Tư Duy Nhanh Và Chậm - Bạn Cảm Thấy Mình Là Người Chủ Yếu Theo Lý Trí Hay Theo Cảm Xúc?

Trong khảo sát mà tác giả cung cấp, phần lớn người tham gia đều nghĩ Tom sẽ chọn khoa học thư viện hay “Khoa học xã hội nhân văn”. Nhưng điều ngạc nhiên là, cũng câu hỏi đó, nếu ta bỏ qua yếu tố tính cách và đánh giá tổng thể mặt bằng chung sinh viên hiện nay thì có khả năng cao Tom sẽ theo một ngành đại trà như quản trị kinh doanh hay luật. Đơn giản bởi đó là những ngành có tỉ lệ học sinh cao và sự thực rằng nét tính cách đó không quyết định 100% Tom sẽ học gì trong tương lai. Tất cả đều là một câu chuyện do hai hệ thống 1 và 2 thêu dệt nên và đó chính là một trong những sự suy nghiệm sai lệch mà tác giả chỉ ra trong quyển sách này.

Càng đọc, ta càng thấy bản thân mình mắc phải rất nhiều lỗi mà tác giả đã liệt kê và thật không khó để hình dung ra hệ quả mà nó kéo theo. Một điều chắc chắn rằng những lỗi lầm này đã và đang tác động đến sự lựa chọn hằng ngày trong cuộc sống, thứ mà ta luôn muốn tránh khỏi mọi sai lầm dù chỉ là bé nhất.

Các phần tiếp theo trong cuốn sách, tác giả tiếp tục đặt ra các vấn đề về xác suất nhưng không phải là những vấn đề khô khan như tên gọi của chúng, mà là những vấn đề gắn kết mật thiết với cảm xúc con người, đặc biệt là cảm xúc về sự mất mát.

Con người thường có khuynh hướng tránh rủi ro nhưng điều này không luôn đúng. Hãy xem xét hai vấn đề sau:

    Lựa chọn A: Chắc chắn nhận được 240 đô-la.

    Lựa chọn B: 25% cơ hội nhận được 1.000 đô-la và 75% cơ hội không nhận được gì.

    Lựa chọn C: Mất chắc 750 đô-la.

    Lựa chọn D: 75% khả năng mất 1.000 đô-la và 25% khả năng không mất gì.

Nếu trong vấn đề 1, hầu hết chúng ta muốn chọn phương án A để đảm bảo có lãi, thì trong vấn đề 2, chúng ta lại có xu hướng chọn phương án D để tránh thiệt hại chắc chắn mặc dù có rủi ro cao rằng ta sẽ mất một khoản tiền thậm chí lớn hơn.

Một lần nữa, tác giả đã chứng minh rằng con người không đơn thuần chỉ dựa vào lý trí mà còn phụ thuộc vào cảm xúc, đặc biệt là nỗi sợ mất mát, ảnh hưởng đến kết quả của lựa chọn.

Đọc sách nhiều lần, ta tự hỏi liệu khi đối mặt với cùng tình huống, mình có thể đưa ra quyết định tối ưu như tác giả không? Thật ra, ngay cả tác giả cũng thừa nhận rằng những sai lầm này rất khó khắc phục. Vậy câu hỏi được đặt ra là: Giải pháp là gì?

Sau khi nhận ra rằng chúng ta không luôn hành động dựa trên lý trí, chúng tôi bắt đầu tìm cách giảm thiểu và sửa chữa những sai lầm trong lựa chọn.

Trong chương cuối, tác giả cũng thẳng thắn thừa nhận bản thân vẫn thường xuyên mắc phải những sai lầm do hai hệ thống và rằng rất khó để cải thiện. Tuy nhiên, ông cũng chia sẻ: “Tôi chỉ cải thiện được duy nhất khả năng nhận ra các tình huống có thể xảy ra định kiến”.

Thật vậy, việc thường xuyên tiếp xúc với các sai lầm giúp ông nhận ra các mẫu hình và dấu hiệu nhận biết của chúng, từ đó giúp ông tìm ra cách tiếp cận mới khách quan hơn và cũng mở ra góc nhìn mới để trả lời cho những câu hỏi thời đại của con người như:

Để trả lời câu hỏi này, chúng ta thường suy nghĩ về quá khứ và đánh giá dựa trên các sự kiện đã xảy ra. Nhưng thực chất để đánh giá bản thân có hạnh phúc hay không, sự hồi tưởng chỉ đóng một phần vai trò. Bên cạnh đó, bản thể trải nghiệm, thứ chiếm phần lớn thời gian và dẫn đến những kỉ niệm đó lại thường bị ngó lơ.

Một ví dụ trực quan được tác giả đưa ra như sau:

Bạn sẽ chọn đặt tay vào một xô đá lạnh đến mức cảm thấy đau đớn nhưng không ảnh hưởng đến sức khỏe trong vòng 60 giây rồi rút tay ra.

Hoặc bạn có thể đặt tay vào xô đá đó và chịu đựng thêm 30 giây với nhiệt độ tăng dần nhưng không đáng kể sau 60 giây.

Vậy câu trả lời của bạn là gì?

Bạn sẽ hy sinh thêm 30 giây để thay đổi một kí ức dễ chịu hơn khi hồi tưởng lại hay bạn sẽ chịu đựng trong 60 giây để kết thúc trải nghiệm đau đớn sớm hơn?

Câu nói “Con người sống vì những khoảnh khắc” thực sự không sai, nhưng có lẽ chúng ta không nên tuyệt đối hóa những khoảnh khắc ngắn ngủi mà nên có cái nhìn bao quát hơn. Mục đích của tác giả khi đưa ra vấn đề này là để giúp chúng ta hiểu cách con người suy nghĩ, từ đó đánh giá sự việc và mức độ thỏa mãn bản thân một cách công bằng hơn. Bởi suy cho cùng, mọi sự đánh giá và lựa chọn đều hướng đến hạnh phúc và sự hiểu biết rõ ràng về bản thân có nghĩa là chúng ta đã tiến một bước gần hơn đến hạnh phúc thực sự.

Nhìn chung, sách của Daniel Kahneman không phải là một cuốn sách dễ đọc. Nó đòi hỏi ta cần phải dành một lượng năng lượng lớn để có thể hiểu được những nghiên cứu được trao Giải Nobel. Tuy nhiên, chính vì điều này mà nó có giá trị lớn, có thể giúp phá vỡ những lỗi tư duy phổ biến mà hầu như ai cũng mắc phải.

Tổng quát lại, “Tư duy nhanh và chậm” là một tác phẩm đáng đọc cho mọi người, và chỉ cần hiểu được một phần của nó cũng có thể mang lại những thay đổi to lớn. Theo lời Jesse Signal của tờ Boston Globe: “...Cuốn sách này là một trường hợp ngoại lệ hiếm hoi. Toàn bộ cuốn sách hấp dẫn khó tả và chúng ta hoàn toàn có thể áp dụng những điều đó vào cuộc sống hằng ngày. Tất cả mọi người đều nên đọc nó.”