Truyền Thuyết Rắn Trắng

Truyền Thuyết Rắn Trắng (白蛇傳), còn được biết đến với tên gọi Hứa Tiên và Bạch Nương Tử (許仙與白娘子), là một trong bốn truyền thuyết dân gian nổi tiếng của Trung Quốc. Câu chuyện có nguồn gốc từ thời Nam Tống hoặc sớm hơn và đã được phổ biến rộng rãi dưới triều đại nhà Thanh, là sản phẩm của sự sáng tạo tập thể từ người dân Trung Quốc. Nội dung của Truyền Thuyết Rắn Trắng xoay quanh mối tình giữa một con rắn trắng đã hóa thành người (Bạch Nương Tử) và một chàng trai trần gian (Hứa Tiên). Câu chuyện đã được chuyển thể nhiều lần thành Kinh kịch, phim điện ảnh và truyền hình. Tại Việt Nam, truyền thuyết này cũng đã được chuyển thể thành cải lương.

Một trong những bản ghi chép sớm nhất về câu chuyện này là Bạch Nương Tử vĩnh viễn ở lại Lôi Phong tháp (白娘子永鎮雷峰塔), xuất hiện trong Cảnh Thế Thông Ngôn của Phùng Mộng Long, viết vào thời Minh.

Tóm tắt câu chuyện

Câu chuyện gốc

Truyền thuyết diễn ra vào thời Tống tại các vùng Hàng Châu, Tô Châu và Trấn Giang. Câu chuyện được gìn giữ qua nhiều thế hệ với nhiều bản văn khác nhau, bao gồm các chi tiết nổi bật như: mượn ô, ăn trộm cỏ tiên, lũ lụt Kim Sơn, Đoạn Kiều, tháp Lôi Phong, và lễ tế.

Một trong những phiên bản kể lại như sau: Lã Động Tân, một trong Bát Tiên, bán thuốc tại cầu Đoạn Kiều bên Tây Hồ. Hứa Tiên, khi còn nhỏ, đã mua một viên thuốc tiên và uống, dẫn đến 3 ngày 3 đêm không ăn uống. Hứa Tiên phải nhờ Lã Động Tân giúp, viên thuốc bị nôn ra và rơi xuống Tây Hồ, nơi Bạch Xà (Bạch Nương Tử) đã nuốt phải, từ đó tăng thêm 500 năm công lực và bắt đầu mối duyên với Hứa Tiên. Con rùa đen, sau này trở thành hòa thượng Pháp Hải, vì không lấy được viên thuốc mà căm thù Bạch Xà. Bạch Xà thấy một người ăn xin cầm con Thanh Xà và quyết định hóa thành người mua Thanh Xà (Tiểu Thanh), từ đó trở thành chị em với Tiểu Thanh. Sau 18 năm, vào ngày Thanh Minh, Bạch Xà xuống núi, hóa thành Bạch Nương Tử. Cô và Tiểu Thanh đến Hàng Châu, gặp Hứa Tiên bên cầu Đoạn Kiều và quen biết nhau nhờ cơn mưa. Bạch Nương Tử và Hứa Tiên kết hôn, chuyển đến Trấn Giang mở hiệu thuốc. Pháp Hải, biết Bạch Nương Tử và Tiểu Thanh là yêu quái, đã nhiều lần phá hoại hạnh phúc của họ. Hứa Tiên tin lời Pháp Hải, vào ngày Tết Đoan Ngọ, dùng rượu Hùng Hoàng khiến Bạch Nương Tử lộ diện là rắn. Hứa Tiên thấy vậy mà chết, và Bạch Nương Tử mạo hiểm đến núi Côn Luân lấy cỏ tiên để cứu chồng. Hứa Tiên sống lại nhưng bị Pháp Hải giam giữ tại chùa Kim Sơn, Trấn Giang. Bạch Nương Tử cùng Tiểu Thanh chiến đấu với Pháp Hải, dẫn nước Tây Hồ tràn vào chùa Kim Sơn, nhưng vì Bạch Nương Tử đang mang thai nên không thể cứu chồng. Hứa Tiên trở về Hàng Châu, gặp lại Bạch Nương Tử ở Đoạn Kiều. Pháp Hải dùng pháp thuật giam Bạch Nương Tử trong tháp Lôi Phong, chia cách họ. 20 năm sau, con của Bạch Nương Tử đỗ Trạng Nguyên và về làng tế mẹ. Tiểu Thanh, giờ đã thành công, trở về Kim Sơn, đánh bại Pháp Hải, phá tháp Lôi Phong và giải cứu Bạch Nương Tử. Nước Tây Hồ rút, Pháp Hải không còn chỗ trốn, và cuối cùng phải sống trong bụng cua, vì vậy mỡ cua ngày nay có màu vàng của áo hòa thượng. Cuối cùng, Hứa Tiên và Bạch Nương Tử đoàn tụ, còn Pháp Hải sống trong bụng cua.

