Trung Quốc 'kiểm soát toàn bộ' chuỗi cung ứng pin cho xe điện

Tại sao chuyên gia tin rằng không thể loại Trung Quốc khỏi chuỗi cung ứng làm pin cho xe điện?

Trong tháng 8 năm ngoái, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã ký ban hành Đạo luật Giảm Lạm phát - Inflation Reduction Act. Sau khi ban hành, Đạo luật này sẽ kích hoạt một quỹ lên tới hơn 700 tỷ USD để giải quyết các vấn đề tồn tại, như về thuốc kê đơn hay chính sách chăm sóc sức khỏe cho người Mỹ. Một trong những điều khoản quan trọng mà Đạo luật này sẽ ảnh hưởng là chính sách hỗ trợ người Mỹ mua xe điện.

Cụ thể, Đạo luật sẽ cho phép người dân được hưởng một khoản ưu đãi thuế lên tới 7.500 USD cho mỗi chiếc xe điện mua mới, miễn là chiếc xe điện đó đạt các tiêu chuẩn đặt ra. Các tiêu chuẩn đặt ra có thể bao gồm nơi hoàn thiện lắp ráp chiếc xe và nguồn gốc các nguyên liệu làm pin. Tất cả các tiêu chuẩn này đều nhằm mục đích tạo lập một chuỗi cung ứng pin cho xe điện mà không phụ thuộc vào Trung Quốc.

Tuy nhiên, cần phải nhấn mạnh rằng Trung Quốc tham gia rất sâu trong chuỗi cung ứng. Thông tin về chuỗi cung ứng làm pin cho xe điện đã được báo The New York Times đề cập, rõ ràng thể hiện mức độ tham gia của Trung Quốc.

Theo ước tính của Benchmark Minerals, một đơn vị tư vấn hàng đầu, cho rằng đến năm 2030, Trung Quốc sẽ trở thành một cường quốc sản xuất pin trên toàn cầu; sản lượng của Trung Quốc sẽ gấp đôi tổng sản lượng của tất cả các quốc gia khác.

Tính từ đầu của quy trình, để tạo ra một khối pin hoàn chỉnh cho xe điện, cần phải trải qua các bước cơ bản sau: Khai thác quặng → Tinh chế → Sản xuất linh kiện → Hoàn thiện pin .

Khai thác quặng:

Trung Quốc kiểm soát nhiều nguồn khoáng sản hiếm

Trong khi một chiếc xe điện và một chiếc xe sử dụng động cơ đốt trong theo truyền thống, xe điện sử dụng một lượng nguyên liệu khoáng sản hiếm nhiều gấp 6 lần. Nguyên nhân là ở bộ pin của xe.

Theo báo The New York Times, Trung Quốc mặc dù không sở hữu lượng lớn các nguyên liệu chính làm pin nhưng đã lâu, quốc gia này đã thực hiện chính sách dài hạn nhằm đảm bảo nguồn cung rẻ và ổn định. Đồng thời, với sự hỗ trợ từ chính phủ, các công ty Trung Quốc đã mua cổ phần của nhiều công ty khai thác trên toàn thế giới.

Ở Cộng hòa Dân chủ Congo, các công ty Trung Quốc sở hữu hầu hết các mỏ khai thác coban tại đất nước này. Cộng hòa Dân chủ Congo cũng là nguồn cung cấp coban cho toàn cầu. Coban được sử dụng trong hầu hết các loại pin mà xe điện sử dụng. Theo báo The New York Times, các công ty Mỹ đã không thể cạnh tranh và phải bán lại các mỏ cho các công ty Trung Quốc.

Hiện nay, các doanh nghiệp Trung Quốc chiếm khoảng 41% các mỏ coban trên toàn cầu và kiểm soát phần lớn các mỏ khai thác

Đối với các chất như niken , mangan hay chì , có nhiều nhà cung cấp trên thế giới; và xe điện chỉ là một trong số các người tiêu dùng, sử dụng một lượng nhỏ so với tổng cung. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn nắm giữ ưu thế ở các loại chất này cho xe điện. Theo dự đoán của CRU Group, đến năm 2027, các khoản đầu tư của Trung Quốc tại Indonesia sẽ giúp quốc gia có nhiều quyền lực nhất trong việc kiểm soát niken . Trong khi đó, Trung Quốc cũng là nguồn cung lớn nhất của chì trên toàn cầu. Các nhà sản xuất ở Mỹ cũng có thể sản xuất chì, nhưng với chi phí cao hơn nhiều.

