Triệu chứng của bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ - Phân biệt với viêm màng não mủ

Bệnh viêm não Nhật Bản được coi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm, đôi khi gây tử vong. Hãy cùng Mytour tìm hiểu nguyên nhân, dấu hiệu, cách phòng tránh và phương pháp điều trị của căn bệnh này.

Bệnh viêm não Nhật Bản là gì?

Viêm não Nhật Bản là một loại bệnh truyền nhiễm cấp tính lây lan qua máu, gây nhiễm trùng cho hệ thống thần kinh trung ương ở trẻ em và người lớn. Bệnh được gây ra bởi virus viêm não Nhật Bản thuộc nhóm B họ Togaviridae, cùng giống Flavivirus. 

Vi rút viêm não Nhật Bản là một loại virus không chịu nhiệt, có kích thước từ 15 đến 22-50 nanomet, bị tiêu diệt ở 56 độ C trong vòng 30 phút và 2 phút ở 100 độ C. Virus này có thể tồn tại trong vài năm ở trạng thái đông lạnh.

Mọi người đều có nguy cơ mắc bệnh viêm não Nhật Bản. Tuy nhiên, bệnh thường phổ biến ở trẻ dưới 15 tuổi, đặc biệt là những trẻ có hệ miễn dịch suy yếu và chưa được tiêm vắc xin đầy đủ.

Bệnh viêm não Nhật Bản gây tổn thương nghiêm trọng cho hệ thần kinh. Người mắc bệnh có thể tử vong bất cứ lúc nào. Ngay cả sau khi vượt qua giai đoạn cấp tính, người bệnh cũng phải đối mặt với nhiều biến chứng nặng nề. 

Bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em

Nguyên nhân gây ra bệnh viêm não Nhật Bản? 

Nguồn lây bệnh viêm não Nhật Bản chủ yếu là động vật như trâu, bò, lợn, ngựa,... và chim hoang dã. Muỗi Culex là con đường trung gian duy nhất truyền bệnh viêm não Nhật Bản. Sau khi hút máu từ động vật mắc bệnh, muỗi sẽ nhiễm vi rút gây bệnh viêm não Nhật Bản, rồi truyền sang người qua vết đốt.

Khác với muỗi vằn gây bệnh sốt xuất huyết thường sống gần nhà, muỗi gây bệnh viêm não Nhật Bản thường sống ở ruộng lúa, cánh đồng hoặc khu vực ao hồ. Muỗi Culex chủ yếu có 2 loài là Culex Tritaeniorhynchus và Culex vishnui, có màu nâu và hoạt động mạnh vào lúc chập tối.

Muỗi gây bệnh viêm não Nhật Bản có thể bay xa trong bán kính 3km và sinh sản mạnh vào mùa hè. Vì vậy, bệnh viêm não Nhật Bản thường bùng phát mạnh vào những tháng nắng nóng, đặc biệt từ tháng 5 đến tháng 7.

Muỗi Culex là con đường trung gian truyền bệnh viêm não Nhật Bản

Dấu hiệu của viêm não Nhật Bản ở trẻ qua từng giai đoạn

Triệu chứng chính

Trong thể điển hình, bệnh viêm não Nhật Bản thường phát triển qua 4 giai đoạn. Mỗi giai đoạn sẽ đi kèm với các triệu chứng như sau:

Giai đoạn ủ bệnh

Thời gian ủ bệnh của bệnh viêm não Nhật Bản kéo dài từ 5 đến 14 ngày, trung bình khoảng 1 tuần. Trong giai đoạn này, trẻ không có bất kỳ triệu chứng nào của bệnh.

Bước đầu của bệnh

Bước đầu này xảy ra khi virus đã vượt qua hàng rào máu não và gây viêm não. Bệnh bắt đầu một cách đột ngột với sốt cao từ 39-40 độ C trở lên. Trẻ có thể gặp đau đầu, đau bụng và buồn nôn.

