Buzz
Hồn Trương Ba, da hàng thịt, một trong những vở kịch nổi tiếng của Lưu Quang Vũ.
Mytour sẽ cung cấp tài liệu về tác phẩm Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ. Hãy tham khảo ngay!
Trích đoạn từ vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt
Nghe trích đọc Hồn Trương Ba, da hàng thịt:
Phần VII - NHÀ TRƯƠNG BA
Tóm tắt các tình huống (Trương Ba - Trưởng Hoạt; Trương Ba - lí trưởng - con trai Trương Ba; Trương Ba - con dâu - cháu gái): Trưởng Hoạt đến nhà Trương Ba, chỉ trích Trương Ba đã thay đổi tính cách. Lí trưởng lại gây rối. Con trai thể hiện tính xấu hơn. Cháu gái từ chối gặp ông. Con dâu phàn nàn về sự thay đổi của bố chồng. Trương Ba rất đau khổ.
Hồn Trương Ba: (ngồi nghĩ một lúc rồi đứng dậy đột ngột) Không! Tôi không thể chịu đựng cuộc sống như thế này mãi! (nhìn ngắm bàn tay, chân, cơ thể) Tôi chán cái ngôi nhà không thuộc về tôi này rồi, rất chán! Cơ thể này xấu xí và thô tục, tôi cảm thấy sợ hãi, chỉ muốn rời xa ngay lập tức! Nếu hồn tôi có một hình dạng riêng biệt, để tôi có thể tách khỏi cơ thể này, ít nhất là một lúc!
(Ở đây bắt đầu màn biểu diễn “Cuộc trò chuyện giữa Hồn và Xác”. Trên sân khấu, hồn của Trương Ba tách ra khỏi thân xác và hiện thân trong hình dáng của nhân vật Trương Ba. Thân xác vẫn đứng yên trên ghế và chỉ còn là một bộ xương rỗi.)
Thân xác: (bắt đầu) Ôi vô ích, linh hồn mờ nhạt của ông Trương Ba kia, ông không thể rời xa tôi được đâu, dù chỉ là thân xác...
Hồn Trương Ba: A, mày cũng biết nói à? Không thể tin được, mày không thể nói chuyện! Mày không có tiếng nói, chỉ là một thân xác thịt vô tri vô giác...
Thân xác: Đương nhiên! Thân xác cũng có thể nói chuyện! Ông đã biết giọng nói của tôi rồi, luôn làm cho ông bối rối. Chính vì sự vô tri vô giác, tôi có sức mạnh lớn, đôi khi thậm chí lấn át cả linh hồn thanh cao của ông đấy!
Hồn Trương Ba: Nói dối! Mày chỉ là một vỏ bên ngoài, không có ý nghĩa gì cả, không có tâm hồn, không có cảm xúc!
Thân xác: Thật sao?
Hồn Trương Ba: Hoặc nếu có, thì chỉ là những thứ tầm thường, mà bất kỳ sinh vật nào cũng có: thèm ăn ngon, thèm rượu thịt…
Thân xác: Chắc chắn, chắc chắn. Sao ông không tiếp tục kể: Khi ông ở bên nhà tôi... Khi ông đứng bên cạnh vợ tôi, tay chân run rẩy, hơi thở nóng rực, cổ nghẹn lại... Đêm hôm đó, gần như...
Hồn Trương Ba: Im lặng đi! Đấy là bản thân mày, cảm giác và hơi thở của mày...
Thân xác: Có lẽ tôi không ghen đâu! Ai lại ghen với bản thân mình chứ! Tôi chỉ tức giận là tại sao đêm hôm đó ông lại đột ngột bỏ trốn, luôn tránh né!... Nhưng, để chúng ta trung thực với nhau: Ông không có chút rung động nào sao? Haha, món tiết canh, cổ hũ, khấu đuôi, và những thứ khác đều làm cho ông đắm chìm trong niềm vui chứ? Ông không thèm tham gia vào điều gì đó để làm hài lòng tôi sao? Vâng, hãy trả lời thật lòng đi!
Hồn Trương Ba: Ta... ta... đã nói mày im đi!
Xác hàng thịt: Rõ ràng là ông không dám trả lời. Giấu ai chứ không thể lừa dối tôi được! Chúng ta đã hòa nhập với nhau thành một!
Hồn Trương Ba: Không! Ta vẫn giữ một cuộc sống riêng: nguyên vẹn, trong sạch, và chân thành...
Xác hàng thịt: Thật buồn cười! Khi ông phải tồn tại nhờ vào tôi, tuân theo các yêu cầu của tôi, mà còn tự cho mình là nguyên vẹn, trong sạch, và chân thành?
Hồn Trương Ba: (bịt tai lại) Ta không muốn nghe mày nữa!
Xác hàng thịt: (lắc đầu) Ông hãy tiếp tục bịt tai lại! Không có cách nào phủ nhận được tôi! Ông nên biết ơn tôi vì đã trao sức mạnh. Có nhớ không, ông đã tát thằng con mình khiến máu mồm máu mũi chảy không? Cơn giận của ông được thêm sức mạnh nhờ vào tôi... Ha ha!
Hồn Trương Ba: Ta không cần cái sức mạnh biến ta trở nên hung ác.
