Tư Mã Tương Như

Buzz

Nội dung bài viết

Tiểu sử

Các tác phẩm văn xuôi của ông

Trường môn phú (長門賦)

Khúc Phượng cầu hoàng (鳳求凰)

Tác động đến văn học Việt Nam

Xem thêm

Đọc tóm tắt

- Tư Mã Tương Như, nhà văn tài ba thời Tây Hán, được gọi là Phú Thánh với tài viết văn và thơ xuất sắc.
- Ông viết nhiều tác phẩm phú nổi tiếng như Tử hư phú và Thượng lâm phú.
- Ông giúp nhà vua thống nhất nước Ba Thục và được vinh danh trong lịch sử nước Hán.
- Ông viết bài thơ Dụ Ba Thục hịch để khích lệ dân chúng.
- Tác phẩm Trường môn phú của ông được viết để giúp Hoàng hậu Trần A Kiều.
- Tác phẩm của Tư Mã Tương Như ảnh hưởng đến văn học Việt Nam, được nhắc đến trong nhiều tác phẩm văn học khác.


Tư Mã Tương Như 司馬相如
Tên chữ	Trường Khanh (長卿)
Tôn xưng	Phú Thánh (賦聖)
Thông tin cá nhân
Sinh
Ngày sinh	179 TCN
Nơi sinh	Thành Đô

Mất	117 TCN
Giới tính	nam
Gia quyến
Phối ngẫu	Trác Văn Quân

Nghề nghiệp	nhà thơ, nhà văn, chính khách, nghệ sĩ âm nhạc
Quốc gia	Tây Hán
Quốc tịch	Tây Hán
[sửa trên Wikidata]

Tư Mã Tương Như (chữ Hán: 司馬相如; 179 TCN - 117 TCN), biệt danh Trường Khanh (長卿), là một nhà văn tài ba, nổi tiếng với tài năng viết văn và thơ, sống trong thời kỳ Tây Hán.

Ông được biết đến với các tác phẩm phú như Tử hư phú (子虚赋) và Thượng lâm phú (上林赋). Lời văn phú của ông luôn được coi là hoàn hảo và lấp lánh, ông được người đời gọi là Phú Thánh (賦聖), là một trong những danh nhân viết phú hàng đầu thời kỳ cổ đại.

Tiểu sử

Tư Mã Tương Như sinh sống tại Thành Đô, Thục Quận (nay là Tứ Xuyên). Ông có biệt danh là Khuyển Tử (犬子), sau khi thăm mộ Lận Tương Như, ông đổi tên thành Tương Như. Khi rời quê hương lên Trường An để đạt danh tiếng, đến con sông đầu làng, Tương Như đã viết câu thơ trên cầu: 'Bất thừa cao xa tứ mã, bất phục quá thử kiều' (Không ngồi trên xe cao bốn ngựa, không qua lại cây cầu này nữa).

Con người vốn có sức sáng tạo rất đặc biệt, ông ta đã mua được một vị trí quan trọng trong thời kỳ Hán Cảnh Đế. Tuy nhiên, vì không hợp với công việc, ông đã quyết định từ bỏ và tới Lương chơi, nơi mà ông được Lưu Vũ, em trai của Cảnh Đế, tiếp nhận. Lưu Vũ, với tài năng văn chương vượt trội, đã khiến Tư Mã Tương Như rất ngưỡng mộ. Sau khi Lưu Vũ qua đời, Tư Mã Tương Như quay trở về nước Thục.

Sau khi Hán Vũ Đế đọc bài thơ Tử hư phú của Tư Mã Tương Như, ông ta đã tán dương tài năng của người và trao cho ông một vị trí quan trọng trong triều đình. Tương Như cũng đã giúp nhà vua trong việc thống nhất nước Ba Thục, mang lại hòa bình cho đất nước. Vì những thành tựu này, Tương Như đã được vinh danh và trở thành một phần của lịch sử nước Hán.

Một thời gian sau, vì sự lạm dụng quyền lực tại Ba Thục, dân chúng đã nổi dậy. Hán Vũ Đế đã ra lệnh cho Tư Mã Tương Như dẫn dân Ba Thục trở về, và ông đã viết bài thơ Dụ Ba Thục hịch để động viên và khích lệ nhân dân. Sau đó, ông được phái làm sứ giả tới vùng Tây Nam, nơi mà ông đã có nhiều đóng góp và được vinh danh, mặc dù sau đó ông bị buộc tội nhận hối lộ và bị sa thải. Trước khi qua đời, ông đã viết bài thơ Phong thiện thư để khuyên bảo Hán Vũ Đế trong việc cai trị.