Các quốc gia phương Tây cũng sở hữu nhiều mỏ khai thác ở nước ngoài và đang cố gắng cạnh tranh với Trung Quốc. Tuy nhiên, họ thường rất miễn cưỡng khi đầu tư vào các quốc gia có tình trạng chính trị bất ổn, cũng như không có điều kiện lao động thuận lợi. Các công ty phương Tây cũng chậm trong việc nâng cao năng suất. Một khu mỏ cần mất tới khoảng 20 năm để hoạt động ở mức công suất đầy đủ.

Tinh chế:

Thế giới phụ thuộc vào Trung Quốc để xử lý

Tờ The New York Times đưa ra nhận định rằng quặng, dù được khai thác bởi bất kỳ công ty nào, gần như tất cả đều được chuyển đến Trung Quốc để tinh chế thành nguyên liệu có thể sử dụng cho xe điện.

Sau khi được khai thác, quặng thường được nghiền thành bột và xử lý với nhiều chất hóa học và điều kiện vật lý khác nhau để tách các chất ra. Quá trình sản xuất các chất này tốn kém lắm. Ví dụ, để tinh chế 1 kilogam bột cô-ban, sẽ phải vứt bỏ 860 kilogam tạp chất.

Ngoài ra, quá trình tinh chế còn tiêu tốn rất nhiều năng lượng. Các khoáng chất sử dụng trong pin xe điện cần gấp 3 hoặc 4 lần so với sản xuất thép hoặc đồng. Để sản xuất liti sử dụng trong pin xe điện, quặng liti cần trải qua quá trình nung, hấp, và phơi. Các công ty Trung Quốc nhờ sự hỗ trợ của chính phủ với giá thuê đất rẻ và chi phí năng lượng thấp, có thể tinh chế số lượng lớn và bán với giá rẻ hơn các công ty khác trên thế giới.

Hơn nữa, quá trình tinh chế quặng cũng gây ra nguy hại cho môi trường, như nghiền chì gây ô nhiễm môi trường, xử lý niken tạo ra các chất thải độc hại cần phải được xử lý cẩn thận. Ngành công nghiệp tinh chế ở Trung Quốc có điều kiện dễ dàng hơn khi họ không phải tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt. Các chuyên gia cho biết nếu xử lý quặng một cách an toàn hơn cho môi trường, thì chi phí sản xuất sẽ tăng lên đáng kể.

Hiện nay, Mỹ có khả năng tinh chế hạn chế. Một cơ sở tinh chế mất từ 2 đến 5 năm để xây dựng, không kể thời gian đào tạo nhân viên và điều chỉnh thiết bị. Úc từng xây dựng một cơ sở tinh chế liti, là cơ sở đầu tiên của quốc gia này. Cơ sở này bắt đầu xây dựng từ năm 2016 nhưng đến nay vẫn chưa thể sản xuất được liti đạt chất lượng sử dụng trên xe điện.

Sản xuất linh kiện:

Hầu hết các linh kiện pin đều được sản xuất bởi Trung Quốc

Trung Quốc đã trở thành quốc gia sản xuất pin lớn nhất thế giới một phần cũng nhờ khả năng sản xuất linh kiện pin một cách hiệu quả và giá thành thấp. Trong các linh kiện pin, cực dương là một trong những phần quan trọng nhất. Mặc dù tất cả các phần của pin đều quan trọng, nhưng việc sản xuất cực dương (cực ca-tốt) là khó khăn nhất. Hiện tại, loại pin phổ biến nhất là NMC (Niken, Mangan, Cô-ban), có khả năng lưu trữ năng lượng cao mà không cần nhiều diện tích, giúp xe điện có thể di chuyển xa hơn.

Trong khi đó, Trung Quốc cũng đầu tư vào sản xuất các loại pin khác có chi phí thấp hơn và chiếm lĩnh nửa thị trường. Đó là loại pin LFP, sử dụng liti, sắt và phốt phát. Sắt và phốt phát là hai chất phổ biến hơn trên Trái Đất so với Niken, Mangan và Cô-ban. Mặc dù các quốc gia phương Tây coi pin LFP là giải pháp thoát khỏi sự phụ thuộc vào Trung Quốc, nhưng đến nay Trung Quốc vẫn là quốc gia sản xuất hầu hết pin LFP trên thế giới.

