Trận Vạn Tường

Trận Vạn Tường là trận chiến quan trọng trong cuộc hành quân Starlite do quân đội Mỹ thực hiện nhằm thử nghiệm chiến thuật tìm diệt (search and destroy), diễn ra vào ngày 18 tháng 8 năm 1965 tại thôn Vạn Tường, xã Bình Hải, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi, cách Căn cứ Chu Lai của quân đội Mỹ khoảng 17 km. Đây là trận chiến lớn đầu tiên giữa quân đội Mỹ và Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam trên bộ. Phía Mỹ thường gọi đây là Trận Chu Lai (Battle of Chu Lai).

Hoàn cảnh

Vào cuối tháng 7 năm 1965, Trung đoàn 1 của Quân khu V Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam, do Lê Hữu Trữ làm Trung đoàn trưởng và Nguyễn Đình Trọng làm Chính ủy, đã chỉ huy các trận giao chiến với các đơn vị Quân lực Việt Nam Cộng hòa tại Vùng I trong Chiến dịch Ba Gia (Sơn Tịnh, Quảng Ngãi), và di chuyển về khu vực Vạn Tường để củng cố và bổ sung. Ngày 9 tháng 8 năm 1965, lãnh đạo Quân khu V quyết định thành lập các sư đoàn chủ lực. Trung đoàn 1 (còn được gọi là Trung đoàn Ba Gia) được biên chế vào Sư đoàn 2. Trung đoàn trưởng Lê Hữu Trữ kiên quyết làm Sư đoàn phó.

Khi phát hiện sự di chuyển của đối phương, Tư lệnh Vùng I, Thiếu tướng Nguyễn Chánh Thi đã thông báo cho các chỉ huy quân đội Mỹ tại Vùng I và nhấn mạnh vị trí tập kết của Trung đoàn Ba Gia, mà ông dự đoán sẽ rất gần với Căn cứ Chu Lai mới được thành lập hồi tháng 5. Tướng Lewis W. Walt, chỉ huy trưởng quân Mỹ tại Vùng I, đã quyết định lập kế hoạch cho một cuộc tấn công tiêu diệt Trung đoàn 1, nhằm xóa bỏ mối đe dọa đối với căn cứ Chu Lai, đồng thời thể hiện sức mạnh của quân Mỹ trong khu vực. Theo kế hoạch, cuộc hành quân sẽ được thực hiện như một cuộc tấn công liên hợp từ trên bộ, trên không và trên biển. Các đơn vị thủy quân lục chiến Mỹ sẽ đồng loạt triển khai bằng trực thăng và tàu đổ bộ, tấn công từ nhiều hướng để gây bất ngờ cho đối phương. Đại tá Oscar F. Peatross được chỉ định làm chỉ huy lực lượng đổ bộ. Để giữ bí mật cho cuộc hành quân, kế hoạch chỉ được phổ biến một cách hạn chế trong nội bộ sĩ quan Mỹ, và dĩ nhiên là phía Mỹ cũng không thông tin cho đồng minh Việt Nam Cộng hòa.

Lực lượng tham gia trận đánh

Phía Quân đội Hoa Kỳ

Khoảng 9.000 quân, 105 xe tăng và xe bọc thép, 100 trực thăng và 70 máy bay chiến đấu, cùng 6 tàu chiến.

Lữ đoàn Thủy quân lục chiến số 9 thuộc Sư đoàn Thủy quân lục chiến số 3 đã tham gia trực tiếp, với tổng số 5.500 binh sĩ, bao gồm:

• Tiểu đoàn 1/7 TQLC
• Tiểu đoàn 2/4 TQLC
• Tiểu đoàn 3/3 TQLC
• Tiểu đoàn 3/7 TQLC (Lực lượng đổ bộ đặc biệt - Special Landing Force).

Hỏa lực hỗ trợ từ các tàu USS Galveston, USS Cabildo và tiểu đoàn pháo binh TQLC 3/12 đảm nhận nhiệm vụ này.

Hỗ trợ từ không quân được thực hiện bởi tàu USS Iwo Jima.

Đại diện cho Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam

Tổng số gần 2000 người tham gia.

• Trung đoàn Ba Gia thuộc Quân khu 5, sau chiến thắng Ba Gia, trung đoàn còn khoảng 1500 quân.
• Đại đội 21, 31 của bộ đội địa phương tỉnh.
• Lực lượng du kích tham gia.