Trong vòng 1-2 ngày đầu, bệnh nhân có thể phát triển các triệu chứng thần kinh nghiêm trọng như cứng cơ cổ, tăng sự co cơ, phản xạ tăng gân xương, thậm chí mất ý thức. Ở một số trẻ nhỏ, cũng có thể gặp phải tiêu chảy, đau bụng và buồn nôn tương tự như triệu chứng ngộ độc thực phẩm.

Sốt cao là dấu hiệu của viêm não Nhật Bản trong giai đoạn khởi phát

Bước đỉnh điểm của bệnh

Từ ngày thứ 3-4 đến ngày 6-7, trẻ mắc bệnh viêm não Nhật Bản chuyển sang giai đoạn đỉnh điểm. Triệu chứng chính là tổn thương não và thần kinh khu trú.

Trong ngày thứ 3-4 của bệnh, triệu chứng từ giai đoạn khởi phát không giảm mà còn trở nên nặng hơn. Bệnh nhân rơi vào tình trạng mê sảng, mất tỉnh táo, và dần dần chuyển sang hôn mê sâu. 

Đồng thời, các triệu chứng rối loạn thần kinh thực vật cũng leo thang như tăng mồ hôi, da thay đổi màu sắc, rối loạn hô hấp, tăng huyết áp, nhịp tim nhanh và yếu. Một số bệnh nhân có thể bị liệt nửa người, liệt một phần cơ thể hoặc bị co giật..

Hầu hết các bệnh nhân tử vong trong 7 ngày đầu tiên. Những người vượt qua giai đoạn đỉnh điểm có tiên lượng tốt hơn.

Bước ngược của bệnh

Từ khoảng ngày thứ 10 trở đi, nhiệt độ của bệnh nhân giảm dần và sốt cũng giảm nếu không có sự phát triển của các vi khuẩn khác. Bệnh nhân từ trạng thái hôn mê dần tỉnh, không còn đau đầu, nôn mửa hay cơ thể co cứng.

Tuy nhiên, người mắc bệnh viêm não Nhật Bản có nguy cơ phải đối mặt với một số di chứng như viêm thận, viêm phổi, viêm bàng quang, động kinh, và hội chứng Parkinson có thể ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Hình thái không điển hình

• Thể tiềm ẩn: Sau các đợt dịch, có một tỷ lệ rất cao người không mắc bệnh phản ứng miễn dịch (gấp hàng trăm lần so với số người mắc bệnh).
• Thể nhẹ: Chỉ xuất hiện triệu chứng nhiễm khuẩn và độc (sốt cao, đau đầu, nhức nhối), không có các triệu chứng của viêm não hoặc viêm màng não.
• Thể viêm màng não: Thường xảy ra ở trẻ lớn và thanh niên. Bệnh tiến triển giống như viêm màng não do virus khác.

Phân biệt giữa bệnh viêm não Nhật Bản và viêm màng não mủ

Nguyên nhân gây ra viêm màng não mủ là do vi khuẩn gây nhiễm vào màng não của con người. Ban đầu, các triệu chứng và dấu hiệu của viêm màng não mủ không đặc trưng nên thường khó chẩn đoán và bị bỏ sót. Hậu quả có thể là tử vong nhanh chóng do không được điều trị kịp thời.

Khác với bệnh viêm não Nhật Bản, viêm màng não mủ có thể xảy ra quanh năm, thường xuất hiện ở những nơi đông đúc như khu dân cư hoặc trường học.

Bệnh viêm màng não mủ thường bắt đầu từ một cách chậm rãi với nhiễm trùng đường hô hấp, kèm theo các triệu chứng kinh điển như sốt cao, co giật và hôn mê. Triệu chứng của viêm màng não mủ đa dạng, tùy thuộc vào độ tuổi của bệnh nhân. Đặc biệt, trẻ nhỏ thường ít biểu hiện triệu chứng của viêm màng não mủ.

Trẻ em dưới 2 tuổi đặc biệt dễ mắc bệnh viêm màng não mủ. Vì vậy, cha mẹ cần chú ý đặc biệt đến việc chăm sóc trẻ trong giai đoạn này.

