Tụ điện phân hay Tụ hoá (tiếng Anh: electrolytic capacitor) là một loại tụ điện có phân cực với anode (+) làm từ kim loại đặc biệt, xử lý bề mặt để tạo lớp oxyt cách điện. Chất điện phân, có thể là rắn hoặc lỏng, được phủ lên lớp oxyt để hình thành cathode.
Nhờ lớp oxyt cách điện mỏng, tụ điện phân có khả năng lưu trữ điện tích lớn trên mỗi đơn vị thể tích, rất quan trọng trong các mạch tần số thấp và dòng điện cao. Nó thường được sử dụng trong các bộ lọc nguồn, chỉnh lưu đầu ra, và trong trường hợp không có nguồn pin sạc, để cung cấp dòng điện tần số thấp.
Đặc điểm cấu tạo
Tụ điện có anode (+) làm từ kim loại đặc biệt, với bề mặt được xử lý để tạo lớp oxyt cách điện. Chất điện phân, dạng rắn hoặc lỏng, phủ lên lớp oxyt để hình thành cathode. Các tụ được cuộn lại, gắn chân nối, và đặt trong lớp vỏ nhôm hình trụ.
Phân loại theo vật liệu bao gồm:
- Tụ điện phân nhôm: Loại tụ phổ biến nhất.
- Tụ điện phân tantali: Tụ tantali có giá cao hơn nhiều so với tụ nhôm, thường sử dụng ở điện áp thấp nhưng có điện dung cao hơn nhiều trên mỗi đơn vị thể tích, phù hợp cho các thiết bị nhỏ gọn như điện thoại di động.
- Tụ điện phân niobi
- Tụ điện polyme, tụ OS-CON
Phân cực
Tụ điện phân có tính phân cực, khác với hầu hết các loại tụ điện khác. Lớp oxyt nhôm giữ vững nhờ điện trường; khi đảo cực, lớp này sẽ hòa tan vào chất điện phân, gây ra đoản mạch giữa điện phân và nhôm. Chất lỏng sẽ nóng lên và tụ điện có thể phát nổ. Lớp oxyt nhôm đóng vai trò cách điện, và độ mỏng của nó, cùng với khả năng chịu điện trường khoảng 10 volts/mét, tạo ra dung tích cao. Các tụ điện hiện đại thường có van an toàn để thoát khí/chất lỏng nóng, nhưng tiếng nổ vẫn có thể lớn. Đảm bảo phân cực đúng cách được ghi rõ trên bao bì bằng các dấu hiệu âm và mũi tên để phân biệt cực âm và cực dương.
Khi cực của tụ điện phân bị đảo ngược, nó sẽ hành xử như bất kỳ tụ điện nào khác cho đến khi bị hư hại. Điều này là lý do chính cho yêu cầu về phân cực. Tuy nhiên, tụ vẫn hoạt động tốt nếu không có sự đảo cực liên tục (điện một chiều) hoặc chỉ điện xoay chiều, và có thể chịu đựng sự đảo cực trong một thời gian ngắn. Tuy nhiên, mạch điện nên được thiết kế để tránh đảo cực liên tục nhằm kéo dài tuổi thọ của tụ.
Các loại khác nhau
Khác với tụ điện dùng chất điện môi làm từ các vật liệu cách điện, tụ điện phân dựa vào việc hình thành và duy trì lớp oxyt kim loại cực mỏng. Chất điện môi mỏng này cho phép tạo ra dung tích lớn hơn trên mỗi đơn vị thể tích. Tụ điện phân thường sử dụng hóa chất làm ướt bên trong và có thể hỏng khi nước bên trong bốc hơi.
Siêu tụ điện
Siêu tụ điện (Supercapacitor) là các tụ điện mới công nghệ cao, chẳng hạn như tụ điện lớp kép EDLS (Electric double-layer capacitor) hay tụ Lithium-ion. Chúng có mật độ điện dung cao gấp hàng trăm lần so với tụ điện thông thường.
- Siêu tụ điện Nanoionic
- Siêu tụ điện Li-ion (LIC)
Khả năng sạc xả nhanh và lưu trữ năng lượng lớn khiến siêu tụ điện hứa hẹn ứng dụng trong giao thông, như khai thác năng lượng từ phanh, cung cấp năng lượng đỉnh cho ô tô điện, tàu điện, tàu hỏa nhanh,...
- Tụ điện
- Linh kiện điện tử
- Ký hiệu điện tử
- Glenn Zorpette (tháng 1 năm 2005). “Siêu Sạc: Một Công Ty Nhỏ Hàn Quốc Đang Hướng Đến Việc Tạo Ra Các Tụ Điện Mạnh Mẽ Đủ Để Đẩy Các Xe Hybrid-Electric Thế Hệ Mới”. IEEE Spectrum. 42 Số 1.