Hiện nay, Mỹ chỉ sản xuất khoảng 1% tổng lượng pin trên thế giới, chủ yếu là loại NMC. Mặc dù các công ty Mỹ quan tâm đến pin LFP, nhưng để sản xuất họ vẫn cần phải hợp tác với các công ty Trung Quốc có kinh nghiệm trong lĩnh vực này.

Các công ty Trung Quốc thường sản xuất hầu hết các linh kiện của pin. Ngoài cực dương, họ cũng thống trị trong sản xuất cực âm của pin. Trung Quốc cũng cung cấp màng ngăn điện giữa các cực âm và dương để tránh hiện tượng đoản mạch. Các chất điện phân, thường được làm từ muối liti và dung môi, là rất cần thiết cho việc dẫn điện. Bốn nhà sản xuất chất điện phân lớn nhất thế giới đều nằm tại Trung Quốc.

Hoàn thiện pin:

Trung Quốc đóng vai trò quan trọng trong sản xuất pin và xe điện trên toàn thế giới.

Trung Quốc là thị trường lớn nhất và cũng sở hữu số lượng xe điện lớn nhất trên thế giới. Gần như tất cả xe điện ở Trung Quốc đều sử dụng pin sản xuất nội địa. Chính phủ Trung Quốc đã áp đặt các chính sách nhằm thúc đẩy tiêu thụ trong nước và hạn chế đầu tư từ nước ngoài vào lĩnh vực này, giúp các nhà sản xuất pin như CATL và BYD phát triển mạnh mẽ và trở thành những nhà sản xuất pin lớn nhất thế giới.

Tổng thống Mỹ Joe Biden đã ký ban hành một chiến lược tương tự để khuyến khích sản xuất pin trong nước. Tuy nhiên, các công ty Trung Quốc đang có lợi thế về vốn đầu tư và nghiên cứu sau nhiều năm hoạt động trong ngành.

Quá trình lắp ráp và sản xuất pin rất phức tạp và đòi hỏi kỹ thuật cao. Để tạo ra một viên pin, cần phải gắn cực dương và cực âm vào miếng kim loại có độ dày chỉ bằng 1/5 sợi tóc. Sau đó, các lớp này được xếp chồng lên nhau với màng ngăn điện cực, nạp dung môi điện phân và cuộn lại thành các viên pin hoàn chỉnh, một quá trình phải diễn ra trong môi trường cách ly đặc biệt.

Giáo sư Heiner Heimes tại Đại học RWTH Aachen, Đức, cho biết Trung Quốc có thể xây dựng nhà máy sản xuất pin với chi phí chỉ bằng một nửa so với Bắc Mỹ hoặc châu Âu, chủ yếu là do chi phí lao động thấp hơn và sự phát triển mạnh mẽ của ngành công nghiệp phụ trợ ở Trung Quốc.

Nhà đầu tư Mỹ vẫn đang ngần ngại về việc đầu tư vào các công ty sản xuất xe điện. Sản xuất xe sử dụng động cơ đốt trong vẫn đang mang lại lợi nhuận, và công nhân Mỹ chuyển sang làm xe điện cần phải có sự đào tạo thêm và hỗ trợ từ chính phủ có thể bị ngừng sau khi kỳ bầu cử tổng thống tiếp theo kết thúc.

Theo Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế Mỹ, Trung Quốc đã đầu tư khoảng 130 tỷ USD để hỗ trợ nghiên cứu, người tiêu dùng, và ký kết các hợp đồng có lợi cho ngành sản xuất xe điện. Người tiêu dùng Trung Quốc được hưởng nhiều ưu đãi khi mua xe điện như giảm thuế, phí đăng ký thấp, ưu tiên đỗ xe và có mạng lưới trạm sạc công cộng phủ rộng khắp.

Các chuyên gia tin rằng không có quốc gia nào có thể hoàn toàn thoát khỏi sự phụ thuộc vào Trung Quốc trong chuỗi cung ứng pin. Các công ty trên thế giới vẫn sẽ tìm kiếm cách hợp tác với các nhà sản xuất Trung Quốc để tham gia vào ngành công nghiệp xe điện.

Cố vấn cấp cao Scott Kennedy tại Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế Mỹ cho rằng: 'Việc sản xuất xe điện sẽ không thành công nếu không có sự hợp tác với Trung Quốc, dù là trực tiếp hay gián tiếp'.