Xác hàng thịt: Nhưng tôi là môi trường mà ông phải sống phụ thuộc vào! Không phải tại tôi... (buồn rầu) Sao ông lại coi thường tôi như vậy? Tôi cũng xứng đáng được kính trọng! Tôi là nơi chứa đựng linh hồn. Nhờ tôi mà ông có thể làm việc, khám phá. Ông nhìn thấy thế giới này, cảm nhận thông qua các giác quan của tôi... Khi hành hạ tâm hồn con người, họ xúc phạm thể xác… Những người đầy tri thức như ông thường nhấn mạnh tâm hồn là quan trọng, nhưng lại lơ là thân thể, để cho nó khổ sở, lãng quên... Mỗi bữa tôi đòi ăn tám, chín bát cơm, tôi thèm ăn thịt, hỏi có tội gì? Tội là không đủ tám, chín bát cơm cho tôi!
Hồn Trương Ba: Nhưng... Nhưng...
Xác hàng thịt: Hãy công bằng hơn, ông Trương Ba ạ! Từ nãy tới giờ chỉ có ông mắng mỏ tôi, trong khi tôi luôn nhẹ nhàng với ông đấy (thì thầm) Tôi biết cách quan tâm đến linh hồn...
Hồn Trương Ba: Đối xử ư?
Xác hàng thịt: Đúng vậy! Tôi hiểu và chiều chuộng những 'trò chơi tâm hồn của ông'. Nghĩa là: Khi ông tự tin rằng mình có một tâm hồn trong sáng, nhưng trong thực tế, ông phải chấp nhận tôi để tồn tại. Ông đổ lỗi cho tôi cho mọi điều xấu xảy ra, để lòng ông nhẹ nhõm. Tôi hiểu: Ông muốn giữ vẻ tự trọng của mình. Tâm hồn là vấn đề quan trọng! Ha ha, miễn là... ông vẫn phải làm theo ý tôi để thỏa mãn những ham muốn của tôi!
Hồn Trương Ba: Cách nói của anh thật là tức tĩu!
Xác hàng thịt: Vậy đó, ông đã gọi tôi là anh rồi! Không phải lời nói của tôi, chỉ là ông nhớ lại những gì ông đã nói với bản thân và với người khác! Chúng ta là một dù có hai!
Hồn Trương Ba: (cảm thấy tuyệt vọng) Ôi trời ơi!
Xác hàng thịt: (an ủi) Ông đừng tự buồn lòng! Tôi không muốn gây khổ đau cho ông, bởi vì tôi cũng cần ông. Thôi, đừng cãi lời nhau nữa! Chẳng có cách nào khác cả! Chúng ta phải sống hòa thuận với nhau thôi! Hồn vịn vướng của tôi ơi, hãy quay về với tôi đi!
(Hồn Trương Ba nhút nhát rơi vào xác hàng thịt. Trên sân khấu, nhân vật Trương Ba tan biến. Chỉ còn xác hàng thịt với hồn Trương Ba yên lặng bên chồng... Vợ Trương Ba xuất hiện.)
Vợ Trương Ba: Con gái chưa về à, ông?
Hồn Trương Ba: (bối rối) Chưa.
Vợ Trương Ba: Nó sang nhà cậu Tị từ sáng sớm. Cậu Tị bị ốm nặng đấy.
Trương Ba chuyện ốm bệnh? Ta không biết một chút nào!
Vợ Trương Ba: Bây giờ ông còn nhớ đến ai khác nữa không? Cu Tị đang bị ốm đến mức đặc biệt, từ đêm qua đến giờ bắt đầu mê man, mẹ nó khóc đỏ cả con mắt. Thật là đáng thương! Đứa bé ngoan làm thế! Cái Gái thương bạn, ngẩn ngơ cả người... Không biết đứa bé có qua khỏi không, có lẽ là... (một lát) Tôi với ông sao mà trời không bắt đi cho rảnh!
Trương Ba: Sao bà lại nói như vậy?
Vợ Trương Ba: (suy tư) Tôi nói thật đấy... Ông Trương Ba ạ, tôi đã suy nghĩ kỹ: Có lẽ tôi phải rời đi...
Trương Ba: Rời đi đâu?
Vợ Trương Ba: Chưa biết! Đi làm thuê cày ở đâu cũng được... đi xa... (rưng rưng). Để ông được nhàn nhã... với cô vợ người bán thịt... Còn hơn là thế này... (khóc)
Trương Ba: Bà! (sau một hồi lâu) Sao lại đến nông nỗi này?
Vợ Trương Ba: Tôi hiểu, ông vốn là người hết lòng thương yêu vợ con... Chỉ là lúc này... (khóc) ông đâu còn là ông, đâu còn là ông Trương Ba làm vườn ngày xưa, ông biết không: Thằng Cả đã quyết định mạnh mẽ sẽ bán khu vườn để có tiền mở thêm cửa hàng thịt.
Trương Ba: Thật sao? Không thể!
Vợ Trương Ba: Ông nói không thể nhưng tôi biết rằng sự thực sẽ dần dần đi đến như vậy, ông sẽ phải chấp nhận như thế... Tuỳ ông thôi, tôi chỉ mong ông được thoải mái hạnh phúc... Tôi không thể giúp gì ông nữa, tốt nhất là... là.. không có tôi nữa, cũng như không có khu vườn nữa! (rời đi)
Trương Ba: Bà! (ngồi xuống, tay ôm đầu).
