“Người có tri thức nên hành động ngay khi phát hiện ra những dấu hiệu sớm, không nên chờ đến cuối ngày.” Dù đã dành nhiều năm phục vụ dưới thời Chúa Trịnh, đủ để làm tan biến hình ảnh của một võ quan trẻ tuổi dưới ánh hào quang của công lý và nhân nghĩa. Trong tình thế như vậy, liệu có ý nghĩa gì khi tiếp tục giữa mớ lộn xộn ấy?
Rời bỏ quyền lợi, giàu có…
Việc mất đi thân phụ đã đưa ông theo con đường lãng tử, từ chối tham vọng dù con đường danh vọng rực rỡ mở ra. Nếu thân phụ còn sống, ông có dám bước ra khỏi truyền thống gia tộc của những người quan trọng của đất nước không?
…Tìm niềm vui trong nghề y…
Với những cảm xúc đau buồn như vậy, ông không tìm ra phương thuốc nào hiệu quả hơn là sự tận tụy trong công việc và thường xuyên đắm mình vào việc biên soạn bộ Bách Khoa, dường như cuộc sống của ông chỉ còn phụ thuộc vào đó.
Từ những năm trước đây, khi bắt đầu sự nghiệp y học với nhiều thành tựu, ông không ngừng làm sâu sắc kiến thức của mình bằng cách nghiên cứu kỹ lưỡng các sách thuốc, suy ngẫm các tác phẩm của Thiền sư Tuệ Tĩnh. Dần dần, để tránh bị mắt mù trước các phương pháp điều trị của y học Trung Quốc mà nhiều đồng nghiệp tham khảo, ông không ngần ngại xây dựng phương pháp điều trị của mình trên nền kiến thức vững chắc và kinh nghiệm thực tiễn. Ông đã trình bày quan điểm độc đáo về hệ thống cơ thể gồm tim, gan, lá lách, phổi và thận, về các bệnh và cách chữa trị để phát triển y học Việt Nam. Kết quả của 30 năm nghiên cứu đã được tập hợp trong tác phẩm Y Tông Tâm Lĩnh để dành cho thế hệ sau.
Một năm kiên nhẫn trong việc soạn chương bốn của tập hai với tựa đề 'Khám phá bí mật vũ trụ' hoặc 'Bí mật về thận tạng được tiết lộ', cuối cùng ông đã tìm thấy phần nào sự thanh thản, nếu không muốn nói là niềm vui thường ngày của mình.
…Đến cảm giác không tốt…
Vào giờ thìn trong buổi sáng tháng hai năm Tân Sửu (1781), khi đang pha chế thuốc chống rối loạn tiêu hóa, Soạn bỗng cảm thấy hụt hẫng và nhanh chóng leo lên ngôi gác.
Thưa ông chủ, có một người mang thư từ thủ đô đang chờ đợi ông ở sân trước!
Nghe Soạn nói xong, lo lắng trong ông lại trỗi dậy. Mặc dù vậy, ông vẫn tiếp tục sắp xếp các khay thuốc trước khi ra đón khách.
Thư mang dấu của quan Chánh đường, ông ta là ai? Ông ta muốn gì với tôi vậy?
Ông thở nhẹ nhàng - À, đó là Quận Huy trước đây là quan Thụ trấn của tỉnh này, người nổi tiếng có quyền lực ngang với Tể tướng. Ông đã gửi thư cho tôi, biểu hiện ở đây cũng thể hiện sự lịch sự, như mỗi lần ông đến thăm nhà.
“Vậy là, dù giữ vị trí quan Chánh đường, ngài Quận Huy vẫn nhớ đến tôi, một bác sĩ với kiến thức chưa thực sự hoàn hảo, mất dấu trong chốn sâu thẳm này”, ông tự suy nghĩ với tâm trạng chán chường.
Từng sống trong cung đình, ông đã quen với cuộc sống của một người quyền cao chức trọng, là cuộc sống mà cha ông từng trải qua, nơi mà dân chúng khó tiếp cận nhưng chiếc kiệu luôn sẵn sàng đưa đón đến Cung điện Hoàng gia. Vậy tại sao hôm nay người đó lại bỏ thời gian quý báu đó để viết thư cho ông?