Diễn biến của trận chiến

Trận chiến bắt đầu lúc 6 giờ 15 sáng ngày 18 tháng 8 năm 1965, không quân TQLC Mỹ đã cho xuất kích 20 máy bay F-4 và A-4, ném tổng cộng 18 tấn bom, bao gồm cả bom napalm, xuống Vạn Tường và các khu vực lân cận. Các pháo hạm trên biển thực hiện bắn phá để dọn bãi cho Tiểu đoàn 2/4 TQLC đổ bộ bằng máy bay trực thăng và Tiểu đoàn 3/3 TQLC đổ bộ bằng tàu LCU. Đến 6 giờ 30, 2 đại đội của Tiểu đoàn 3/3 TQLC với 5 xe tăng M-48 và 3 xe tăng phun lửa M-67 đã đổ bộ lên An Cường (mật danh Green Beach), tạo vòng vây từ phía Nam, chiếm thôn An Cường 1 và tiến về phía Tây.

Lúc 6 giờ 45, C1/D4 TQLC đổ bộ bằng trực thăng xuống thôn Bình Phước (Bãi Đỏ), trong khi C2, C3/D4 TQLC đổ bộ xuống thôn Bình Long (Bãi Trắng), và C4/D4 + C4/D3 TQLC đổ bộ xuống thôn Bình Thạnh Tây (Bãi Xanh), tạo thành một cánh quân bao vây từ phía Tây. Từ Chu Lai, C1 và C2/D3 TQLC đã huy động 8 xe tăng M41 và 18 xe bọc thép M113 đột kích theo đường bộ, vượt sông Trà Bồng để hình thành cánh quân bao vây phía Bắc. Ý đồ của Bộ chỉ huy Mỹ là dồn lực lượng QGP ra biển, buộc họ phải chiến đấu trong vùng trống trải, nơi mà không quân, pháo binh và xe tăng Mỹ có thể phát huy tối đa sức mạnh.

Tại phía Tây Nam Vạn Tường, cánh quân D3 + C7/D4 TQLC Mỹ tiến đến Lạc Sơn đã phải dừng lại do D40/E1 và Đại đội trinh sát thuộc E1 QGP đang phòng ngự tại điểm cao BANANA (Cao điểm 30 thuộc thôn An Cường 2). D3/E3 TQLC đã phải điều thêm 1 đại đội tham chiến, tổ chức nhiều đợt không kích và bắn phá mới có thể vượt qua chốt chặn của QGP. Đến trưa 18/8, họ mới chiếm được thôn An Cường 2 và hội quân với C4/D3, mặc dù đã chịu tổn thất khoảng 1 trung đội (5 chết, 17 bị thương).

Sau khi thực hiện các cuộc bắn phá bằng trực thăng và pháo binh, quân Mỹ đã tổ chức một đoàn xe gồm 5 xe thiết giáp LVT và 3 xe tăng phun lửa M-67 tiến quân theo đội hình dọc từ An Cường, đi theo con đường mòn giữa An Thái và Nam Yên để tấn công D40 và D60/E1 QGP. Lợi dụng địa hình kín đáo, các đơn vị Tiểu đoàn 40 và Tiểu đoàn 60 đã chờ đến khi đoàn xe TQLC Mỹ đến cách 50m mới nổ súng. Bằng các loại súng không giật, súng chống tăng B40 và lựu đạn phóng AT, QGP đã bắn cháy 4 xe đi đầu ngay trong loạt đạn đầu. Các xe còn lại hoảng loạn bỏ chạy và bị sa xuống ruộng lầy. Tiểu đội trưởng Hồ Công Thám chỉ huy tiểu đội của mình đã dùng lựu đạn AT và lựu đạn diệt thêm 3 xe.