(Khi Trương Ba ngẩng lên thì đã thấy cái Gái đứng trước mặt với cái nhìn lặng lẽ, soi mói.)
Trương Ba: (như cầu cứu) Gái, cháu…
Cái Gái: (lùi lại) Tôi không phải là cháu của ông!
Trương Ba: (nhẫn nhục) Gái, khi lớn lên cháu sẽ hiểu... ông vẫn là ông nội của cháu...
Trương Ba: Ông nội tôi đã khuất rồi. Nếu ông nội tôi có thể trở về, hồn ông nội tôi sẽ trừng phạt ông! Ông dám tự nhận mình là ông nội, dám đụng vào cây cỏ trong vườn của ông nội tôi.
Trương Ba: Dù sao... Cháu... Mỗi sáng ông đều ra cuốc xới tỉ mẩn cây cỏ ngoài vườn, cháu không thấy gì sai: Chỉ có ông nội cháu mới biết đánh giá cây cỏ như vậy...
Cái Gái: Đánh giá cây cỏ! Hừ, tôi phải chờ đến lúc này, cả nhà đi hết để đến nói với ông: Từ giờ ông không được can thiệp vào cây cỏ trong vườn của ông nội tôi nữa! Ông nếu coi trọng cây cỏ à? Sáng hôm qua, tôi để ý lúc ông cắt cây cam, bàn tay to béo của ông làm gãy tiệt cành non, chân ông lớn bè như cái xẻng, đạp nát cả cây sâm quý mới mọc! Ông nội từng làm thế nào mà thô lỗ phũ phàng như vậy!
Trương Ba: Ông đừng... Đó là... vì...
Cái Gái: Còn cái diều của cu Tị, chiều hôm qua nó mang diều qua đây chơi, ông lấy đi muốn sửa cho nó, kết quả là ông làm gãy cả nan, rách cả giấy, hỏng mất cái diều đẹp mà cu Tị rất quý! Mới đây, trong cơn mê man, cu Tị cứ khóc đòi bồi thường cái diều, nó tiếc...
Trương Ba: Thế ư? Thật là đau lòng...
Cái Gái: Đừng giả vờ! Chính ông đã làm cu Tị đau lòng hơn! Cu Tị ghét ông lắm đấy! Ông xấu xa lắm, tàn nhẫn lắm! Biến đi! Kẻ tàn bạo, biến đi! (vừa khóc vừa bỏ chạy)
(Chị con dâu Trương Ba ở trong nhà ra, nghe thấy những lời cuối cùng của cái Gái.)
Chị con dâu: (gọi theo con) Gái, quay lại đây, Gái! (nhìn thấy Trương Ba đang run rẩy, liền đi tới bên cạnh) Thầy, thầy đừng giận con trẻ... Nó yêu thương ông nội. Mỗi đêm nó đều khóc thương ông... Nó giữ gìn từng kỷ niệm của ông: đôi guốc gỗ, bó đóm thuốc lào, nhất là những cây thuốc trong vườn... Chỉ vì nó nghĩ rằng thầy không phải là ông nội của nó, con cố gắng cách nào nó cũng không nghe... (rưng rưng) Thật là đau lòng cho thầy...
Trương Ba: Đến lúc này, chỉ còn con vẫn yêu thương thầy như xưa.
Chị con dâu: Hơn cả trước đây, thưa thầy. Càng hơn, ngay từ khi thầy trở về từ nhà hàng thịt. Con biết rằng bây giờ thầy phải chịu đựng nhiều khổ đau hơn nhiều... (khẽ) Còn con, con cũng phải chịu nhiều khổ đau hơn. Con đã suy nghĩ rất nhiều về việc đi xa, để thầy được nhẹ nhõm hơn. Nhà chúng ta dường như sắp tan ra...
Trương Ba: Thầy đã gây ra nhiều khổ đau cho con. Có lẽ ngày con phải đưa thầy xuống mộ, tưởng rằng thầy đã chết, con cũng không phải chịu khổ đến như bây giờ.
Chị con dâu: Thầy nói với con rằng: Bề ngoài không quan trọng, chỉ có bên trong mới quan trọng, nhưng thầy ơi, con sợ lắm, vì con cảm thấy, đau đớn thấy... mỗi ngày thầy thay đổi một cách dần dần, mất mát từng ngày, mọi thứ trở nên mơ hồ, phai mờ đi, đến mức đôi khi con cũng không nhận ra thầy nữa... Con yêu thương thầy hơn, nhưng thầy ơi, làm thế nào, làm thế nào để giữ thầy lại, hiền lành, vui vẻ, tốt lành như thầy của chúng con trước đây? Làm thế nào, thầy ơi?
Trương Ba: (mặt lặng như đá) Bây giờ, cả con cũng...
Chị con dâu: Thầy đừng giận nếu con nói điều gì đó không đúng.
Trương Ba: Không, ta không tức giận. Cảm ơn con đã nói thật. Bây giờ thì... đi đi, để ta được ngồi yên một chút. Đi đi!
(Chị con dâu từ từ rút lui ra.)
