Giới thiệu về Lễ giỗ bà Phi Yến Côn Đảo
1.1 Thời gian tổ chức
Mỗi năm, Lễ giỗ bà Phi Yến Côn Đảo được tổ chức vào tháng 10 âm lịch, từ tối ngày 17 đến hết ngày 18. Đối với cộng đồng địa phương, bà Phi Yến được coi là một vị thần thiện lương, luôn phù hộ và bảo trợ cho đảo này. Lễ hội đã trở thành biểu tượng văn hóa đặc trưng của Côn Đảo, thu hút ngày càng đông đảo người dân và du khách tham gia.
Lễ giỗ bà Phi Yến Côn Đảo thể hiện nét văn hóa đặc trưng trong tín ngưỡng và đức tin của cộng đồng địa phương.
Miếu bà Phi Yến luôn nhận được sự tôn kính của người dân, họ luôn hương khói thăm dòm quanh năm.
1.3 Truyền thuyết về bà Phi Yến
Để hiểu ý nghĩa của Lễ giỗ bà Phi Yến Côn Đảo, trước hết ta phải nghe câu chuyện xa xưa về nhân vật đáng thương này. Theo truyền thuyết, bà Hoàng Phi Yến là thứ phi của vua Gia Long - Nguyễn Ánh. Khi phong trào Tây Sơn trỗi dậy dưới sự lãnh đạo của Quang Trung, Nguyễn Ánh và gia đình tùy tùng cùng 100 quan lại trốn lên Côn Đảo. Tại đây, nhà vua muốn cầu sự giúp đỡ của Pháp và muốn gửi hoàng tử Hội An - con của mình với Phi Yến - sang Pháp để đổi lấy sự giúp đỡ. Nhưng Phi Yến phản đối, cho rằng việc này sẽ gây ra nhiều vấn đề sau này cho đất nước. Nhưng Nguyễn Ánh đã tức giận và cho rằng bà thông đồng với Tây Sơn, sau đó quyết định xử tử bà. Bà được tha tội nhưng bị nhốt trong một hang động hoang vắng ở Côn Đảo, chỉ có ít thức ăn và nước để duy trì cuộc sống.
Bức tượng của bà Phi Yến trang nghiêm trong chánh điện
Ngay sau đó, quân Tây Sơn tấn công Côn Đảo, Nguyễn Ánh cùng hoàng tử Hội An chạy đến Phú Quốc. Tuy nhiên, hoàng tử đã cầu xin cha mình thả Phi Yến theo, nếu không sẽ ở lại. Quá lo lắng, Nguyễn Ánh ném hoàng tử xuống biển, thi thể của hoàng tử trôi vào Bãi biển Côn Đảo. Phi Yến được cứu và xây nhà tại làng Cỏ Ống để canh mộ con trai. Nhưng cuộc đời bà không êm đềm như vậy, khi 24 tuổi, bà bị một tên đồ tể tấn công. Mặc dù không bị hiếp dâm, nhưng vì tủi hổ, bà đã tự cắt đi cánh tay bị tên đồ tể chạm vào, sau đó tự tử để bảo vệ danh dự của mình.
Miếu bà Phi Yến là biểu tượng của lòng kính mến mà người dân Côn Đảo dành cho người phụ nữ trung hiếu và tốt lành
Trước sự ra đi của một người phụ nữ phải trải qua nhiều gian khổ, cư dân địa phương quyết định xây dựng đền thờ bà, hàng năm tổ chức Lễ giỗ bà Phi Yến Côn Đảo để ghi nhớ sự trung hiếu và đức độ ấy. Có nhiều câu chuyện về sự linh thiêng của bà Phi Yến, nếu ai là người tốt bụng chân thành đến đền thờ bà để cầu nguyện, họ sẽ được bà bảo trợ, mọi việc sẽ thuận lợi.