Các tác phẩm ghi chép về truyền thuyết này bao gồm:

• Thái Bình quảng ký: Bạch Xà ký của Lý Phưởng thời Bắc Tống (?)
• Song ngư phiến trụy từ thời Nam Tống
• Thanh Bình Sơn Đường thoại bản: Tây Hồ tam tháp ký thời Minh
• Cảnh thế thông ngôn: Bạch Nương Tử vĩnh trấn Lôi Phong tháp của Phùng Mộng Long vào thời Minh
• Nghĩa yêu truyện từ thời Thanh
• Lôi Phong tháp truyền kỳ của Phương Thành Bồi thời Thanh
• Lôi Phong tháp kỳ truyện của Ngọc Sơn chủ nhân thời Thanh
• Bạch Nương Tử truyền kỳ của Mộng Hoa quán chủ thời Thanh
• Bạch Xà truyện tiền hậu tập của Mộng Hoa quán chủ thời Thanh
• Bạch Xà toàn truyện của Mộng Hoa quán chủ thời Thanh

Bạch Nương Tử bị giam giữ tại Lôi Phong tháp

Trong tác phẩm Cảnh thế thông ngôn của Phùng Mộng Long viết vào cuối triều Minh, quyển 28: Bạch Nương Tử vĩnh trấn Lôi Phong tháp kể rằng vào năm Thiệu Hưng thời Tống, tại Hàng Châu, có một dược sĩ tên là Hứa Tuyên (sau đổi thành Hứa Tiên). Tại Tây Hồ, ông gặp một cô gái xinh đẹp tên Bạch Nương Tử, một bạch xà đã hóa thành người sau ngàn năm tu luyện, cùng với Tiểu Thanh, một thanh xà (cá xanh) cũng hóa thành người. Cả ba trú mưa dưới một chiếc ô và sau đó lên thuyền. Khi xuống thuyền, Hứa Tiên cho Bạch Nương Tử mượn ô và hẹn ngày hôm sau đến nhà Bạch gia lấy ô, hai người gặp nhau và nảy sinh tình cảm, nhờ Tiểu Thanh tác hợp, họ kết hôn.

Sau khi kết hôn, Bạch Nương Tử có những hành vi kỳ lạ làm Hứa Tiên lo lắng. Sau đó, Hứa Tiên gặp hòa thượng Pháp Hải tại chùa Kim Sơn, người đã đưa cho ông một chiếc bát và yêu cầu đặt bát lên đầu Bạch Nương Tử. Bạch Nương Tử và Tiểu Thanh bị nhốt vào bát và lộ diện nguyên hình. Pháp Hải đặt bát trước chùa Lôi Phong và xây một bảo tháp bảy tầng từ đá, gọi là tháp Lôi Phong, và để lại bài kệ: Nước Tây Hồ cạn, sông hồ không lên, tháp Lôi Phong sụp đổ, Bạch Xà hiện hình.

Truyền thuyết này đã được lưu truyền lâu dài trong dân gian, và Phùng Mộng Long chỉ là người ghi chép lại. Sau khi Cảnh thế thông ngôn được xuất bản, nhiều tình tiết mới được thêm vào câu chuyện như: Bạch Nương Tử lên núi Nga My lấy cỏ tiên linh chi, làm nước ngập chùa Kim Sơn, và Pháp Hải trốn vào bụng cua để thoát khỏi nguy hiểm. Bạch Xà ban đầu không có tên, sau được gọi là Bạch Tố Trinh.