Trương Ba: (một mình) Mày đã thắng rồi đấy, cái thân xác này không thuộc về ta ạ, mày đã tìm mọi cách để chiếm đóng ta... (sau một lát) Nhưng liệu ta có thể chịu thua mày, khuất phục mày và mất bản thân? “Không còn cách nào khác”! Mày nói như vậy hả? Nhưng có thực sự không còn cách nào khác không? Không cần phải sống theo lối mà mày đưa ra! Không cần!
(Đứng dậy, quyết định, đến bên cột nhà, lấy một nén hương châm lửa, thắp lên. Đế Thích xuất hiện.)
Đế Thích: Ông Trương Ba! (nhìn thấy Hồn Trương Ba nhưng phát hiện sự buồn phiền) Ông có sao không? Một tuần qua tôi đã bị giam giữ, không thể đến đánh cờ với ông, nhưng ông đã thắp hương, tôi biết ông có việc quan trọng, tôi đã liều mạng đến ngay. Có điều gì cần tôi giúp không?
Trương Ba: (sau một chút) Ông Đế Thích ạ, tôi không thể tiếp tục làm thân anh hàng thịt nữa, không thể!
Đế Thích: Tại sao vậy? Có chuyện gì không ổn đâu!
Trương Ba: Không thể sống hai mặt, không thể làm ra vẻ bề ngoài mà bên trong lại hoàn toàn khác. Tôi muốn tự mình trở nên hoàn toàn.
Đế Thích: Vậy ông nghĩ rằng tất cả mọi người đều có thể trở nên hoàn toàn à? Thậm chí cả tôi. Ở ngoài, tôi không thể sống theo cách tôi nghĩ bên trong. Người Ngọc Hoàng cũng vậy, thường phải tuân theo danh vị của mình. Dưới đất, trên trời đều vậy, ông cũng không ngoại lệ. Ông đã bị xóa tên khỏi sổ Nam Tào. Thân thể thật của ông đã tan chảy trong bùn đất, chỉ còn lại chút hình dạng của ông thôi!
Trương Ba: Sống dựa vào của cải, tài sản của người khác, là điều không đáng, và ở đây, thậm chí cả thân xác tôi cũng phải sống nhờ anh hàng thịt. Ông chỉ muốn tôi sống, nhưng cách sống của tôi ông không cần biết!
Đế Thích: (không hiểu) Nhưng ông muốn gì?
Trương Ba: Ông đã từng nói: Nếu thân thể người chết vẫn còn nguyên vẹn, ông có thể đưa hồn người đó trở về. Vậy nên, (chỉ vào bản thân) thân thể của tôi vẫn còn nguyên vẹn đây, tôi trả lại nó cho anh ta. Ông hãy cho hồn của anh ta sống lại trong thân thể này.
Đế Thích: Tại sao lại đổi tâm hồn quý báu của bác lấy chỗ cho cái phần hồn tầm thường của anh hàng thịt?
Trương Ba: Tầm thường, nhưng thật sự là của anh ta, sẽ hòa hợp với thân thể của anh ta, chúng ta sinh ra để sống cùng nhau. Và, còn... còn chị vợ của anh ta nữa... chị ấy thật đáng thương!
Đế Thích: Nhưng hồn ông muốn đi về đâu?
Trương Ba: Ở bất cứ nơi nào, chỉ cần không ở đây nữa. Nếu ông không giúp, tôi sẽ... tôi sẽ... nhảy xuống sông hoặc đâm dao vào cổ, lúc đó hồn tôi sẽ ra đi, xác anh hàng thịt cũng tan biến...
Đế Thích: Tại sao ông lại nghĩ đến điều đó! Rắc rối thật! Tôi đã vi phạm luật của trời một lần. Trên thiên đình họ còn đang cất tội của tôi để chờ xét xử. Tôi không sợ, họ có đe dọa thế nào cũng chưa chắc đã làm gì được tôi. Nếu tôi bị xử án hết tiên hết thần thì dân chúng họ sẽ tưởng tượng thế nào để thờ? Vấn đề khó nhất bây giờ là sắp xếp cho hồn ông vào đâu? (đi lại, suy nghĩ, bỗng nghe tiếng khóc từ đâu đó) Tiếng khóc đến từ đâu vậy nhỉ? Từ nhà ai vậy?
Trương Ba: (nhìn ra ngoài cũng) Từ nhà chị Lụa, mẹ cu Tị. Thằng cu Tị đang ốm nặng... Trời ơi, liệu rằng...
(Cái Gái lao vào nhà, nước mắt trào ra.)
Cái Gái: (gọi theo giọng khóc) Mẹ ơi, mẹ ơi! Cu Tị... cu Tị.... đã chết rồi! (Ôm khóc, sau đó chạy đi, chị con dâu theo sau.)
Đế Thích: (nhìn ra ngoài) Cái nhà sau rặng cây cau kia phải không? Tôi vừa thấy hồn đứa bé bay vụt lên khỏi mái nhà, tan mờ như một tia sương mỏng... Cu Tị là đứa trẻ như thế nào?
Trương Ba: Con trai duy nhất của chị Lụa. Nó là bạn thân của cái Gái nhà tôi. Thằng bé ngoan lắm, khôn lắm. Tôi rất quý nó mà nó cũng rất thân với tôi. Dĩ nhiên, đấy là trước đây... Nhưng tại sao nó lại phải chết?
