Buzz
Phần đầu của cuốn sách vẽ lên một thế giới mà thiếu sự hiện diện vật chất hoặc tinh thần của cha mẹ, nơi cuộc sống của trẻ em trở nên vắng lặng. Phần thứ hai là câu chuyện về những đứa trẻ đảo lộn vai trò, thay vì được quan tâm, họ trở thành người phải lo lắng, bảo vệ và là điểm tựa cho cha mẹ về mặt vật chất hoặc tình cảm.
Ở phần thứ ba, câu chuyện là về những đứa trẻ “sống trong ngục tù của tình yêu”, khi tình yêu thương của cha mẹ vượt quá mức cho phép, khiến đứa trẻ không thể có cuộc sống của riêng mình. Tất cả được truyền đạt qua những dòng chia sẻ từ chính người kể chuyện thay vì từ tác giả, tạo nên một giọng văn gần gũi, chân thực, thậm chí có phần trần trụi và đôi khi không được thanh lịch, khiến người đọc cảm nhận được sự bối rối và bế tắc qua từng câu chữ.
Sau mỗi phần, tác giả sẽ đưa ra những nghiên cứu khoa học và những phân tích, quan điểm, đánh giá cá nhân để độc giả hiểu sâu hơn về suy nghĩ và hành động của những người kể. Có những người trẻ mà dường như rất hạnh phúc, rất thành công, họ tỏ ra tự tin, nhiệt huyết và đầy đam mê: có người học đại học danh tiếng, có người kiếm được học bổng du học ở nước ngoài, điểm cao trong các kỳ thi học thuật, có người được cha mẹ chu cấp đầy đủ về mặt vật chất, được chăm sóc từ những điều nhỏ nhất,... Tuy nhiên, họ đều đang trải qua những nỗi đau, áp lực và gánh nặng riêng, đa phần là tổn thương về tinh thần. “Ăn rắn lên cống nhưng phải lọc ra toàn điều tốt”. “Khi không được yêu thương, người ta cũng sẽ không biết cách yêu thương người khác”.
Sau đây là một đoạn cuối từ quyển sách mà mình rất ấn tượng, bởi nó phản ánh sự sáng sủa, tích cực của cuộc sống. Phần này không dài nhưng chứa đựng rõ ràng thông điệp mà tác giả muốn truyền đạt: hi vọng, lạc quan, và tầm quan trọng của sự thấu hiểu và lòng biết ơn.
Tâm sự của tác giả
Hành trình hồi phục
Tránh xa nỗi lo, lo lắng và hỗn độn, những mẫu hình tiêu cực ở người lớn, như đã được đề cập trong Chương 17, thường xuất phát từ những tổn thương tuổi thơ. Giống như những đường ray trên đường sắt, chúng đưa con người vào các mẫu mình suy nghĩ và hành động mà họ khó có thể thoát ra khỏi. Họ đã được 'lập trình' bởi những mô hình nội tại, quan điểm về thế giới và về bản thân, dẫn đến nguy cơ tái lập lại những mối quan hệ độc hại giống như những mối quan hệ họ đã trải qua với người chăm sóc khi còn nhỏ.
Tuy nhiên, như John Bowlby, cha đẻ của lý thuyết về gắn kết, đã nhận ra từ những năm 1970, mặc dù không dễ dàng, những mô hình gắn kết tiêu cực có thể thay đổi để trở nên mạnh mẽ hơn. Các đường ray có thể chuyển hướng qua các bộ phận rẽ nhánh. Mặc dù không thể hoàn toàn xóa bỏ, phần mềm có thể được cập nhật.
“Anh đây rồi! Rất vui được gặp lại anh. Anh có nhớ tôi đã cho anh cả hai chiếc nến này không? Chúng cũng được làm từ bạc giống như những món đồ khác, có giá trị lên đến hai trăm franc đấy. Anh có quên chúng không? Hãy đi ra ngoài trong yên bình nhé. À, và anh bạn ơi, nếu có dịp ghé qua lần nữa, anh không cần phải vượt qua vườn nữa đâu, cánh cửa này sẽ không bao giờ khóa. Và đừng quên, đừng bao giờ quên lời hứa của anh với tôi là anh sẽ dùng số tiền này để trở thành một người tốt.”