Biến chứng nguy hiểm của bệnh viêm não Nhật Bản

Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh viêm não Nhật Bản có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như sau:

• Viêm phổi.
• Viêm thận, bàng quang.
• Loét, nhiễm trùng đường tiết niệu.
• Rối loạn chuyển hóa.
• Suy hô hấp.
• Rối loạn thần kinh, tâm thần.

Ngoài ra, người mắc bệnh viêm não Nhật Bản còn có thể gặp phải những di chứng muộn xuất hiện sau vài năm hoặc thậm chí vài chục năm như động kinh, co giật, hội chứng Parkinson.

Rối loạn thần kinh là một trong những biến chứng của bệnh viêm não Nhật Bản

Phương pháp chẩn đoán bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em

Mặc dù tỷ lệ tử vong do bệnh viêm não Nhật Bản cao, nhưng việc phát hiện kịp thời giúp điều trị bệnh hiệu quả hơn. Để chẩn đoán chính xác bệnh viêm não Nhật Bản, cần dựa vào các dấu hiệu bệnh, kết quả xét nghiệm và tình hình dịch tễ của trẻ em. 

Dưới đây là các phương pháp chẩn đoán bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em:

Xét nghiệm thường quy

Hầu hết trẻ mắc bệnh viêm não Nhật Bản thường có số lượng tiểu cầu giảm, men gan tăng cao, thiếu máu nhẹ và tăng bạch cầu. Vì vậy, các xét nghiệm để kiểm tra chức năng gan thận và công thức máu cần được thực hiện.

Xét nghiệm không đặc hiệu

Đối với bệnh nhân mắc viêm não Nhật Bản có rối loạn tri giác, các bác sĩ thường chẩn đoán bằng cách thực hiện chọc dò thắt lưng để lấy dịch não tủy làm xét nghiệm. Áp lực dịch não tủy tăng, số lượng tế bào tăng nhẹ dưới 100 tế bào/mm3, và protein tăng nhẹ từ 60-70 mg%.

Ban đầu, bạch cầu đa nhân có thể chiếm ưu thế, nhưng sau đó, tế bào lympho sẽ chiếm ưu thế. Đồng thời, tỷ lệ glucose trong dịch não tủy ít thay đổi hoặc chỉ tăng nhẹ.

Xét nghiệm hình ảnh

Để chẩn đoán bệnh viêm não Nhật Bản, có thể sử dụng phương pháp xét nghiệm hình ảnh. Quá trình này bao gồm chụp cắt lớp vi tính của sọ não và cộng hưởng từ, để phát hiện các biến đổi tại đồi thị, trung não, hạch nền, cầu não và tủy. Ngoài ra, việc đo điện não đồ cũng có thể được thực hiện để ghi nhận sự ức chế hoạt động não.

Xét nghiệm huyết thanh học

Ngoài các phương pháp trên, xét nghiệm huyết thanh học cũng là một phương pháp để chẩn đoán bệnh viêm não Nhật Bản. Vi rút viêm não Nhật Bản tạo ra các kháng thể IgM đặc hiệu trong dịch não tủy, xác nhận vi khuẩn đã xâm nhập vào hệ thống thần kinh trung ương. Sự xuất hiện của kháng thể IgM trong huyết thanh chỉ ra sự nhiễm trùng hoặc có thể là kết quả của vi rút cùng họ như sốt xuất huyết.

Thường thì kết quả dương tính với bệnh viêm não Nhật Bản sẽ xuất hiện ít nhất sau 9 ngày, tính từ lúc bắt đầu xuất hiện các triệu chứng đầu tiên. Trong trường hợp nghi ngờ nhưng kết quả xét nghiệm âm tính, có thể cần thực hiện xét nghiệm huyết thanh lần thứ hai.