Đế Thích: Kiểu này, chắc lại do hai ông Nam Tào, Bắc Đẩu tắc trách gạch tên bừa, hoặc cũng do bà Vương Hầu ép, bà ấy không ưa trẻ con. Lệnh của bà ấy thì chẳng ai cưỡng được! (bần thần nghi ngờ) À, hay quá, tôi nghĩ ra rồi! Ông Trương Ba! Tôi sẽ giúp ông một lần nữa! Ngay bây giờ đây, ông sẽ trả cái thân thể này cho anh hàng thịt, tôi sẽ làm cho hồn ông nhập vào xác của cu Tị. Như vậy là anh hàng thịt được sống, hồn ông vẫn có chỗ trú, mà cái thân thể bé nhỏ của cu Tị sẽ không mất đi. Ông thấy được không?
Trương Ba: Nhập vào xác cu Tị? Tôi?
Đế Thích: Chứ sao! Ông với anh hàng thịt là hai người xa lạ, còn ông với thằng cu Tị đã từng quấn quýt quý mến nhau, ông sống trong thân thể thằng bé chắc sẽ ổn...
Trương Ba: Ông cho tôi suy nghĩ một lát đã... Việc này đột ngột quá! (ngồi xuống, suy tư) Nhập vào cu Tị... (lẩm bẩm) Tôi, một ông già gần 80, cu Tị thì còn chưa bắt đầu cuộc đời, còn đang tuổi ăn, tuổi lớn, chạy nhảy vô tư... có ổn không nhỉ? (nhắm mắt lại) Thử hình dung xem nào... sẽ phải giải thích cho chị Lụa: Tôi không phải là con chị, chị ấy sẽ không nguôi thương nhớ con... Có khi tôi còn phải sang nhà chị Lụa ở... Rồi còn hàng xóm, lí trưởng, trương tuần... Bao nhiêu sự rắc rối. Bà vợ tôi, các con tôi sẽ nghĩ ngợi, xử sự thế nào, khi chồng mình, bố mình mang thân một thằng bé lên 10? Làm trẻ con không phải dễ! Mà cái Gái nhà tôi, nó sẽ nghĩ thế nào nhỉ?
Đế Thích: Chắc nó sẽ thích. Nó thân với cu Tị mà.
Trương Ba: (lắc đầu) Sợ chỉ càng oan trái rắc rối hơn. Trẻ con phải ra trẻ con, người lớn phải ra người lớn. Thằng cu Tị bỗng thành ông nội, con bé đời nào chịu. Tôi đã dự trước thấy bao sự không ổn, ông Đế Thích ạ.
Đế Thích: Trong thân một đứa bé, ông sẽ có cả cuộc đời trước mặt.
Trương Ba: Để rồi, chẳng bao lâu nữa, bà nhà tôi, bạn bè cùng lứa với tôi như bác Trưởng Hoạt lần lượt nằm xuống, mình tôi vẫn phải sống suốt bao năm tháng dằng dặc. Mình tôi giữa đám người hậu sinh. Những gì chúng thích thì tôi ghét, những gì tôi thích chúng chẳng ưa. Tôi sẽ như ông khách ngồi dai ở nhà người ta, mọi khách khứa đã về cả rồi, mình vẫn dầm dề nán lại. Tôi sẽ bơ vơ lạc lõng, hoặc sẽ trở nên thảm hại đáng ghét như kẻ tham lam, một kẻ lí ra phải chết từ lâu mà vẫn cứ sống, cứ trẻ khoẻ, cứ ngang nhiên hưởng thụ mọi thứ lộc trời! Vô lí lắm! Không!
Tôi không thể lấy đi thân thể non nớt của cu Tị. (nhìn ra ngoài) Tiếng chị Lụa gào khóc đau lòng! Mất đứa con, chị ấy sẽ sống sao được? (đột ngột) Ông Đế Thích, hồn cu Tị bây giờ ở đâu?
Đế Thích: Tôi đã nói với ông rồi: rời khỏi thân xác, hồn không còn tồn tại!
Hồn Trương Ba: Ông hãy đưa hồn cu Tị trở lại thân xác, để nó sống lại!
Đế Thích: Không thể! Sự việc với cu Tị... chắc chắn đã có lệnh của bà Tây Vương Mẫu.
Hồn Trương Ba: Ông hãy cứu nó! Ông phải cứu nó! Ông có biết tình yêu của mẹ dành cho đứa con là gì không? Còn to lớn hơn cả ý muốn của bà Tây Vương Mẫu nhà ông. Ông Đế Thích, vì đứa trẻ ấy, vì đứa trẻ! Ông hãy giúp tôi lần cuối cùng. Tôi sẽ không bao giờ làm phiền ông nữa, không đòi ông điều gì nữa! (lấy bó hương ra) Đây! (bẻ gãy cả bó)
Đế Thích: Ông Trương Ba... (đắn đo lâu) Vì lòng quý mến ông, tôi sẽ làm cu Tị sống lại, dù có bị phạt nặng... Nhưng còn ông... rốt cuộc ông muốn nhập vào thân thể ai?
Hồn Trương Ba (sau một hồi lâu): Tôi đã suy nghĩ kỹ... (nói chậm và khẽ) Tôi không muốn nhập vào hình thù của ai nữa! Tôi đã kết thúc cuộc sống, hãy để tôi yên nghỉ!
Đế Thích: Không thể! Việc ông phải kết thúc chỉ là một sự nhầm lẫn của quan thiên đình. Lỗi lầm đó đã được sửa bằng cách làm cho hồn ông sống.