Sự tha thứ của giám mục là một đòn tấn công đặc biệt và bất ngờ làm rung chuyển quan điểm cuộc sống của Jean Valjean. Hành động của ông đi ngược lại với kỳ vọng của anh, làm anh mất cân bằng cảm xúc mà anh đã xây dựng trong hai mươi năm qua, một sự cân bằng dựa trên triết lý rằng con người luôn ác với nhau. Ngày hôm sau, khi gặp một cậu bé đang chơi trên đường, Jean Valjean đặt đồng xu hai franc rơi trên đất của cậu, bất kể cậu bé nài xin. Hành động như vậy là một phản xạ vô thức nhằm khôi phục cân bằng cũ. Sau khi cậu bé bỏ chạy khóc lóc, Jean Valjean nhận ra và cố gắng đuổi theo để trả lại đồng xu nhưng không thành công. Anh hiểu rằng mình đã bắt đầu một cuộc chiến nội tâm lớn để trở thành một người mới.
Nhóm bạn của Xuân Dương, bác sĩ Song Lê, và giám mục Myriel, đều có một phẩm chất quan trọng, đó là lòng trắc ẩn. Lòng trắc ẩn giúp họ nhìn thấu bên trong một con người (một cô gái có gia đình không giống ai, một nữ sinh khó gần, một kẻ tù tội) để chạm đến bản chất đau đớn của họ, tạo ra sự an ủi. Yêu thương và lòng trắc ẩn là những gì những người có một tuổi thơ tổn thương và thiếu thốn cần. Sau nhiều năm nghe người thân nói rằng họ là phế phẩm, vô dụng và gây nhục nhã cho gia đình, họ đã tin vào những lời đó và quay ra tự trách bản thân, khinh miệt hoặc tự căm ghét. Họ thiếu lòng trắc ẩn với bản thân (tự thương hại).
Trái tim của chúng ta cần lòng trắc ẩn với chính mình như cơ thể cần vitamin. Đó là sự thương cảm dành cho chính bản thân, coi bản thân là một thực thể cần được chăm sóc và quan tâm, đặc biệt trong những thời điểm khó khăn nhất. Khi có lòng trắc ẩn, chúng ta cảm thấy nhẹ nhàng hơn, được an ủi hơn; lo âu và buồn phiền giảm đi. Trong một thí nghiệm tâm lý, sau khi những người tham gia thực hiện một bài tập để tăng lòng trắc ẩn với bản thân (ví dụ như tưởng tượng một người bạn thân gửi những thông điệp chấp nhận và yêu thương vô điều kiện), mức độ hormone cortisol, liên quan đến cảm nhận về căng thẳng, của họ giảm đi; đồng thời, tần suất biến đổi nhịp tim, một chỉ số của khả năng tự an ủi, tăng lên.
Những yếu tố nào tạo nên lòng trắc ẩn với chính mình? Theo nhà tâm lý học Kristin Neff, một nhà nghiên cứu hàng đầu trong lĩnh vực này, chất liệu đầu tiên là chánh niệm. “Tôi đang đau khổ”, “Tôi đang bị tổn thương”, chánh niệm giúp chúng ta lùi lại một bước, nhận diện những gì đang xảy ra bên trong mình mà không phán xét. Bước này quan trọng để chúng ta không bị cuốn vào dòng chảy của cảm xúc tiêu cực đang cố gắng lấn át chúng ta.
Một điều quan trọng khác là nhận ra rằng mỗi câu chuyện đều có những điểm tương đồng, mọi người đều trải qua đau khổ trong cuộc sống, và ai cũng có những bí mật của riêng mình, kể cả những kẻ đã từng làm tổn thương chúng ta. Nhận thức này giúp ta không cảm thấy cô đơn, bởi đau khổ không chỉ riêng của ta mà là một phần của cuộc sống con người. Khi nhìn xa hơn, ta nhận ra có nhiều số phận khác, nhiều đau khổ khác, và đau khổ của chúng ta trở nên nhỏ bé hơn trong cái bức tranh lớn của cuộc sống.
