Trên Dấu Bước Người Việt (Phần 1)

Có người cho rằng văn hóa Việt Nam không có thần thoại. Tôi không đồng ý với quan điểm đó. Dân tộc Việt Nam từng có thời kỳ phồn thịnh với thần thoại, một cách suy nghĩ và cảm nhận thế giới qua các truyền thuyết, lưu truyền và truyền dạy cho thế hệ sau. Tuy nhiên, từ tiền sử đến hiện đại, hệ thống thần thoại của người Việt đã bị phá vỡ, khiến cho những câu chuyện thần thoại trở nên hiếm hoi hơn. Có thể thấy dấu vết của thần thoại trong những truyền thuyết và cổ tích.

Trong văn hóa Việt Nam, vai trò và phẩm giá của phụ nữ thường được nhấn mạnh thông qua các nghi lễ, tập tục và văn học nghệ thuật. Điều này có thể xuất phát từ thần thoại, là nguồn gốc của mọi điều. Tôi đã cố gắng tìm hiểu điều này bằng cách phân tích ba người phụ nữ đầu tiên được ghi nhận trong truyền thuyết. Đó là ba Mỵ: Mỵ Nương trong Sơn Tinh - Thủy Tinh, Mỵ Châu trong Mỵ Châu - Trọng Thủy và Mỵ Nương trong Trương Chi.

Mỗi thời đại lại có cách đọc thần thoại riêng, khám phá những điều cần thiết. Thần thoại ngày nay được hiểu và sử dụng theo nhiều cách khác nhau, làm phong phú thêm cho thế giới tưởng tượng, nhưng cũng có thể gây hiểu lầm. Câu chuyện về Tam Mỵ không tránh khỏi số phận đó. Việc hiểu rõ thần thoại hiện nay là quá trình giải mã để tiếp cận ý nghĩa gốc, ban đầu của chúng. 

Truyện Sơn Tinh - Thủy Tinh không chỉ là một câu chuyện tình yêu, mà còn là cuộc chiến đấu giữa con người và thiên tai. Nó là một phần của truyền thống về trận Đại Hồng Thủy, kí ức về thời kỳ băng tan. Câu chuyện cũng nói về nạn nước ngập và cặp đôi Sơn Tinh - Mỵ Nương, người trở thành tổ tiên của một dân tộc. Núi Ba Vì là nơi họ lựa chọn để định cư, giống như một chiếc thuyền giữa biển cả. Câu chuyện còn lưu lại hình ảnh về việc cướp dâu, phản ánh trong phong tục của người Mông.  

Mỵ Châu - Trọng Thủy không chỉ là một câu chuyện về sự đấu tranh với trái tim và chiến tranh gián điệp, mà còn là về vai trò của phụ nữ trong gia đình và xã hội. Mỵ Châu phải chịu trách nhiệm bảo vệ nỏ thần - biểu tượng quan trọng của dân tộc. Cô sống vì tình yêu và Trọng Thủy sống vì quê hương. Câu chuyện là bi kịch của những người không thể hài lòng với sự cân bằng giữa cá nhân và cộng đồng, tình yêu và trách nhiệm.  

Câu chuyện về bi kịch Mỵ Nương - Trương Chi không phải là cuộc đấu tranh giữa giàu nghèo, giữa các giai cấp xã hội. Nó là câu chuyện về sự đòi hỏi hoàn hảo, sự khao khát điều tuyệt vời. Mỵ Nương yêu tiếng hát của Trương Chi nhưng không thể chấp nhận vẻ ngoài của anh. Cô muốn một sự hoàn thiện, toàn diện, nhưng cuộc đời chỉ cho phép chọn một con đường.... 

Trong câu chuyện về tam Mỵ, ta có thể rút ra một số thông điệp mà người xưa đã truyền đạt trong thần thoại Việt Nam. 

Đầu tiên, ba người phụ nữ đều có tên bắt đầu bằng chữ Mỵ, một từ mang ý nghĩa về vẻ đẹp (thùy mỵ, kiều mỵ...). Mỵ cũng có thể được hiểu là mế, mệ chỉ phụ nữ trong ngôn ngữ tiền Việt - Mường, hoặc tiếng Việt cổ. Ngoài ra, việc Mỵ Châu, Mỵ Nương không phải là tên riêng mà chỉ là tên gọi chung cho phụ nữ. Từ đó, ta có thể kết luận rằng phụ nữ là đẹp. Phụ nữ không chỉ đẹp về bề ngoại mà còn có vai trò quan trọng trong xã hội. Mỵ Châu được giao trọng trách giữ Nỏ Thần - một biểu tượng linh thiêng. Truyền thống 'nội tướng', 'lệnh ông không bằng cồng bà', 'đội quân tóc dài' của người phụ nữ Việt Nam có thể xuất phát từ đây. 

