Trường Đại học Đông Dương

Trường Đại học Đông Dương (tiếng Pháp: Université Indochinoise) là một cơ sở giáo dục công lập thuộc Liên bang Đông Dương, được chính quyền bảo hộ Pháp sáng lập vào năm 1906. Trường này đào tạo sinh viên từ ba quốc gia Đông Dương cùng các nước khác trong khu vực châu Á.

Quá trình hình thành

Khởi đầu

Vào ngày 16 tháng 5 năm 1906, Toàn quyền Đông Dương Paul Beau (từ 15 tháng 10 năm 1902 đến 25 tháng 6 năm 1908) đã ban hành Nghị định số 1514a theo đề nghị của Hội đồng Phát triển Giáo dục Bản xứ (Conseil de Perfectionnement de l’Enseignement Indigène), thành lập Viện Đại học Đông Dương dựa trên các cơ sở giáo dục đã có và mở rộng thêm. Nghị định này có ý nghĩa quan trọng vì nó đánh dấu sự ra đời của trường đại học đầu tiên theo mô hình Pháp tại Đông Dương.

Điều 1 của Nghị định ghi rõ:

“Tại Đông Dương, thành lập một trường đại học, gồm các khóa học đại học dành cho sinh viên từ thuộc địa và các quốc gia lân cận. Trường này có nhiệm vụ phổ biến kiến thức khoa học và phương pháp châu Âu ở khu vực Viễn Đông, chủ yếu qua tiếng Pháp.”

Mục tiêu thành lập Trường, theo Nghị định số 1514a, là để “đào tạo nhân viên bản xứ cho các cơ quan hành chính địa phương hoặc các cơ quan chuyên môn thuộc Phủ Toàn quyền Đông Dương” (theo điều 9).

Theo Nghị định số 1514a ngày 16/5/1906, Trường Đại học Đông Dương được tổ chức gồm 5 trường thành viên:

1. Trường Cao đẳng Luật và Hành chính (Ecole supérieure de Droit et Administration) gồm ba khoa dự kiến thành lập theo đề xuất của Hội đồng Phát triển Giáo dục Bản xứ (Conseil de Perfectionnement de l’Enseignement Indigène). Trong đó, khoa đầu tiên đã tồn tại trước đó là Trường Hậu bổ (Ecole d’Administration de Hanoi), được thành lập theo Nghị định ngày 20-6-1903, nhằm đào tạo quan lại cho bộ máy hành chính bản xứ.

2. Trường Cao đẳng Khoa học (Ecole supérieure des Sciences): đào tạo các ngành Toán, Vật lý, Hóa học và Sinh học. Trường có nhiệm vụ đào tạo các nhà nghiên cứu khoa học và giáo viên trung học hoặc cao đẳng. Trang bị đầy đủ phòng thí nghiệm, và khóa học năm đầu không chỉ dành cho sinh viên của trường mà còn cho sinh viên từ các trường khác như Y học, Xây dựng dân dụng.

3. Trường Cao đẳng Y khoa (Ecole supérieure de Médecine): chính là Trường Y khoa Hà Nội (Ecole de Médecine de Hanoi), được thành lập theo Nghị định ngày 8/1/1902 và tái tổ chức theo Nghị định ngày 25/10/1904 do Toàn quyền Paul Beau ký. Theo Nghị định ngày 25/10/1904, trường được đổi tên thành Trường Y Đông Dương (Ecole de Médecine de l’Indochine). Trường có nhiệm vụ đào tạo y sĩ và dược sĩ phụ tá với thời gian học 4 năm cho y tá và 3 năm cho dược. Trường còn có lớp đào tạo nữ hộ sinh bản xứ (sage-femme indigène) với thời gian học hai năm.

4. Trường Cao đẳng Xây dựng dân dụng (Ecole supérieure du Génie Civil) với ba khoa dự kiến thành lập: Cầu - Đường bộ, Đường sắt và Mỏ, là các ngành thuộc trường Công chính (Ecole des Travaux publics), được thành lập theo Nghị định ngày 22/2/1902.

5. Trường Cao đẳng Văn chương (Ecole supérieure des Lettres): chuyên giảng dạy các môn Ngôn ngữ và Văn học cổ điển phương Đông, Lịch sử và Địa lý các nước Viễn Đông, Lịch sử văn học Pháp và quốc tế, Lịch sử triết học và Lịch sử nghệ thuật.

Viện Đại học này không chỉ đào tạo mà còn thực hiện các nghiên cứu. Đây là một cơ sở giáo dục công lập, được tài trợ bởi chính quyền Liên bang Đông Dương. Ban đầu, viện đại học được quản lý trực tiếp bởi Toàn quyền Đông Dương và điều hành bởi một hội đồng quản trị. Sau đó, việc quản lý được chuyển giao cho Tổng Giám đốc Nha Học chính Đông Dương và được điều hành bởi Hội đồng hoàn thiện Viện Đại học.