Điều trị viêm não Nhật Bản

Hiện nay, viêm não Nhật Bản vẫn chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn. Bác sĩ thường tập trung vào việc giảm các triệu chứng như sau:

• Hạ sốt: Nới lỏng quần áo, lau nách và cổ bằng khăn ấm để giúp cơ thể tiết nhiệt. Bác sĩ cũng có thể kê thuốc hạ sốt qua đường uống, hậu quả trực tràng hoặc truyền tĩnh mạch.
• Chống phù não: Sử dụng dung dịch để tăng áp lực thẩm thấu và giảm phù não, đồng thời dùng Corticoid để ổn định mạch máu trong trường hợp nặng hoặc co giật.
• Thuốc trợ tim và hô hấp: Dùng cho trường hợp ngưng thở hoặc rối loạn nhịp thở. Cũng có thể cung cấp oxy và thêm dung dịch điện giải, hút đờm.
• An thần và giảm co giật: Dùng Seduxen hoặc các loại thuốc liên quan như Aminazin, Thiantan, Spartein. Trong trường hợp co giật nhiều, có thể dùng Gardenal.
• Ngăn chặn nhiễm trùng: Sử dụng các loại kháng sinh như Ampicillin, Cephalosporin thế hệ 3. Đồng thời, việc vệ sinh, thay đổi tư thế nằm cũng cần được thực hiện để giảm viêm loét da.
• Dinh dưỡng: Trẻ em hôn mê sẽ được tiêm dinh dưỡng qua tĩnh mạch. Các trường hợp khác cần bổ sung đạm, vitamin và khoáng chất thông qua thực phẩm dễ tiêu hóa.

Phòng ngừa viêm não Nhật Bản ở trẻ em

Để giảm nguy cơ lây nhiễm viêm não Nhật Bản cho trẻ em, cha mẹ cần thực hiện các biện pháp sau:

• Vệ sinh môi trường, chuồng trại sạch sẽ: Dọn dẹp nhà cửa, lau chùi chuồng nuôi thường xuyên để ngăn muỗi sinh sống. Chuồng nuôi cần đặt xa nhà và nơi sinh hoạt của trẻ để loại bỏ muỗi và nước đọng.
• Chống muỗi: Đảm bảo trẻ ngủ trong màng chống muỗi, mặc đồ dài tay và sử dụng thuốc diệt muỗi.
• Tránh gần chuồng nuôi: Tránh trẻ chơi gần chuồng nuôi gia súc.
• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng: Rửa tay trước khi ăn và sau khi tiếp xúc với động vật hoặc chất thải.
• Tránh tiếp xúc với người bệnh và thực hiện cách ly khi cần thiết. Đeo khẩu trang khi chăm sóc trẻ bị bệnh.

Phòng ngừa viêm não Nhật Bản bằng cách ngăn chặn muỗi đốt

Hiện nay đã có vắc xin phòng ngừa bệnh viêm não Nhật Bản. Vì vậy, ngoài việc thực hiện các biện pháp trên, quan trọng nhất là ba mẹ cần đảm bảo trẻ được tiêm vắc xin đầy đủ và đúng lịch. Tiêm vắc xin chỉ áp dụng cho người lớn và trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên.

Tiêm vắc xin ngừa viêm não Nhật Bản cần tuân thủ 3 liều cơ bản: Mũi thứ nhất khi trẻ đủ tuổi, mũi thứ hai sau mũi đầu tiên từ 1 đến 2 tuần, mũi thứ ba sau mũi thứ hai một năm. Sau đó, tiêm lại cho trẻ mỗi ba năm một lần cho đến 15 tuổi.

Hiện nay, tại Việt Nam có hai loại vắc xin phòng ngừa viêm não Nhật Bản là Jevax (Việt Nam), Imojev (Sanofi Pasteur - Pháp, sản xuất tại Thái Lan).

Đôi dòng từ Mytour

Hi vọng với những thông tin trên, ba mẹ đã nhận thức được nguy cơ của bệnh viêm não Nhật Bản để có biện pháp phòng tránh hiệu quả. Phương pháp tốt nhất là ba mẹ nên đảm bảo cho trẻ được tiêm vắc xin đầy đủ và đúng hạn!

Các bài viết trên Mytour/Vũ Trụ Bỉm Sữa chỉ mang tính tham khảo, không thay thế cho tư vấn hoặc điều trị y tế chính xác.

Ngọc Thanh biên soạn