So sánh ba câu chuyện Sơn Tinh - Thủy Tinh, Mỵ Châu - Trọng Thủy, Trương Chi, chúng ta thấy sự phát triển của diện mạo bên ngoài và nội tâm của phụ nữ. Trong Sơn Tinh - Thủy Tinh, mặc dù là tâm điểm của cuộc tranh chấp giữa thần núi và thần nước, nhưng không thấy rõ tâm trạng của Mỵ Nương. Trong Mỵ Châu - Trọng Thủy, vai trò của người phụ nữ trong xã hội đã được nhấn mạnh hơn, khi nhân vật phải đối diện với cá nhân và cộng đồng. Và trong câu chuyện về Trương Chi, sự phát triển của nhân vật nữ đã được biểu hiện rõ nhất. Cuộc chiến giữa Mỵ Nương và Trương Chi là một cuộc chiến giữa hai cá nhân. Trong cuộc đấu tranh với chính mình, tâm trạng của Mỵ Nương đã được tiết lộ một cách rõ ràng và sâu sắc. 

Cảm nhận về ý nghĩa của 'ngưỡng' trong văn hóa Việt Nam thường được truyền đạt qua các câu chuyện một cách sinh động và thuyết phục. Mỵ Châu vì tình yêu cá nhân nên đã phải trả giá bằng sự hy sinh, còn Trọng Thủy thì lựa chọn sống vì cộng đồng mặc cho sự phản bội và hối hận. Hành trình tìm kiếm sự hài hòa giữa cá nhân và cộng đồng, giữa lý tưởng và thực tế của họ chỉ được hoàn thành sau khi họ rời bỏ thế gian.

Qua ba câu chuyện, chúng ta nhận ra vai trò quan trọng của phụ nữ trong xã hội Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử và học được bài học về sự hài hòa, cân bằng giữa cá nhân và cộng đồng, lý tưởng và thực tế. Về tầm quan trọng của phụ nữ, chúng ta đã thảo luận ở trên và bây giờ tôi sẽ phân tích hai thông điệp còn lại: Sống hài hòa giữa cá nhân và cộng đồng cũng như giữa lý tưởng và thực tế.

Trong 'Bức Thư Của Thủ Lĩnh Da Đỏ Xi - Át - Tơn', có một câu nói đã nêu lên mối quan hệ quan trọng giữa cá nhân và cộng đồng. Từ xưa đến nay, việc sống hài hòa giữa hai yếu tố này luôn là một trách nhiệm lớn và khó khăn. Điều này không chỉ là vấn đề của các vị lãnh đạo, những người mang trách nhiệm lớn mà còn của mỗi con người trên cõi đời này.

Điều quan trọng là phải đảm bảo sự cân bằng này một cách mỹ mãn. Đây không chỉ là trách nhiệm của một vài cá nhân mà là của tất cả chúng ta. Câu chuyện về Abraham và con trai Isaac cho chúng ta thấy một tấm gương về việc làm thế nào để sống hòa hợp giữa cá nhân và cộng đồng. Đó chính là một dữ kiện quan trọng giúp chúng ta thực hiện trách nhiệm này một cách tốt nhất.

Có người đã từng nói rằng: “Người bị rối trong sự đan xen giữa lý tưởng và thực tế sẽ không bao giờ tìm thấy bình yên”. Điều này đúng đấy! Mặc dù trong Kinh Thánh có câu kêu gọi: “Người sống theo Linh Thần sẽ thu hoạch được trái ngọt của Linh Thần, còn người sống theo thân xác chỉ nhận được những gì mà thân xác mang lại”. Tuy nhiên, khi Phân Tâm Học của Sigmund Freud trở nên nổi tiếng và được thừa nhận trên khắp thế giới, nó đã phá hủy đi triết lý cứng nhắc ấy và 'nâng cấp con người lên một tầm cao mới'. Sigmund Freud định nghĩa 'Linh Thần' mà Kinh Thánh nhắc đến là tiếng nói và hơi thở của 'Tâm Bản', một trong ba thế lực tinh thần ngự trị bên trong bản thể con người. Nhưng ông không đồng ý với câu châm ngôn đó trong Kinh Thánh. Ông là một con người thực tế, và vì vậy ông kêu gọi con người hãy sống một cách cân bằng giữa 'bản năng', 'tâm bản' và 'tinh thần' - Điều mà ông gọi là sống ở nơi giao điểm của ba thế lực này. Chỉ khi đó, con người mới có thể sống một cách lành mạnh và đạt được hạnh phúc. Đây cũng là điều mà tôi gọi là “hòa hợp giữa lý tưởng và thực tế”.