Bạch Xà kỳ truyện tại Lôi Phong tháp

Bạch Xà kỳ truyện tại Lôi Phong tháp được dựa trên truyền thuyết Lôi Phong tháp, được biên soạn dưới triều Ung Chính và Càn Long thời nhà Thanh. Đây là một trong bốn bộ tiểu thuyết thần thoại nổi tiếng thời Thanh. Giang Âm Hương, với bút danh Ngọc Sơn chủ nhân hoặc Ngọc Hoa Đường chủ nhân, đã biên soạn tác phẩm thành một tiểu thuyết 13 hồi, gồm 5 quyển, với tên gọi: Ngọc Hoa Đường chủ nhân hiệu đính. Bản in gốc năm Gia Khánh thứ 11 (1806) mang tên Cô Tô nguyên bản, bên trong đề Tân bản Bạch Xà tinh ký Lôi Phong tháp, mục lục ghi Tân biên Lôi Phong tháp kỳ truyện, lời tựa là Lôi Phong mộng sử. Các bản in sau này như Toàn Phúc Đường tả khắc bản, Ích Hòa Đường san bản, Kinh Quốc Đường tả khắc bản, Thạch ấn bản Thủy Trúc cư sĩ năm Quang Tự thứ 19... có tên và tiêu đề khác nhau như Tăng tượng nghĩa yêu toàn truyện đồ vịnh và Bạch Nương Tử xuất thế. Nội dung của các bản này dựa trên thoại bản và hý khúc, và có sự khác biệt so với Cảnh thế thông ngôn: Bạch Nương Tử vĩnh trấn Lôi Phong tháp của Phùng Mộng Long vào cuối triều Minh, với kết thúc được thay đổi từ bi kịch tình yêu thành kết thúc viên mãn và thêm các chi tiết mới sau khi Bạch Nương Tử bị nhốt trong Lôi Phong tháp.

Danh sách 13 hồi của tác phẩm:

• Hồi 1: Người tìm kế sinh nhai, Bạch Xà hạ phàm
• Hồi 2: Du ngoạn Tây Hồ, gặp gỡ nhị mỹ, cáo tội tại Cô Tô
• Hồi 3: Ngô viên ngoại nhận thư và chứng kiến, Bạch Trân Nương kết hôn tại quán trọ
• Hồi 4: Bạch Trân Nương đấu phép tại quán trọ, Hứa Hán Văn bị kinh hãi bởi xà yêu
• Hồi 5: Gặp nguy hiểm tại Dao Trì, quyết định tại phủ đường
• Hồi 6: Bị lừa bởi Ngoan Lang Trung, tình cảm bị xem thường
• Hồi 7: Xảo Trân Nương bán thuốc tại Trấn Giang, Hán Văn nhận vợ tại chợ
• Hồi 8: Nhận kế từ Từ Can, tư tưởng mê mẩn
• Hồi 9: Du ngoạn Kim Sơn, Pháp Hải thị yêu
• Hồi 10: Pháp Hải chiến đấu với hai xà tại Kim Sơn, Mộc Kiều đối mặt quái vật
• Hồi 11: Nổi giận tại Mao Đạo, tinh thần hiển hiện
• Hồi 12: Pháp Hải phục vụ Phật để thu yêu, Quan Thế Âm hóa đạo chữa bệnh
• Hồi 13: Danh bảng hoàng kim nổi tiếng, gia đình đoàn tụ

