn liền với tên tuổi của anh hùng Nguyễn Trãi. Và từ đó đến thế kỷ XIX hay trong cuộc cách mạng tháng Tám năm 1945 và thậm chí là mùa xuân năm 1968, sông Hương đã ghi lại những chiến công vĩ đại của dân tộc. Hơn nữa, sông Hương cũng là dòng sông của cuộc sống. Nó giống như một cô gái dịu dàng của quê hương. Cô gái ấy, khi cần, đã “sẵn lòng hiến dâng cả cuộc đời để thực hiện một chiến công” và sau đó, khi trở về với cuộc sống hàng ngày, cô gái ấy vẫn là một người con gái dịu dàng.

Sau khi thưởng thức đoạn văn trên

Câu 2 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Chỉ ra yếu tố tự sự, yếu tố trữ tình và tác dụng của việc kết hợp hai yếu tố đó trong đoạn văn: “Từ đây, như đã tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên ... chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng”. Tìm và phân tích một vài đoạn khác trong văn bản có đặc điểm tương tự.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ đoạn văn

Chú ý những yếu tố tự sự, trữ tình và hiệu quả của việc kết hợp hai yếu tố này

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Trong cái nhìn tình tứ và lãng mạn của nhà văn, toàn bộ cuộc hành trình của dòng sông từ nguồn đến Huế giống như một cuộc tìm kiếm của người yêu thương trong câu chuyện lãng mạn về tình yêu. Trước khi trở thành biểu tượng của sự chung thủy và dịu dàng của Huế, sông Hương đã trải qua một hành trình đầy gian truân và thách thức, nhưng chính trong những thử thách ấy, sông Hương đã có cơ hội phô diễn tất cả vẻ đẹp của mình, từ hình dáng tuyệt mỹ đến tình cảm sâu lắng.

Mỗi chặng đường của sông Hương gắn liền với một địa danh cụ thể của Huế, và trong cách miêu tả độc đáo của nhà văn, sông Hương như được phản chiếu những vẻ đẹp của cảnh sắc hai bờ sông. Sử dụng một loạt các từ ngữ như nhân hóa, nhà văn đã tạo ra một hành trình sinh động của dòng sông. Hành trình của sông Hương để đến với vẻ đẹp bình yên và dịu dàng thể hiện sự mạnh mẽ và kiên cường của tình yêu.

Dòng sông trôi chảy giữa những bến bờ của Huế, và trong cách miêu tả của nhà văn, sông Hương như cô gái xinh đẹp mơ màng và kiêu sa. Cảm nhận độc đáo này làm cho hành trình của sông Hương trở nên hấp dẫn và thú vị.

Sau khi thưởng thức đoạn văn thứ ba

Câu 3 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Phân tích tác dụng của một số biện pháp tu từ được sử dụng trong văn bản.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản 