Hồn Trương Ba: Có những lỗi không thể sửa được. Việc chữa trị và ép buộc chỉ khiến lỗi trở nên nặng nề hơn. Chỉ có cách là không bao giờ mắc sai lầm nữa, hoặc phải bồi thường bằng một hành động đúng khác. Hành động đúng bây giờ là làm cu Tị sống lại. Còn tôi, hãy để tôi kết thúc mọi cơn đau...
Đế Thích: Không! Ông phải tiếp tục sống, dù với mọi khó khăn...
Hồn Trương Ba: Không thể sống với bất cứ giá nào được, ông Đế Thích ạ! Có những cái giá quá đắt đỏ, không thể trả... Lạ thật, từ khi quyết định này, tôi thấy mình trở thành Trương Ba thật, tâm hồn trở lại thanh thản, trong sáng như xưa...
Đế Thích: Ông biết ông quyết định điều gì không? Ông sẽ không còn gì, không được tham gia vào bất kỳ điều gì! Thậm chí cả sự hối tiếc cũng không còn cho ông.
Hồn Trương Ba: Tôi hiểu. Ông nghĩ tôi không muốn sống à? Nhưng sống như vậy, còn khổ hơn cái chết. Và không chỉ mình tôi khổ! Người thân của tôi cũng sẽ khổ vì tôi! Cuộc sống giả dối này có lợi cho ai? Chỉ có những kẻ ích kỷ làm lợi.
Đế Thích: Tôi không phải kẻ ích kỷ... Tôi quý ông... Tôi sẽ không còn cơ hội đánh cờ với ông nữa ư? Nhờ ông, trên trời dưới đất mới biết tôi giỏi cờ thế nào? Ngoài ông, không ai dám đấu cờ với tôi. Ông là lý do tồn tại của tôi.
Hồn Trương Ba: Để chứng minh ông tồn tại, tôi phải tiếp tục sống không phải là tôi à? Không, ông phải tồn tại mà!
Đế Thích: Nhưng không đánh cờ, Đế Thích sẽ không còn là Đế Thích nữa.
Hồn Trương Ba: Đánh cờ là để rèn luyện trí óc, để tận hưởng cuộc sống hơn! Nhưng ông, đánh cờ chỉ để khoe mình là cao thủ! Thực sự, nếu tiếp tục sống, tôi cũng không muốn chơi cờ với ông nữa! Chơi cờ với ông thật buồn chán! Không gì chán bằng chơi cờ với cao thủ!
Đế Thích: (suy nghĩ) Con người ở hạ giới thực sự kì lạ.
Hồn Trương Ba: Ông hãy trả lời đi! Ông có giúp tôi không? Nếu ông từ chối, tôi sẽ... Tôi đã quyết định! Ông phải giúp tôi!
Đế Thích: Trả thân xác này cho anh hàng thịt... và rồi...
Hồn Trương Ba: Không còn cái thể xác kỳ quái với tên “Hồn Trương Ba, lớp da và thịt” nữa.
(Tóm tắt: Nam Tào và Bắc Đẩu xuất hiện để thông báo rằng Ngọc Hoàng đã tha thứ cho Đế Thích về tội nhập hồn Trương Ba vào thân xác hàng thịt và cho phép hồn Trương Ba tiếp tục sống trong thân xác đó. Hồn Trương Ba từ chối sống trong thân xác của người khác, yêu cầu mọi người đi thông báo cho gia đình của cu Tị biết rằng cu Tị được sống lại, và quyết định chấp nhận cái chết để trả lại thân xác cho anh hàng thịt. Trước khi ra đi, Hồn Trương Ba dặn dò, an ủi và chia tay vợ con.)
KẾT THÚC
Trong vườn cây, ánh sáng lung linh. Góc nhà hiện ra cảnh cu Tị ôm mẹ, chị Lụa thương con. Vợ của Trương Ba xuất hiện trước sân khấu.
Vợ của Trương Ba: Ông ở đâu? Ông ở đâu?
(Trong màu xanh của vườn cây, Trương Ba tự dưng hiện lên.)
Trương Ba: Tôi ở đây bà ạ. Tôi vẫn hiện diện ngay bên cạnh bà, ở trên bậc cửa của nhà ta, trong ánh lửa bà nấu cơm, trong hương cơm bà nồng nàn, trong cái cơi bà cất giữ trầu, con dao bà sử dụng cắt cỏ... Tôi không cần phải sử dụng thân xác của ai khác, tôi vẫn ở đây, trong vườn cây của nhà ta, trong những niềm hạnh phúc của cuộc sống, mỗi trái cây được cái Gái chăm sóc...
(Dưới tán cây, cu Tị và cái Gái hiện lên.)
Cái Gái: (cầm một trái na) Trái na này, ông nội tớ trồng đấy! Quả to và ngon lắm! Ta cùng ăn nhé!
(Bẻ trái na và chia cho cu Tị một nửa. Đôi trẻ ăn no nê. Cái Gái lấy hạt na và nhổ xuống đất.)
Cu Tị: Mày đang làm cái gì vậy?
Cái Gái: Tớ đang giúp nó trở thành một cây mới. Ông nội tớ nói thế. Những cây sẽ liên kết với nhau và phát triển mạnh mẽ. Vĩnh viễn...