Bạch Xà toàn bộ truyện

Một phiên bản khác được yêu thích rộng rãi là Bạch Xà toàn truyện của Mộng Hoa quán chủ (tên thật là Giang Âm Hương), sáng tác vào cuối triều Thanh. Trong truyện, Bạch Tố Trinh, một con xà trắng tu luyện ngàn năm, sau khi uống tiên đơn của hòa thượng Pháp Hải, đã trở thành một yêu tinh thần thông quảng đại. Để báo đáp ân cứu mạng của thư sinh Hứa Tiên ở kiếp trước, Bạch Tố Trinh hóa thành người và gặp gỡ Thanh Xà tinh Tiểu Thanh, họ trở thành bạn bè. Khi Bạch Tố Trinh thi triển pháp lực, đã bày kế để gặp và kết hôn với Hứa Tiên. Hòa thượng Pháp Hải, do muốn trả thù vì bị Bạch Tố Trinh ăn trộm tiên đơn, đã dụ Hứa Tiên vào ngày Đoan Ngọ để Bạch Tố Trinh uống rượu Hùng hoàng. Bạch Tố Trinh buộc phải lộ diện, khiến Hứa Tiên chết khiếp. Để cứu Hứa Tiên, Bạch Tố Trinh đã lên thiên đình trộm cỏ tiên. Pháp Hải lừa Hứa Tiên đến chùa Kim Sơn và giam giữ chàng, Bạch Tố Trinh cùng Tiểu Thanh đấu phép với Pháp Hải, gây lụt lội và tổn hại nhiều sinh linh. Do vi phạm luật trời, Bạch Tố Trinh bị Pháp Hải bắt và giam dưới tháp Lôi Phong sau khi sinh con. Con trai Bạch Tố Trinh lớn lên và đỗ trạng nguyên, đến trước tháp tế mẹ, giải cứu Bạch Tố Trinh, và cả gia đình đoàn tụ. Bộ phim truyền hình Đài Loan Tân Bạch Nương Tử truyền kỳ năm 1992 dựa trên phiên bản này.

Tên đầy đủ của Bạch Xà toàn truyện là Ngụ ngôn phúng thế thuyết bộ tiền hậu Bạch Xà toàn truyện. Mộng Hoa quán chủ đã kết hợp truyền thuyết dân gian và hí khúc dân gian để biên soạn thành một tiểu thuyết bạch thoại chương hồi. Nội dung tác phẩm rất phong phú và được mở rộng với nhiều tình tiết mới, làm cho câu chuyện trở nên toàn diện hơn. Phần tiền truyện có 48 hồi, còn phần hậu truyện có 16 hồi.

Được lưu truyền

Bạch Xà truyện được truyền bá rộng rãi ở Trung Quốc, bắt đầu từ truyền miệng, sau đó đã xuất hiện nhiều hình thức truyền bá như bình thoại, thuyết thư, và đàn từ, và dần dần được chuyển thể thành kịch. Sau đó, còn có tiểu thuyết, ca kịch, kịch Đài Loan, và truyện tranh. Hiện nay, Bạch Xà truyện còn được chuyển thể thành phim điện ảnh, múa hiện đại, và tiểu thuyết kiểu mới. Tên gọi Bạch Xà truyện có thể đã xuất hiện vào cuối triều Thanh, trước đó chưa có tên gọi cố định.

Bạch Xà truyện không chỉ nổi tiếng ở Trung Quốc mà còn được chuyển thể thành phim hoạt hình ở Nhật Bản. Có quan điểm cho rằng truyền thuyết về Bạch Xà truyện có nguồn gốc từ Ấn Độ giáo, nơi câu chuyện sáng thế cũng bắt đầu từ hai con rắn lớn (Naga) khuấy động sữa biển. Ở Đông Nam Á, các câu chuyện tương tự như Bạch Xà truyện cũng tồn tại, chẳng hạn như câu chuyện trong Chân Lạp phong thổ ký của Chu Đạt Quan từ thời Nguyên, kể về việc quốc vương Chân Lạp có một 'thiên cung', nơi đêm đêm ông lên tòa tháp vàng và giao hợp với nữ nhân do xà tinh biến thành, làm nền tảng cho các câu chuyện về giao cấu giữa người và rắn. Bên cạnh đó, nhân vật Lamia trong tác phẩm của John Keats năm 1819 cũng là một con rắn biến hình, kết hôn với thanh niên Menippus Lycius và bị khám phá là rắn trong đêm cưới bởi De Vita Apollonius.