Vào tháng 11 năm 1907, cơ sở đào tạo đầu tiên được khánh thành gần Nhà thương Đồn Thủy. Chỉ vài tuần sau, khóa học đầu tiên được khai giảng với ba phân khoa: văn khoa, luật khoa và khoa học, thu hút 94 sinh viên. Tuy nhiên, việc giảng dạy phải ngừng lại sau chưa đầy một năm mà không có thông báo rõ ràng về nguyên nhân, có thể do cuộc kháng thuế ở Quảng Nam, Trung Kỳ. Từ năm 1908, ngân sách của chính quyền Liên bang Đông Dương không còn khoản chi cho Viện Đại học Đông Dương và một số cơ sở vật chất của trường bị thu hồi. Các trường thành viên của viện đại học ngừng hoạt động, thực chất viện bị giải thể.

Khôi phục

Mười năm sau, vào ngày 21 tháng 12 năm 1917, Toàn quyền Đông Dương Albert Sarraut đã ra quyết định tập hợp các cơ sở giáo dục bậc cao hiện có để tái lập Viện Đại học Đông Dương. Ngoài ba phân khoa ban đầu, Viện Đại học Đông Dương năm 1917 còn mở thêm các ngành Y dược, Thú y, Thủy lâm, Sư phạm, Thương mại, Tài chính, Luật hành chính, và Mỹ thuật.

Vào năm 1941, mặc dù chiến tranh thế giới thứ hai gây ra sự gián đoạn với chính quốc, Viện Đại học Đông Dương đã mở thêm trường Kiến trúc. Sau khi được tái lập, viện vẫn duy trì hoạt động cho đến năm 1945 và là cơ sở giáo dục đại học duy nhất ở Đông Dương cho đến năm đó. Năm học cuối cùng trước khi chính quyền Pháp bị Nhật chiếm đóng, Viện Đại học Đông Dương có 1575 sinh viên, trong đó phần lớn là người Việt, cùng với ít nhất 18 người Khmer, 12 người Lào và 8 người Hoa.

Thời kỳ sau 1945

Sau Cách mạng tháng 8 năm 1945, chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thành lập Trường Đại học Quốc gia Việt Nam dựa trên nền tảng của Viện Đại học Đông Dương. Khi Pháp quay lại Đông Dương sau chiến tranh thế giới thứ hai, Viện Đại học Đông Dương được đổi tên thành Viện Đại học Hà Nội (tiếng Pháp: Université de Hà Nội), với một viện trưởng người Pháp đứng đầu. Theo yêu cầu của người dân miền Nam, Viện Đại học Hà Nội mở một chi nhánh ở Sài Gòn, dưới sự quản lý của một phó viện trưởng người Việt.

Sau Hiệp định Genève 1954 chia cắt đất nước, chi nhánh ở Sài Gòn trở thành Viện Đại học Quốc gia Việt Nam dưới chính thể Quốc gia Việt Nam. Đến năm 1957, dưới chính thể Việt Nam Cộng hòa, Viện Đại học Quốc gia Việt Nam được đổi tên thành Viện Đại học Sài Gòn.

Các cơ sở giáo dục thành viên

Giảng viên

Trong giai đoạn đầu, tất cả giảng viên của Viện Đại học Đông Dương đều là người Pháp, chủ yếu từ các cơ sở giáo dục như Viện Viễn Đông Bác cổ và Viện Đại học Paris. Phải đến năm 1941, viện mới bắt đầu có giảng viên người Việt, bắt đầu từ trường y.

Tác động

Viện Đại học Đông Dương được nhiều trường đại học hiện tại xem là cơ sở nền tảng của mình.

• Trường Đại học Quốc gia Việt Nam (thành lập năm 1945 tại miền Bắc), Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (1956), và Đại học Quốc gia Hà Nội (1993) là những cơ sở phát triển từ Viện Đại học Đông Dương. Một số trường cũng xem các trường thành viên của Viện Đại học Đông Dương là nguồn gốc của mình, chẳng hạn như Trường Đại học Y Hà Nội, Trường Đại học Dược Hà Nội và Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam.
• Viện Đại học Quốc gia Việt Nam (thành lập năm 1954 tại miền Nam), Viện Đại học Sài Gòn (1957), Trường Đại học Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh (1977), và Trường Đại học Khoa học Tự nhiên thuộc Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh (1996) tiếp tục kế thừa chi nhánh miền Nam của Viện Đại học Đông Dương.

• Tranh tường của Viện Đại học Đông Dương
• Ngành giáo dục Việt Nam thời Pháp thuộc

• Đại học Đông Dương, nền tảng của giáo dục đại học hiện đại ở Việt Nam Lưu trữ 2009-02-13 tại Wayback Machine
• Fishel, Wesley, biên soạn. Vấn đề Tự do. East Lansing, MI: Michigan State University, 1961.
• Nguyễn Thanh Liêm, Giáo dục ở miền Nam tự do trước 1975, Quỹ Lê Văn Duyệt, California, 2006.
• Lịch sử phát triển của Trường Đại học Khoa học Tự nhiên