I. Tóm tắt về Lưu Quang Vũ
- Lưu Quang Vũ (1948 - 1988), quê gốc Đà Nẵng, sinh sống tại Phú Thọ trong một gia đình trí thức.
- Cha của ông là nhà viết kịch Lê Quang Thuận, vì vậy từ nhỏ Lưu Quang Vũ đã tỏ ra có tài năng đặc biệt.
- Từ năm 1965 - 1970, ông gia nhập quân đội và phục vụ trong quân chủng Phòng không - Không quân.
- Từ 1970 - 1978, sau khi xuất ngũ, ông làm nhiều công việc khác nhau để kiếm sống.
- Từ 1978 - 1988, ông làm biên tập viên cho tạp chí Sân khấu và bắt đầu sáng tác kịch nói.
- Trước khi chuyển sang kịch nói, ông đã viết thơ, truyện ngắn và vẽ tranh.
- Tác phẩm kịch đầu tiên của ông là 'Sống mãi với thủ đô' (dựa trên kịch bản của Vũ Duy Kỳ).
- Lưu Quang Vũ là một biểu tượng của sân khấu kịch trường trong những năm 1980, là một trong những nhà viết kịch tài năng nhất của văn học Việt Nam.
- Ngày 29 tháng 8 năm 1988, ông qua đời trong một vụ tai nạn giao thông trên quốc lộ 5, khi sự nghiệp của ông đang lên đỉnh cảnh.
- Năm 2000, Lưu Quang Vũ được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
- Một số tác phẩm:
- Thơ: Hương cây (1968, xuất bản trong tập Hương cây - Bếp lửa cùng với Bằng Việt), Mây trắng của đời tôi (1989), Bầy ong trong đêm sâu (1993)...
- Kịch: Lời nói dối cuối cùng, Nàng Xi-ta, Chết cho điều chưa có, Nếu anh không đốt lửa, Lời thề thứ 9, Khoảnh khắc vô và vô tận, Tôi và chúng ta…
II. Giới thiệu về Hồn Trương Ba, da hàng thịt
1. Bối cảnh tác phẩm
- Hồn Trương Ba, da hàng thịt được sáng tác vào năm 1981, nhưng cho đến năm 1984 mới được công bố công khai.
- Đây được xem là một trong những tác phẩm kịch đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ, đã được biểu diễn nhiều lần cả trong và ngoài nước.
- Đoạn trích được lấy từ Cảnh VII và phần kết thúc của vở kịch trong sách giáo khoa.
2. Tóm tắt
Trương Ba là một tay cờ vua giỏi nhưng đã bị Nam Tào sơ ý giết nhầm. Để sửa chữa sai lầm, Nam Tào và Đế Thích đã hồi sinh hồn Trương Ba, cho hồn nhập vào xác của một người hàng thịt vừa qua đời. Trong thân xác mới, Trương Ba gặp nhiều khó khăn: sự gây rối của lí trưởng, sự tranh giành của chị hàng thịt, và cả sự lạ lùng từ gia đình. Trương Ba cảm thấy đau khổ khi sống không tự nhiên, đặc biệt khi bị ảnh hưởng bởi thói xấu của thân xác. Đối mặt với nguy cơ mất bản nguyên, ông quyết định trả lại thân xác và chấp nhận cái chết.
3. Bố cục đoạn trích
Bao gồm 3 phần:
- Phần 1. Từ đầu đến “Cái hồn vía ương bướng của tôi ơi, hãy về với tôi này”: Cuộc đối thoại giữa hồn và xác.
- Phần 2 . Tiếp theo đến “Không cần đến cái đời sống do mày mang lại! Không cần”: Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và gia đình.
- Phần 3. Phần còn lại: Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và Đế Thích; quyết định của Trương Ba.
4. Ý nghĩa nhan đề
- Tên vở kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” khéo léo sử dụng sự đối lập giữa linh hồn ẩn bên trong và thân xác hiện hữu bên ngoài. Hồn Trương Ba là biểu tượng cho tinh thần cao quý và đẹp đẽ, trong khi thân xác hàng thịt lại tượng trưng cho những khao khát vụng trộm và tà ác.
- Tại đây, sự phân chia giữa linh hồn và thân xác không đồng nhất nhưng lại đồng thời tồn tại. Từ đó, nhan đề truyền đạt thông điệp về ý nghĩa sâu sắc về cuộc sống con người. Đó là một lời cảnh báo cho mỗi người khi họ không kiểm soát được hoàn cảnh của mình. Nó nhấn mạnh về nguy cơ khi lối sống vật chất thô bỉ chiếm lĩnh lối sống cao quý và tinh thần, làm cho thân xác sai khiến linh hồn.
5. Nội dung
Qua đoạn trích từ vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt, tác giả muốn truyền đạt thông điệp rằng, sống là được coi trọng khi ta sống chân thành với bản thân, sống hoàn toàn với những giá trị mà ta ấp ủ và theo đuổi. Ý nghĩa thực sự của cuộc sống chỉ được thể hiện khi con người sống tự nhiên, hài hòa giữa thân xác và tinh thần.
6. Nghệ thuật
- Đặt ra các tình huống xung đột độc đáo.
- Sử dụng ngôn ngữ đối thoại sâu sắc mang tính triết lý.
