Trần Quốc Toản

Trần Quốc Toản (chữ Hán: 陳國瓚; (1267 - 15 tháng 07, 1285), có hiệu là Hoài Văn hầu (懷文侯), sau được truy phong tước vương, là một thành viên trong hoàng tộc nhà Trần, sống dưới triều đại của Trần Thánh Tông và Trần Nhân Tông. Ông nổi tiếng với vai trò quan trọng trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên lần thứ hai.

Hình ảnh Trần Quốc Toản được gắn liền với câu chuyện 'Lá cờ thêu sáu chữ vàng', trong đó ông tự tay thêu lên cờ sáu chữ: 'Phá cường địch, báo hoàng ân' (破強敵報皇恩 - đánh bại kẻ thù mạnh, báo đáp ơn vua) để khuyến khích tinh thần chiến đấu của binh lính.

Cuộc đời

Thông tin về Trần Quốc Toản chủ yếu được ghi lại trong các sử liệu chính thức như Đại Việt sử ký toàn thư và Khâm định Việt sử thông giám cương mục. Vào tháng 10 năm 1282, khi vua Trần Nhân Tông tổ chức hội nghị Bình Than để bàn về chiến lược chống quân Nguyên, ông không cho những người trẻ tuổi như Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản tham gia. Quốc Toản cảm thấy xấu hổ và tức giận, tay cầm kiếm, tay còn lại bóp nát quả cam. Sau đó, ông quay về quê, huy động hàng nghìn gia nhân, chuẩn bị vũ khí và chiến thuyền, đồng thời thêu lên cờ sáu chữ: 'Phá cường địch, báo hoàng ân'. Trong các trận đánh sau này, khi đối mặt với quân địch, ông xông lên đầu tiên, khiến kẻ thù phải lùi bước và không dám chống lại.

Vào tháng 4 năm 1285, Trần Nhân Tông cử Chiêu Thành vương (khuyết danh), Hoài Văn hầu Quốc Toản và tướng Nguyễn Khoái cùng quân đội tiếp ứng, chống lại quân Nguyên tại bến Tây Kết. Vào ngày 10 tháng 5 năm đó, triều đình nhận tin từ các chỉ huy như Thượng tướng Chiêu Minh đại vương Trần Quang Khải, Hoài Văn hầu Quốc Toản, Trần Thông, Nguyễn Khả Lạp và Nguyễn Truyền, rằng họ đã đánh bại quân giặc tại Kinh Thành và Chương Dương. Quân Nguyên bị tan vỡ nặng nề, Thoát Hoan và Bình chương A Lạt phải rút qua sông Lô.

Cái chết

Sau trận Chương Dương, không còn thông tin chính sử về Trần Quốc Toản. Tuy nhiên, trong truyền thuyết dân gian Việt Nam, hình ảnh của ông thường được mô tả là hi sinh khi còn trẻ, vì vậy nhiều tác phẩm phim ảnh mặc định Trần Quốc Toản đã mất trong trận Chương Dương vào năm 1285 dương lịch.

Theo các chính sử Việt Nam như Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Việt sử tiêu án, cũng như các tài liệu gần đây như Việt sử tân biên của Phạm Văn Sơn, Việt Nam sử lược của Trần Trọng Kim, và Trần Hưng Đạo của Hoàng Thúc Trâm, không có thông tin cụ thể về cái chết của Trần Quốc Toản. Chỉ có Đại Việt sử ký toàn thư bản kỷ quyển V ghi rằng: 'Đến khi mất, vua rất thương tiếc, tự làm văn tế, và gia phong tước vương', nhưng không nêu rõ năm mất. Tài liệu nhà Nguyên cũng không có thông tin thêm; Nguyên sử quyển 209 phần An Nam truyện chỉ ghi: 'Quan quân đến sông Như Nguyệt, Nhật Huyên sai Hoài Văn hầu đến đánh', và sau đó không đề cập thêm. Nguyên văn loại quyển 41 chỉ viết: 'Đến sông Như Nguyệt, Nhật Huyên sai Hoài Văn hầu đuổi giết', không có chi tiết về cái chết của Trần Quốc Toản.

Chỉ duy nhất sách Việt sử kỷ yếu của Trần Xuân Sinh đề cập đến việc Trần Quốc Toản tử trận. Khi Ô Mã Nhi tấn công Vân Đồn để cướp lương thực, quân của Trần Quốc Toản và Trần Khánh Dư đã chiến đấu dữ dội. Quốc Toản đã hi sinh vào ngày 12 tháng 6 âm lịch (15 tháng 7 dương lịch). Không rõ Trần Xuân Sinh dựa vào nguồn tài liệu nào để ghi chép.

Xuất thân và tuổi tác

Các bộ chính sử như Toàn thư, Cương mục, và cả An Nam chí lược của Lê Tắc đều không cung cấp thông tin về nguồn gốc và gia thế của Trần Quốc Toản. Hiện tại, không rõ cha mẹ ông là ai hoặc ông thuộc nhánh nào của hoàng tộc nhà Trần. Một số bài viết trên mạng cho rằng cha mẹ Trần Quốc Toản là Vũ Uy vương Trần Nhật Duy, con trai vua Trần Thái Tông, và mẹ là vương phi Trần Ý Ninh. Tuy nhiên, thông tin này có nguồn gốc từ tiểu thuyết kiếm hiệp của Trần Đại Sỹ mang tên 'Anh hùng Đông A - Gươm thiên Hàm Tử', không phải tài liệu chính thức.

Về tuổi tác của Trần Quốc Toản, không có nguồn sử nào ghi chép rõ ràng về năm sinh và năm mất của ông. Theo Toàn thư, Tiêu án và Cương mục, tại hội nghị Bình Than, Trần Quốc Toản không được triệu tập vì 'Còn quá trẻ' (Nguyên văn: Niên ấu 年幼), nhưng không có chi tiết cụ thể về tuổi của ông lúc đó. Theo cuốn Việt Nam sử lược của Trần Trọng Kim, Quốc Toản được mặc định khoảng 15 hoặc 16 tuổi tại thời điểm đó, nhưng nguồn gốc thông tin của Trần Trọng Kim chưa được xác minh rõ ràng.

Di sản

• Trần Quốc Toản đã ghi dấu trong lịch sử Việt Nam với lòng dũng cảm và tinh thần yêu nước, sẵn sàng hi sinh vì dân tộc. Tinh thần ấy được thể hiện qua lá cờ thêu sáu chữ vàng của ông: 'Phá cường địch, báo hoàng ân' (Chữ Hán: 破強敵報皇恩).
• Tên của ông được đặt cho nhiều trường học từ cấp tiểu học đến trung học trên toàn quốc, cùng với một số con đường ở các thành phố và tỉnh. Tên ông cũng được đặt cho một chiến hạm HQ-06 của Hải quân Việt Nam Cộng hòa.
• Nhà văn Nguyễn Huy Tưởng đã lấy cảm hứng từ Trần Quốc Toản để viết tiểu thuyết lịch sử 'Lá cờ thêu sáu chữ vàng', với ông là nhân vật chính trong tác phẩm.
• Hồ Chí Minh trong tác phẩm 'Lịch sử nước ta' đã ca ngợi Trần Quốc Toản bằng những lời lẽ sâu sắc và trân trọng.

Quốc Toản là một tài năng trẻ,

Mới mười sáu tuổi đã lập công trên chiến trường,

Vài lần đại thắng quân Nguyên,

Được phong chức tướng và giao quyền chỉ huy quân đội

Thực sự là một anh hùng vĩ đại,

Trẻ em Nam Việt nên học tập và noi gương.

Ghi chú