“Một dòng sông lẻ, chảy hiền, dáng vẻ hơi hiu quạnh như ở bên rìa cuộc sống, ít người biết, ít người qua lại nhưng nó vẫn tồn tại suốt một đời sông.” (Bánh Trái Mùa Xưa – Nguyễn Ngọc Tư)
Thuộc về nước và gió
TÔI RỜI KHỎI NGÔI NHÀ CŨ ĐÚNG MÙA LŨ. Chị tôi nói, may mà tôi đã rời đi trước khi nước lũ tràn ngập. Con sông phía sau nhà bắt đầu tràn khi gió chuyển hướng từ phía Nam đẩy nước vào. Sóng vỗ ầm ầm lên sàn nhà mỗi khi có tàu nhỏ đi qua. Một lần ngồi viết, đôi chân xuống đất cố gắng đứng lên để giảm mệt mỏi thì chân lạnh lẽo ngâm trong nước. Sông đã rón rén dời bờ xa hơn nửa... nhà. Tôi gửi tin nhắn cho bạn bè ở xa, “nước sông đến chỗ tôi ngồi viết”. Không biết tại sao tôi nghĩ rằng tin nhắn của mình sẽ khiến họ chạy đến thư viện để đọc lại những tác phẩm của các tác giả như Đoàn Giỏi, Sơn Nam, Nguyễn Quang Sáng… để giảm nhớ nhà, giảm nhớ miền Nam.
Tôi không nhớ có bao nhiêu trang sách kể về con sông rộng lớn đằng sau nhà tôi. Khi đi qua thành phố với cái tên Tắc Thủ, con sông nhỏ bị che khuất bởi hàng loạt nhà cửa đặc nhiệm hai bên bờ, và rồi, nó chảy êm đềm suốt mùa mưa. Con người sống cùng sông, dùng nó để vệ sinh và đổ rác, nhưng họ quên đi sự tồn tại của nó. Và một sáng, sông bất ngờ tràn ngập trong tầm mắt.
Sự trở lại mãnh liệt và rực rỡ đến mức khiến mọi người phải kinh ngạc, trời đất ơi, nước lên. Nước đầy trên những con đường trong thành phố. Tôi đã lâu không nhìn lên trăng, và bây giờ, trăng sáng tỏ dưới chân tôi. Chị tôi đặt giày lên kệ, thùng gạo, và một số vật dụng kim loại cao lên, sóng nước đập vào họ. Hết rằm, nước tựa như bò ra khỏi nhà, nhưng vẫn còn đầy đủ. Tôi quét nhà, trong những ngóc ngách còn sót lại, có nhiều rác và những loại thực phẩm lên men. Tôi ném chúng vào sông, hơi lo lắng, với một cụm rễ khô, liệu chúng có đủ sức sống để mọc lên ở một bãi bùn xa xôi nào đó. Và ở những con sông gần biển, lũ cá dứa có lẽ đã không còn nhiều, nên những thứ mới trôi đến đây.
Hầu hết các con sông tại Cà Mau đều không có bãi bình. Chúng chỉ mang theo những loài cá như trái mắm, đậu đỏ, cỏ vẹt, dừa nước, lưỡi mèo phèn... dưới nước đục màu của phù sa. Khi nhìn ra sông, tôi như vui mừng gặp lại bạn cũ khi thấy những trái dừa nhỏ nhắn trôi qua. Nước càng dâng cao, cuộc sống dưới sông càng phồn thịnh, như trái tim mở ra từng lớp, bắp chuối đỏ, bông tra vàng, trái quao cong... Trong giấc mơ, tôi tưởng tụi chúng đang trò chuyện với nhau, nước dường như biến thành một chợ sôi động, nhưng chẳng thấy bóng dáng của cục sình nào cả, thôi thì để tự nhiên. Chúng không bao giờ ngừng trôi đi. Cuộc hành trình của sự sống dưới dòng sông mãi mãi là vô tận.
Và không có gì có thể ngăn cản cuộc trôi đi khi gió chướng thổi mạnh vào mùa lũ, nước dâng cao. Sông tràn vào những ngôi nhà ven sông, quay trở lại với bờ đã từng bị con người chiếm đóng. Rác thải được con người vứt bỏ, nhưng sông vẫn đối xử với con người một cách ấm áp. Thay vì tràn vào nhà người với dòng nước ô nhiễm, sông ôm chân tôi bằng nước trong lành.
Nhưng vào mùa sông đẹp nhất, tôi đã chuyển nhà. Bây giờ, khi mở cửa sau, không còn thấy mênh mông dòng nước, dù trăng vẫn tỏa sáng dưới bánh xe lăn. Tôi nhìn gió. Gió không có hình dáng nhưng có thể nhìn thấy chúng trên bãi lau sậy sau nhà. Sậy đã bắt đầu bạc màu, nhưng tôi vẫn thường ngồi nhai trái ổi và nhìn sậy bay lơ lửng xung quanh. Bông sậy nhẹ nhõm, phải nhìn qua tia nắng mới thấy chúng nổi bật giữa không gian. Ngồi nhìn cái chậu rửa chén đầy bọt sậy, tôi cảm thấy yên bình đến mức không dám chạm vào.
Một bãi đất trống dự định xây dựng trường mẫu giáo. Nhưng trước khi trẻ con thấy, đã có hoa cỏ mọc rậm rạp. Gió chướng như một đứa trẻ vui vẻ, với sự hoang dã và mơ mộng của nó. Ở nơi nào đó, các con sông đang trình diễn cuộc sống của mình, gió cũng trình diễn một cuộc hành trình phiêu bạt. Mang theo mùi đất, gió thổi làm sậy lay động, cỏ rơi, và những hạt cỏ khô lăn đi. Không biết chúng sẽ đi về đâu, tôi đặt câu hỏi.
Nhưng để hiểu rõ câu trả lời cho những bông hoa cỏ đã rơi, đã chết hay nảy mầm, chỉ có gió chướng mới biết. Tôi chỉ biết một phần câu trả lời khi mưa rơi trên bãi cỏ hoang. Lau sậy đã loang ra xa. Có vài cây lục bình mọc gần rào, và một ngày, khi tôi trở về, tôi thấy màu tím của hoa giữa cỏ.
Nhìn thấy bông hoa, tôi bỗng nhớ về những ngày trôi qua trên dòng sông. Những trái mắm héo queo ở góc nhà khi trở về từ đồng bãi, có lẽ đã từng sống mạnh mẽ, xanh tốt.
Tôi gửi tin nhắn cho bạn xa một vài câu thơ của nhà thơ Đinh Trầm Ca: “Bèo trôi vì dòng sông. Chợ chở hoa về rợp bóng quê nhà. Thì sá gì cuộc sống trôi đi của chúng ta”. Bạn nói, khi nào gió chướng thổi, hãy cho bạn biết, hãy về nhà.
Và đây, ngay bây giờ. Mùa cuộc sống tự do. Mùa ra đi.
Tác giả và tác phẩm: Nguyễn Ngọc Tư, một nhà văn trẻ, là thành viên của Hội nhà văn Việt Nam. Năm 2018, cô đã đoạt giải thưởng Văn học Liberaturpreis 2018 do Litprom bình chọn. Bánh Trái Mùa Xưa là một tập tản văn được xuất bản năm 2012, với những câu chuyện chân thực về miền Tây Nam Bộ.
Lược trích: Quỳnh Ly – MyBook
Hình ảnh: Quỳnh Ly