- Tiết lộ tính cách nhân vật qua các đoạn thoại nội tâm…
7. Mở đầu và kết luận
- Mở đầu: Lưu Quang Vũ được biết đến là một hiện tượng trong lĩnh vực sân khấu kịch những năm 80 của thế kỷ XX. Và một trong những tác phẩm tiêu biểu của ông chính là 'Hồn Trương Ba, da hàng thịt', được viết vào năm 1981 nhưng chỉ ra mắt công chúng vào năm 1984.
- Kết luận: Dù thời gian trôi đi không ngừng và lịch sử biến đổi không ngừng, tác phẩm 'Hồn Trương Ba, da hàng thịt' của Lưu Quang Vũ vẫn tỏa sáng như một bông hoa vĩnh cửu, làm nên vẻ đẹp của văn học dân tộc. Qua đoạn trích này, tác giả muốn nhấn mạnh rằng sự sống có ý nghĩa khi con người sống chân thành với bản thân, sống trọn vẹn với những giá trị mà họ ấp ủ và theo đuổi. Sự sống chỉ thực sự có ý nghĩa khi con người được sống tự nhiên, hài hòa giữa thể xác và tinh thần.
III. Phân tích cấu trúc của Hồn Trương Ba, da hàng thịt
(1) Mở đầu
Giới thiệu về tác giả Lưu Quang Vũ và tác phẩm Hồn Trương Ba, da hàng thịt.
(2) Thân bài
a. Cuộc trò chuyện giữa hồn và xác
* Cu Trương Ba:
- Tin rằng mình vẫn giữ được một cuộc sống nguyên vẹn, trong trắng, thẳng thắn.
- Coi thân xác anh hàng thịt chỉ là bề ngoài: ảm đạm, vô tri, không có tư duy, không có cảm xúc, nếu có thì chỉ là những điều tầm thường.
=> Cu Trương Ba phủ nhận vai trò của thân xác anh hàng thịt.
- Thái độ: từ sự kiên quyết, mạnh mẽ sang sự lúng túng, tự tay che tai, hoảng sợ.
* Thân xác anh hàng thịt:
- Tin rằng hồn Trương Ba không thể ly khỏi thân xác anh hàng thịt, mọi hành động của hồn Trương Ba đều bị chi phối bởi thân xác anh hàng thịt.
- Thái độ: từ chế giễu sang quyết đoán, mạnh mẽ, chiếm ưu thế và cuối cùng chiến thắng.
=> Trận chiến giữa phần bản ngã và phần con người, giữa đạo đức và tội lỗi, giữa khát vọng và dục vọng.
b. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và mọi người trong gia đình
* Hồn Trương Ba: tin rằng bản thân vẫn có một cuộc sống riêng, nguyên vẹn, trong sạch và trung thực
* Những người thân trong gia đình:
- Vợ của Trương Ba: chịu đau đớn trước sự thay đổi của Trương Ba: “ông không còn là ông nữa”, và muốn rời bỏ gia đình: “đi làm công ở đâu cũng được… đi xa nhà”.
- Cháu gái: không chấp nhận ông, cho rằng ông nội của mình đã qua đời và thay vào đó là một Trương Ba vụng về, thô lỗ “Từ giờ ông đừng chạm vào cây cối trong vườn của ông tôi nữa!... chân ông to bằng cái xẻng, giẫm nát lên cả cây sâm quý mới trồng”.
- Con dâu: thể hiện sự đồng cảm, chia sẻ và tình yêu thương với Trương Ba hơn trước, nhưng không nhận ra Trương Ba như trước kia nữa.
=> Mỗi thành viên trong gia đình đều ở một vị trí, một thái độ khác nhau nhưng đều đồng lòng rằng Trương Ba đã trải qua sự thay đổi, không còn nguyên vẹn, trong sạch, và thẳng thắn.
- Kết quả: Trương Ba chấp nhận sự thật, nhận ra sự thay đổi của bản thân và sự lấn át của thân xác đối với linh hồn trong mình.
c. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và Đế Thích; quyết định của Trương Ba
* Trương Ba tự nhận ra: Con người cần phải có sự hòa hợp giữa thể xác và tâm hồn, sống chân thật với bản thân và tìm kiếm ý nghĩa trong cuộc sống.
* Quan điểm khác biệt giữa Trương Ba và Đế Thích:
- Đế Thích: “Tôi chỉ quan tâm đến việc tôi sống, còn cách tôi sống thì ông không cần phải biết”.
- Trương Ba:
- Tôi không muốn bị chia cắt giữa hai thế giới, không muốn một bên làm người, một bên làm thú; “Tôi muốn sống một cuộc sống nguyên vẹn”.
- “Không thể chấp nhận cuộc sống bằng bất cứ giá nào. Có những cái giá quá lớn, không thể trả giá được cho sự thanh thản, trong sáng của tâm hồn tôi như trước”.
- Bước quyết định của Trương Ba: Trả lại xác cho anh hàng thịt và chấp nhận cái chết.
- Thử thách của Đế Thích: Trương Ba sẽ nhập vào xác của Cu Tị.
- Kết luận: Trương Ba đã đề nghị Đế Thích để cho cu Tị tiếp tục sống trong khi bản thân sẽ chấp nhận cái chết.
(3) Kết thúc
Xác nhận giá trị về nội dung và nghệ thuật của vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt.