Chú ý một số biện pháp tu từ và phân tích tác dụng

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Trong cái nhìn của hội họa, dòng sông hiện ra đẹp thơ mộng như một bức tranh lụa huyền ảo với những đường nét uốn lượn mềm mại và duyên dáng, những màu sắc hài hòa và bình dị. Trước tiên bức tranh sông Hương hiện ra trong một nét thẳng thực yên tâm khi vào đến thành Huế, cách miêu tả đặc sắc gợi cảm giác thanh thản, bình yên của một dòng sông đã tìm thấy chính mình, tìm thấy tình yêu của mình khi về tới thành phố hình như chỉ dành riêng cho nó, tồn tại vì nó, một thành phố luôn đợi chờ hành trình không mấy dễ dàng của dòng sông thân yêu trở về từ miền thăm thẳm xa xôi của những cánh rừng đại ngàn. Nghệ thuật nhân hóa khiến dòng sông trở nên gần gũi vô cùng với mảnh đất cố đô và con người xứ Huế.Sau cảm giác bình yên giữa lòng thành phố, dòng sông bắt đầu thể hiện sự duyên dáng quen thuộc của mình trong những nét uốn lượn tình tứ: sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến và trong một liên tưởng độc đáo, lãng mạn của nhà văn, đường cong ấy làm dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng…“vâng”… không nói ra của tình yêu.Qua phép so sánh thật ngọt ngào, dòng sông đã thực sự trở thành người tình dịu dàng, e ấp mà vẫn thật lãng mạn, đắm say của Huế. Bức họa dòng sông tiếp tục hiện ra trong những nét chấm phá về những vườn cau Vĩ Dạ với nắng hàng cau trong trẻo tinh khôi, với lá trúc che ngang e ấp, dịu dàng, với màn sương khói huyền ảo gợi nhớ thi sĩ họ Hàn tài hoa mà bất hạnh…Với niềm hoài cổ của một nhà văn hóa, Hoàng Phủ Ngọc Tường hướng cái nhìn trầm tư và thơ mộng tới những cây đa, cây cừa cổ thụ tỏa vầng lá u sầm xuống những xóm thuyền xúm xít, tới ánh lửa thuyền chài lập lòe trong đêm sương – những hình ảnh khiến dòng sông vừa gần gũi với cuộc sống đời thường Đường đẹp thơ mộng và buồn âm u của Trương Kế: giang phong ngư hỏa đối sầu miên  (cây phong bên sông cùng ngọn lửa thuyền chài nhìn nhau trong giấc ngủ buồn –Phong kiều dạ bạc). Dòng sông Hương vẫn tiếp tục được vẽ trong hành trình miên man xa dần thành phố, nhưng sau đó đã đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông để gặp lại thành phố lần cuối… Khúc quanh ngập ngừng tình tứ của sông Hương được nhà văn liên tưởng tới nỗi vương vấn… và chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu. Nhìn dòng sông trong sắc thái nhân hóa ấy, nhà văn đã cho thấy nỗi vương vấn của tình yêu trong chính lòng mình dành cho sông Hương, cũng cho thấy cái nhìn lãng mạn của cái tôi tài hoa, tài tử, tài tình. Bức tranh sông Hương còn được vẽ bởi một bàn tay nghệ sĩ tài hoa trong nghệ thuật phối màu. Đó là màu xanh thẳm của chính dòng sông, màu rực rỡ của trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh trong những đêm hội trên sông, sắc màu lung linh phong phú của cảnh vật bến bờ: từ những mảng phản quang nhiều màu sắc của núi đồi sớm xanh, trưa vàng, chiều tím đến những biển bãi xanh biếc của ngoại ô Kim Long, từ màu thanh khiết nõn nà của chiếc cầu trắng in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non đến sặc tối u sầu của vầng cổ thụ, ánh lập lòe xưa cũ của ngọn lửa thuyền chải, rồi lại màu xanh biếc của tre trúc, của cau thôn Vĩ Dạ cùng sắc mơ màng sương khói của Cồn Hến… Sông Hương thực sự là một bức tranh với những nét vẽ huyền ảo, những sắc màu thơ mộng.

Sau khi thưởng thức đoạn văn thứ tư

Câu 4 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Nhận xét về cách thể hiện cảm hứng chủ đạo trong tác phẩm. 

Phương pháp giải:

Đọc kỹ tác phẩm 

Chú ý những yếu tố liên quan và nhận xét về cảm hứng chủ đạo

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Cảm hứng thẩm mĩ là khả năng rung cảm của con người trước những ấn tượng thẩm mĩ được nhận thức, là sự rung động của tâm hồn con người trải qua quá trình thụ cảm cái đẹp, cái cao cả, cái bi, cái hài, trong cuộc sống.

Cảm hứng thẩm mĩ của Hoàng Phủ Ngọc Tường trong Ai đã đặt tên cho dòng sông? là sự ngợi ca vẻ đẹp hùng vĩ, thơ mộng của con sông Hương từ khi ở thượng nguồn đến khi về với thành phố Huế - con sông của lịch sử, văn hóa, thi ca của mảnh đất cố đô.