Những nghi thức trong Lễ giỗ bà Phi Yến Côn Đảo
Lễ giỗ bà Phi Yến Côn Đảo diễn ra từ đêm 17/10 âm lịch. Ban tổ chức lễ hội sẽ sắp xếp các đồ cúng như hoa quả, xôi, chè và chuẩn bị các món ăn, đồ uống để tiếp đón khách du lịch. Các cư dân Côn Đảo cũng sẽ chuẩn bị các mâm cúng để dâng lên bà Phi Yến và cầu nguyện một cách thành kính, mong bà ban phước, sự may mắn và hạnh phúc. Khi lễ cúng kết thúc, mọi người sẽ tham gia vào các hoạt động giải trí ngoài trời như ca múa nhạc dân gian, nhảy múa, tạo không khí vui vẻ suốt đêm.
Lễ giỗ bà Phi Yến Côn Đảo thu hút rất nhiều du khách và người dân địa phương
Đến khoảng 9 giờ sáng ngày 18/10, lễ giỗ chính thức diễn ra. Lễ vật bao gồm hương hoa, bánh kẹo và ngũ quả được bày trí thành từng mâm rất đẹp mắt. Mọi người đều lần lượt dâng lễ, từ các đoàn thể, khu dân cư đến từng cá nhân, tất cả đều trân trọng gửi lòng thành kính tới bà Phi Yến. Trong không khí trang nghiêm, người chủ lễ sẽ đọc văn khấn dưới điệu nhạc lúc vui tươi lúc trầm buồn, tạo nên một không khí trọng đại và cảm động.
Lễ hội diễn ra trong không khí trang nghiêm
Sau khi phần lễ kết thúc, mọi người và du khách sẽ được thưởng thức những món ăn được chuẩn bị và quyên góp bởi người dân địa phương. Đây đều là các món ăn chay do các khu dân cư tại Côn Đảo đem đến để dâng lên bà và phục vụ mọi người, đồng thời tưởng nhớ việc bà Phi Yến đã hy sinh trong dịp lễ đàng chay năm xưa. Ngoài ra, người dân cũng dâng hương tại Miếu cậu Hoàng Tử Cải Côn Đảo, là nơi thờ con trai của bà Phi Yến. Hiện nay, Lễ giỗ bà Phi Yến Côn Đảo đã được tổ chức trong 237 năm, trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống tinh thần của cộng đồng địa phương.
Tranh cãi về Lễ giỗ bà Phi Yến Côn Đảo vẫn chưa dứt điểm
Miếu bà Phi Yến được UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh vào ngày 8/4/2007. Lễ giỗ bà Phi Yến Côn Đảo cũng đã được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào ngày 9/4/2022. Tuy nhiên, quyết định này đã gây tranh cãi từ Hội đồng trị sự Nguyễn Phước tộc, là hậu duệ của dòng dõi vua Gia Long, họ cho rằng lễ hội này làm sai lịch sử và làm sai lệch hình ảnh về vua Gia Long - Nguyễn Ánh. Theo một số nhà nghiên cứu lịch sử, truyền thuyết liên quan đến lễ hội này là không đúng, Nguyễn Ánh chưa từng đến Côn Đảo và cũng không có hành động tàn bạo như truyền thuyết.
Trong tình hình hiện tại, các tranh cãi về lễ hội này vẫn chưa chấm dứt, chưa có quyết định rút Lễ giỗ bà Phi Yến Côn Đảo ra khỏi danh sách Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Về mặt lịch sử, cần đợi những nghiên cứu chính xác từ các nhà sử học để xác nhận sự thật về câu chuyện này. Tuy nhiên, về mặt tinh thần, không ai có thể phủ nhận giá trị tâm linh và niềm tin của lễ hội này đối với người dân Côn Đảo.
Thông tin về Lễ giỗ bà Phi Yến Côn Đảo từ cẩm nang du lịch Mytour.vn. Bất kể quyết định công nhận Lễ giỗ bà Phi Yến Côn Đảo là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia có được duy trì hay không, đây đều là một phần của văn hóa và trải nghiệm đáng giá tại Côn Đảo.
Tuyết Trịnh
Nguồn: Tổng hợp