Vì không xác định được vị trí đóng quân của quân Giải phóng, hai đại đội thuộc D3/E3 TQLC Mỹ đã đổ bộ ngay trước trận địa của D60/E2 QGP và bị tập kích ngay khi máy bay trực thăng còn trên không. Bốn máy bay trực thăng H-34 bị bắn rơi. TQLC Mỹ buộc phải gọi trực thăng vũ trang UH-1A đến chi viện và đã chiếm được Cao điểm 43, mặc dù đã chịu tổn thất hơn 150 quân. Chiều 18/8/1965, D45/E2 BB QGP từ Châu Bình đã mở một mũi đột kích đánh vào sau lưng cánh quân đổ bộ đường biển của TQLC Mỹ. Bị tấn công bất ngờ từ phía sau, D3/E3 và D2/E4 TQLC Mỹ phải điều chỉnh về hướng Tây Nam để đối phó với các mũi tập kích của D45/E1 QGP. Do đó, cánh quân này bị hở sườn phía Bắc và bị D40/E1 QGP phản công, buộc phải rút lui về Bình Hòa với sự yểm trợ của xe tăng và trực thăng vũ trang.

Cùng với tình hình chiến trường chính, chiều 18/8/1965, Đại đội 21 bộ đội địa phương tỉnh Quảng Ngãi đã mở mũi đột kích từ Tây Hy, qua Thượng Hòa xuống Lệ Thủy, phối hợp với du kích các xã Đồng Lễ và Bình Trị tấn công sau lưng trung đoàn 7 TQLC Mỹ, buộc cánh quân này phải tập trung đối phó và không thể chi viện cho tiểu đoàn 3,4 TQLC Mỹ. Trong khi hỗ trợ hỏa lực cho trung đoàn 7 TQLC Mỹ, thêm ba máy bay trực thăng HU-1A bị bắn rơi tại thôn Lệ Thủy.

Lợi dụng sự đứt đoạn giữa cánh Bắc và cánh Nam của TQLC Mỹ, đêm 18 sang ngày 19/8/1965, Trung đoàn Ba Gia đã rút phần lớn sở chỉ huy nhẹ và tiểu đoàn 40 ra khỏi vòng vây. Tuy nhiên, đại đội trinh sát phòng ngự độc lập tại Cao điểm 45 núi Đầm Tái, thôn Vạn Tường đã bị tổn thất hầu hết quân số.

Từ ngày 19/8 đến 24/8, Thủy quân lục chiến Mỹ đã tiến hành càn quét khu vực Vạn Tường và các xã lân cận nhưng chỉ bắt được một số ít thương binh Quân Giải phóng chưa kịp rút lui và nhiều thường dân (Bộ chỉ huy Mỹ đã tính cả số dân thường này vào số tù binh bắt được).

Ý nghĩa chiến thuật và chiến lược của trận chiến

Quân Mỹ tuyên bố rằng quân Giải phóng đã chịu tổn thất nặng nề, với khoảng từ 599 đến 614 người chết, và coi chiến dịch này là một thành công khi đã đánh bại một đơn vị chủ lực của Việt Cộng. Tuy nhiên, tuyên bố này bị cho là phóng đại, vì trong toàn bộ trận đánh, họ chỉ thu được 109 vũ khí của đối phương.

Quân Giải phóng xem đây là một chiến thắng lớn khi đã khiến 919 lính Mỹ chết hoặc bị thương, tiêu diệt 22 xe tăng và xe bọc thép, hạ 13 máy bay (Mỹ chỉ thừa nhận có 45 người chết và 203 người bị thương). Theo báo cáo gửi trung ương, quân Giải phóng chỉ chịu tổn thất nhẹ với 50 người chết. Trên thực tế, quân Mỹ không thể đánh bại được trung đoàn Ba Gia, và quân Giải phóng vẫn giữ được một số ấp trên bán đảo.

Trong cuộc hành quân Starlite, quân Mỹ hoàn toàn chủ động trong việc tổ chức hành quân, chọn lựa chiến trường, mục tiêu, thời gian và cách thức tấn công, với lực lượng gấp nhiều lần đối phương và ưu thế vượt trội về vũ khí. Tuy nhiên, biểu tượng 'sức mạnh của Hoa Kỳ' đã thất bại. Hãng AP (Mỹ) đã thuật lại lời một số sĩ quan Mỹ tham gia cuộc hành quân Starlite: 'Trận đánh này giống như trận Okinawa trong Thế chiến thứ hai… Việt Cộng xuất hiện từ các hầm mà lính thủy đánh bộ không nhìn thấy. Việt Cộng xuất hiện bất ngờ cả từ phía trước và sau lưng…'. Rõ ràng, quân Mỹ không thể đổ lỗi cho sự bị động sau thất bại ở trận Vạn Tường.