…Cảm giác vô lực…
Từ bên trong túi áo, ông lấy ra một lá thư từ quan Chánh đường và đọc lại, bị nhấn chìm bởi lo âu đang leo thang, ông cảm thấy như đang bị treo lên bởi sợ hãi. Một cái gì đó hiện ra qua những dòng chữ thanh thoát, rõ ràng hơn cả ý nghĩa của chúng. Điều gì đó đã làm tối tăm trí óc của ông, đưa ông vào những nỗi lo sợ mà năng lượng của ông dường như đã mất. Đôi mắt của ông hoảng loạn, những tờ giấy đỏ dán trên hộp thuốc như bắt đầu phồng lên trở thành những vệt đỏ kinh hoàng. Sau đó, những nhãn giấy hồng ấy trở lại như cũ, hơi thở của ông dịu đi và ý thức trở lại. Ông hiểu ra.
Điều mà ông sợ hãi mơ hồ, đó là tai họa, một sự đe dọa. Cuộc điều tra này được ghi lại từ vì sao, tất cả đều là những dấu hiệu tiên tri về số phận không thể tránh khỏi của ông, và thông qua lá thư này, tất cả những mối lo sợ của ông đã được chứng minh là sự thật đầy đủ. Ôi trời ơi!
Cảm giác vô lực cùng với sự kinh tởm của cuộc sống khiến ông bị mất cả tương lai một lần nữa trở nên nặng nề hơn. Rõ ràng là vinh hoa chỉ mang lại phiền toái. Ông đã nhắc lại điều đó bao lần với bạn bè và học trò! Trước đây, ông nên có lý do để tránh việc đi chữa bệnh cho quan Thự trấn tỉnh. Ông tự hỏi “Nếu trước đây ta đã biết cẩn trọng hơn, liệu hôm nay ta có thể tránh được sự khổ sở vì danh tiếng không?”
Linh cảm về một sự việc mà ông nghĩ là không thể tránh khỏi có nghĩa là ông phải đối mặt với nó. Ông nhận ra rằng trước khi thông báo cho gia đình biết về việc quan Chánh đường viết thư, ông cần phải tỏ ra kín đáo. Sau đó, ông chuẩn bị cho người nhà biết về việc triệu hồi này. Ông nhận thức rằng việc này có lẽ đang có một lý do quan trọng!
…Ký ức về triều đình bẩn thỉu…
Kể từ khi rời khỏi triều đình đầy rẫy bẩn thỉu, ông không quan tâm đến những gì đã xảy ra ở đó. Mặc dù vậy, nhiều lần ông nghe người ta nói về những cuộc tranh chấp quyền lực giữa các phe phái trong Cung điện Hoàng gia. Nhưng với ông, tất cả chỉ là những cuộc chiến tranh về quyền lực, không có gì mới mẻ. Ông đã rút lui khỏi cuộc sống đó đúng lúc và không hối tiếc về quyết định đó!
Trước đây ông đã rời khỏi xã hội thối ruỗng đó một cách vội vã và đúng lúc. Các bạn ở thủ đô vẫn ngạc nhiên trước sự rút lui sớm của ông.
Đó là quyết định mà ông không bao giờ hối tiếc!
Kể từ thời điểm đó, đã có hai dòng thời vận nảy sinh, một lành, một dữ, cả hai đều bắt nguồn từ Đấng Quyền Năng Tối Cao. Dòng thời vận thứ hai là Bạch Hổ, con cọp trắng nguy hiểm liên tục chiến thắng, khiến con người có cảm giác như Thượng Đế đã không còn quan tâm đến số phận của quốc gia này. Các cuộc nội chiến chưa kết thúc thì những tai hoạ khác lại xuất hiện liên tục. Mỗi năm, dân chúng đều phải chịu đựng những cơn đau khổ về nạn lụt lội hoặc hạn hán, và khi không có cơn bão tố, sâu bọ côn trùng lại gây hại cho mùa màng, dẫn đến dịch bệnh và nạn đói. Đau khổ và thiếu thốn, những tầng lớp nông dân đã nổi lên như những đàn ong, kêu gào rằng “Lật đổ nhà Trịnh!”. Những cuộc nổi dậy nhanh chóng hình thành và cũng nhanh chóng tan rã. Mọi người cho rằng điều đó là vì số phận của nhà Trịnh chưa kết thúc như lời tiên tri đã nói. Trong thời gian chờ đợi, bất công và tham nhũng tiếp tục tràn lan, gánh nặng thuế phí áp đặt làm nặng thêm gánh nặng của những người buôn bán, trong khi đất đai trở thành tài sản của những kẻ giàu có, còn những người nghèo không có mảnh đất nào để chôn cất, dẫn đến cảnh xác chết chất đống ven đường mà không một ai quan tâm…
Đó có phải là thế giới mà mọi người muốn ông đắm chìm vào không?