Các thoại bản từ thời Nam Tống thường kể về câu chuyện Song ngư phiến trụy, trong đó Bạch Xà và Thanh Ngư tu luyện thành tinh dưới đáy Tây Hồ, yêu Hứa Tuyên (không phải Hứa Tiên), đánh cắp bạc của quan và mở hiệu thuốc... Những tình tiết này tương tự như Bạch Xà truyện sau này. Trong nhiều tác phẩm văn học khác cũng xuất hiện các câu chuyện tương tự, dẫn đến giả thuyết rằng Bạch Xà truyện có thể là sự pha trộn giữa truyền thuyết Trung Quốc và thần thoại Ấn Độ.

Nhà Hán học người Pháp, Stanislas Julien, đã từng dịch Bạch Xà truyện sang tiếng Pháp.

Di sản

Do Bạch Xà truyện chủ yếu được truyền miệng trong dân gian, có nhiều phiên bản khác nhau với các tình tiết không giống nhau. Một số phiên bản kết thúc với Bạch Tố Trinh bị nhốt trong tháp Lôi Phong, trong khi những phiên bản khác kể thêm việc Bạch Xà sinh con, và một số còn miêu tả con trai của Bạch Xà thi đỗ trạng nguyên, cứu mẹ và đoàn tụ gia đình. Tuy nhiên, các yếu tố chính của câu chuyện thường được coi là đã hoàn chỉnh từ thời Nam Tống.

Thời Đường, đã xuất hiện những câu chuyện truyền kỳ về mối quan hệ giữa người và rắn biến hình. Đến thời Tống, câu chuyện về hôn nhân giữa xà tinh và con người mới bắt đầu được kể.

Điều thú vị là trong các phiên bản đầu tiên, Tiểu Thanh không phải do Thanh Xà hóa thành mà là do Thanh Ngư hóa thành. Sau đó, nhân vật này được cải biên thành Bạch Linh Xà và Thanh Trúc Xà, tu luyện thành tiên ở núi Nga My, du ngoạn Tây Hồ và gặp Hứa Tiên. Điều này được mô tả rõ ràng trong Song ngư phiến trụy và Bạch Nương Tử vĩnh trấn Lôi Phong tháp. Ban đầu, nhân vật Hứa Tiên là Hứa Tuyên, sau này dần được đổi thành Hứa Tiên.

Bạch Xà truyện được tìm thấy sớm nhất trong tác phẩm Cảnh thế thông ngôn của Phùng Mộng Long, quyển 28: Bạch Nương Tử vĩnh trấn Lôi Phong tháp. Tác phẩm Lôi Phong tháp của Hoàng Đồ Tất thời Thanh là bản chỉnh lý sớm nhất của các hý khúc, chỉ kể đoạn Bạch Xà bị trấn áp trong tháp Lôi Phong mà không có tình tiết sinh con. Sau đó, bản sao của Lê Viên (có thể là do cha con Trần Gia Ngôn sáng tác) được lưu truyền rộng rãi với thêm tình tiết Bạch Xà sinh con.

Vào thời Càn Long, Phương Thành Bồi đã cải biên thành Lôi Phong tháp truyền kỳ (Thủy Trúc Cư bản) bao gồm 34 màn, chia thành 4 quyển: quyển 1 từ Sơ sơn, Thu Thanh đến Chu ngộ, Đính minh; quyển 2 là Đoan Dương, Cầu thảo; quyển 3 là Yết thiện, Thủy môn; quyển 4 từ Đoạn Kiều đến Tế tháp. Các tình tiết chủ yếu của Bạch Xà truyện đã cơ bản hoàn thành ở đây. Bản kịch này được dâng lên vua Càn Long khi tuần du Giang Nam và có dấu ấn ngự lãm của Càn Long, khiến Bạch Xà truyện trở nên nổi tiếng khắp xã hội. Sau đó, vào năm Gia Khánh thứ 11, Ngọc Sơn chủ nhân xuất bản bộ tiểu thuyết trung thiên Lôi Phong tháp kỳ truyện và năm Gia Khánh thứ 14 lại xuất bản đàn từ Nghĩa yêu truyện. Đến thời điểm này, hình tượng xà tinh đã chuyển mình từ một yêu quái đơn thuần thành một người con gái có tình cảm sâu sắc.