Sau khi thưởng thức đoạn văn thứ năm

Câu 5 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Theo bạn, vai trò của sông Hương trong tư cách “người mẹ phù sa của một vùng văn hoá xứ sở” được nói đến trong đoạn đầu có được thể hiện trong phần còn lại của văn bản hay không? Dựa vào đâu để khẳng định như vậy?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản, đưa ra ý kiến của bản thân và nêu lý giải hợp lý

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Trước hết, dòng sông Hương hiền hòa, nên thơ gắn liền với nền âm nhạc cổ điển của miền Huế thơ. Với tâm hồn lãng mạn và một giọng văn đậm chất trữ tình, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã đắm say ngắm nhìn dòng sông Hương yêu dấu và nhận ra rằng dòng sông ấy giống như một “người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”.  Người tài nữ ấy đã đánh thức tâm hồn nhà văn, đánh thức những tâm hồn Huế và những tâm hồn yêu Huế hết mực bằng những điệu nhạc êm dịu, mê đắm lòng người.

Qua đoạn trích, ta cảm nhận được với Hoàng Phủ Ngọc Tường, không gian sông nước êm đềm, thơ mộng ấy cơ hồ chính là nguồn cảm hứng bất tận để “toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế được sinh thành trên mặt nước của dòng sông này”. Những câu văn tiếp theo là lời giãi bày chân thành của nhà văn với những tâm hồn đồng điệu. Cùng với sự so sánh mang nặng nỗi lòng, tâm tư ấy, Hoàng Phủ Ngọc Tường đưa người đọc đến với không gian màn đêm trên sông nước xứ Huế mà “trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng nước rơi bán âm của một mái chèo khuya”.  “Người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở” ấy đã đắp bồi nên một nền âm nhạc cổ điển đáng trân quý giữa cái không gian trầm mặc của kinh thành lăng tẩm.

Đâu chỉ với âm nhạc, dáng hình “người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở” còn được nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện ở chỗ dòng sông đã khơi nguồn cảm hứng thi ca nghệ thuật ở biết bao tâm hồn nghệ sĩ. Liên tưởng đến “Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này, với một phiến trăng sầu”, nhà văn nhắc đến “những bản đàn đã đi suốt đời Kiều”. 

Mảnh đất Huế thơ ngày nay được nhiều người biết đến và lỡ yêu, lỡ thương bởi nhiều nét đẹp trong nó, nào là vẻ đẹp cảnh sắc thiên nhiên, nét đẹp tâm hồn Huế và cả những nét đẹp văn hóa Huế. Đâu phải mấy ai cũng nhận ra rằng, những nét đẹp văn hóa ấy đã được ươm mầm, vun đắp từ “dòng phù sa mượt mà” của “người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở” – theo như cách nói của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường.

Sau khi đọc 6

Câu 6 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Việc tác giả có những phát hiện đặc biệt về sông Hương đã đem đến cho bạn bài học gì về cách quan sát, cảm nhận cuộc sống xung quanh?

Phương pháp giải:

Dựa vào những kiến thức đã học, nêu những bài học rút ra được của bản thân

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Dòng sông Hương là dòng sông của lịch sử, của thi ca. Trong lịch sử, sông Hương mang vẻ đẹp của một bản anh hùng ca, ghi dấu bao chiến công oanh liệt của dân tộc. Từ dòng sông biên thùy của các vua Hùng, đến bảo vệ biên giới phía Nam của Tổ quốc Đại Việt thời trung đại. Thế kỉ mười tám nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ; nó sống hết lịch sử bị tráng của thế kỉ mười chín với máu của các cuộc khởi nghĩa, và từ đấy sông Hương đã đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám của những chiến công rung chuyển. Không chỉ lịch sử mà còn là thi ca. Dòng sông không bao giờ tự lặp lại mình. Nó luôn mang vẻ đẹp mới. Nó có khả năng khơi nguồn cảm hứng mới cho các nhà văn nghệ sĩ. Một cảm hứng vô tận, nhiều sắc màu.

Hình tượng sông Hương hiện lên trong tác phẩm càng khiến cho em yêu thêm dòng sông và muốn được đến thăm thú, nhìn ngắm vẻ đẹp của dòng sông. Đó chính là thành công của Hoàng Phủ Ngọc Tường.