Hiện tại, chúng ta cần nhắc nhở bản thân mình, chấp nhận mọi khuyết điểm, mọi vấn đề, mọi tổn thương. Sự nhẹ nhàng với chính mình, theo Neff, là yếu tố quan trọng thứ ba của việc chăm sóc lòng trắc ẩn. Điều này giúp chúng ta đối xử với bản thân mình như với một người bạn đang gặp khó khăn. Thay vì tự trách mình là kém cỏi, ta nên tự an ủi và động viên bản thân. Đồng thời, ta cũng nhắc nhở bản thân về quyền được tìm kiếm hạnh phúc của mình, không nên sống để đáp ứng mong muốn của người khác.
Chăm sóc lòng trắc ẩn không có nghĩa là tự thương hại. Người tự thương hại mình sẽ cảm thấy thất bại, không xứng đáng được tôn trọng, không đáng chú ý bằng người khác. Điều này dẫn đến cảm giác cô đơn, không có gì để đóng góp cho xã hội. Ngược lại, việc nhẹ nhàng với bản thân giúp chúng ta giữ vững tinh thần.
Chăm sóc lòng trắc ẩn không có nghĩa là tự cho phép mình yếu đuối. Sự khích lệ sẽ giúp chúng ta vượt qua khó khăn, hướng tới một tương lai tươi sáng và hạnh phúc. Mong muốn thay đổi phải đến từ bên trong, không phải vì sợ bị trừng phạt hay muốn được khen ngợi. Chúng ta có thể nhận thức những điểm yếu của mình mà không cảm thấy tự ti, có động lực để thực hiện mục tiêu của mình mà không cảm thấy ám ảnh vì hoàn hảo. Người chăm sóc lòng trắc ẩn ít sợ hãi và không bị làm hại bởi sự xấu hổ nếu họ gặp thất bại. Họ nhìn nhận cuộc sống với sự nhẹ nhàng.
Cuối cùng, chăm sóc lòng trắc ẩn không phải là trốn tránh cảm xúc tiêu cực. Điều này giúp giảm căng thẳng, khổ đau và sự tức giận, nhưng không phải là cách loại bỏ chúng. Khi nhận biết được những cảm xúc này, ta ôm lấy chúng, theo lời của Thiền sư Thích Nhất Hạnh, không bị chìm trong đau khổ. Cảm xúc tiêu cực vẫn tồn tại, nhưng chúng được chăm sóc. 'Tình thế không còn rối loạn, như một đứa trẻ không còn cô đơn vì được mẹ chăm sóc,' Thích Nhất Hạnh viết. 'Bởi được nhắc nhở, được quan tâm, được nhận thấy, sự tức giận và đau khổ dần dần tan biến.
Ngoài việc tìm hiểu trải nghiệm, điều chỉnh và học cách tôn trọng, chấp nhận và yêu thương bản thân, Xuân Dương và Lâm còn thể hiện một phẩm chất cần thiết khác trong quá trình hồi phục của họ: sự thấu cảm.
Quan trọng là nhận ra rằng người làm tổn thương ta không hẳn là kẻ xấu xa, họ cũng từng trải qua tuổi thơ đầy đau khổ, cũng thiếu sự gắn kết với gia đình, và cũng chưa biết cách yêu thương bản thân. Việc buông bỏ không phải là từ chối trách nhiệm của kẻ gây hại, mà là để bảo vệ bản thân và xây dựng ranh giới. Khi không ôm hận thù, ta có thể giữ tinh thần tự do và tinh thần lạc quan, dù hành vi của kẻ gây hại không thay đổi.
Khi buông bỏ đúng cách và được kích hoạt bởi sự thấu hiểu, ta cảm nhận sự giải thoát và nhẹ nhàng tinh thần, dù kẻ gây hại không thay đổi. Khi không còn mang gánh nặng của sự oán giận, ta có thể ảnh hưởng tích cực đến mô hình hóa gia đình của mình.
Lời kết
Cuốn sách làm mình say mê ngay từ những trang đầu tiên, bởi vì nó chân thực và đầy ấn tượng. Mặc dù nặng nề, nhưng đọc sách giống như uống trà, đắng nhưng thơm ngon và giúp mình thư giãn. Mỗi trang sách đều khiến mình cảm thấy đồng cảm và hiểu biết sâu hơn về bản thân và người khác.
Đánh giá chi tiết từ: Dương Đỗ - MytourBook
Ảnh: Phương Chu - MytourBook