Kể từ thời kỳ Thanh, Bạch Xà truyện đã trở thành một vở kịch phổ biến và thường xuyên được trình diễn. Vào thời Đồng Trị, Bạch Xà truyện được diễn với sự kết hợp giữa Kinh kịch và Côn khúc, mặc dù Côn khúc vẫn là chủ đạo. Thời điểm diễn ra các sự kiện quan trọng trong Bạch Xà truyện có vẻ như khá muộn.

Hiện nay, Bạch Xà truyện đã được chuyển thể thành bộ phim truyền hình Đài Loan Tân Bạch Nương Tử truyền kỳ, giữ nguyên cốt truyện cơ bản và thêm một số tình tiết mới. Ngoài ra, tiểu thuyết Thanh Xà của tác giả Hồng Kông Lý Bích Hoa, dựa theo Bạch Xà truyện, đã được đạo diễn nổi tiếng Từ Khắc chuyển thể thành phim. Đoàn ca kịch Minh Hoa Viên của Đài Loan thường biểu diễn Bạch Xà truyện ngoài trời trước và sau Tết Đoan ngọ. Nội dung không thay đổi nhiều, nhưng sân khấu được thiết kế sáng tạo, chẳng hạn như đoạn nước ngập chùa Kim Sơn sử dụng xe phun nước và dây cáp để tạo cảm giác Bạch Xà và Thanh Xà bay lượn. Thêm vào đó, Hãng phim hoạt hình Toei của Nhật Bản đã chuyển thể Bạch Xà truyện thành phim hoạt hình vào năm 1958, đánh dấu sự ra đời của bộ phim hoạt hình màu đầu tiên tại Nhật Bản, mặc dù phim này có sự thay đổi về nhân vật Tiểu Thanh từ thanh ngư thành thanh xà.

Qua gần một nghìn năm phát triển, Bạch Xà truyện không chỉ mở rộng và làm phong phú các tình tiết, mà còn chứng kiến sự thay đổi và phát triển của các nhân vật trong câu chuyện.

Chuyển thể

Kịch

Bạch Xà truyện đã được chuyển thể thành nhiều hình thức khác nhau như Kinh kịch, Việt kịch và các thể loại hý khúc khác.

Danh sách các vở nhạc kịch được thực hiện tại Hồng Kông bao gồm:

• Bạch Nương Nương do Cố Gia Huy và Hoàng Triêm sản xuất, công chiếu vào năm 1972, đánh dấu sự khởi đầu của ngành nhạc kịch Hồng Kông.
• Bạch Xà, Thanh Xà (2005), sản xuất bởi Christopher Wong.
• Bạch Xà truyện, sản xuất bởi Cao Thế Chương và Chris Shum.

Vào năm 2010, một vở opera mang tên Madame White Snake, với nhạc của Chu Long và lời của Cerise Lim Jacobs, đã được Hãng Opera Boston sản xuất và công chiếu.

Phim điện ảnh

Phim truyền hình

Phim hoạt hình

• Nước ngập Kim Sơn, sản phẩm của Trung Quốc.

White Snake (2019), được sản xuất bởi studio Light Chaser Animation của Trung Quốc.

Múa

• Bạch Xà truyện: năm 1982, do các diễn viên La Văn, Uông Minh Thuyên và Mễ Tuyết đảm nhiệm vai chính.
• Bạch Xà truyện: sản phẩm của Đoàn múa Vân Môn từ Đài Loan.

Chú thích

Liên kết ngoài

• Truyền thuyết dân gian về Bạch Xà truyện được Lưu trữ ngày 11 tháng 10 năm 2007 trên Wayback Machine.
• Kinh kịch về Bạch Xà truyện được Lưu trữ ngày 25 tháng 9 năm 2011 trên Wayback Machine.