Các tác phẩm văn xuôi của ông

Theo Hán thư và Nghệ Văn chí, Tư Mã Tương Như đã sáng tác tổng cộng 29 bài thơ văn xuôi, trong đó có những tác phẩm nổi bật như Tử hư phú, Thượng lâm phú, Đại nhân phú,... đặc biệt nổi tiếng là bài Trường môn phú.

Ngoài ra, Thượng lâm phú cũng là một tác phẩm nổi tiếng miêu tả vẻ đẹp của thiên nhiên, được các đời sau đánh giá cao. Họa sĩ Cừu Anh (仇英) của triều Minh đã sáng tác một bức tranh dựa trên bài thơ này, được gọi là Thượng lâm đồ (上林图):

Thượng lâm đồ của họa sĩ Cừu Anh trong triều Minh hiện được lưu giữ tại Bảo tàng Cung điện Quốc gia Đài Bắc.

Trường môn phú (長門賦)

Theo truyền thuyết, Tư Mã Tương Như viết bài thơ này nhằm giúp Hoàng hậu Trần A Kiều, người đã bị Hán Vũ Đế ghét bỏ. Bà là một người phụ nữ xinh đẹp và quý phái, nhưng lại ghen tỵ với Vệ Tử Phu, thứ thiếp của Hoàng đế, do đó bị đày ra Trường Môn. Nghe đồn, Tư Mã Tương Như, người được biết đến là thiên tài văn chương tại Thành Đô, đã viết bài thơ này để an ủi và giúp Hoàng hậu giải thoát khỏi nỗi buồn. Bài thơ của ông đã khiến Hán Vũ Đế thay đổi quyết định và trở lại với Hoàng hậu Trần A Kiều.

長門賦: ...; 夫何一佳人兮，步逍遙以自虞。; 魂踰佚而不反兮，形枯槁而獨居。; 言我朝往而暮來兮，飲食樂而忘人。; 心慊移而不省故兮，交得意而相親。; .; 伊予志之慢愚兮，懷貞愨之懽心。; 願賜問而自進兮，得尚君之玉音。; 奉虛言而望誠兮，期城南之離宮。; 修薄具而自設兮，君曾不肯乎幸臨。; 廓獨潛而專精兮，天漂漂而疾風。; 登蘭臺而遙望兮，神怳怳而外淫。; 浮雲鬱而四塞兮，天窈窈而晝陰。; 雷殷殷而響起兮，聲像君之車音。; 飄風迴而起閨兮，舉帷幄之襜襜。; 桂樹交而相紛兮，芳酷烈之誾誾。; 孔雀集而相存兮，玄猿嘯而長吟。; 翡翠脅翼而來萃兮，鸞鳳翔而北南。; .; 心憑噫而不舒兮，邪氣壯而攻中。; 下蘭臺而周覽兮，步從容於深宮。; 正殿塊以造天兮，鬱並起而穹崇。; 間徙倚於東廂兮，觀夫靡靡而無窮。; 擠玉戶以撼金鋪兮，聲噌吰而似鍾音。; .; 刻木蘭以為榱兮，飾文杏以為梁。; 羅豐茸之遊樹兮，離樓梧而相撐。; 施瑰木之欂櫨兮，委參差以槺梁。; 時彷彿以物類兮，像積石之將將。; 五色炫以相曜兮，爛耀耀而成光。; 緻錯石之瓴甓兮，像玳瑁之文章。; 張羅綺之幔帷兮，垂楚組之連綱。; .; 撫柱楣以從容兮，覽曲臺之央央。; 白鶴噭以哀號兮，孤雌跱於枯楊。; 日黃昏而望絕兮，悵獨託於空堂。; 懸明月以自照兮，徂清夜於洞房。; 援雅琴以變調兮，奏愁思之不可長。; 案流徵以卻轉兮，聲幼眇而復揚。; 貫歷覽其中操兮，意慷慨而自卬。; 左右悲而垂淚兮，涕流離而從橫。; 舒息悒而增欷兮，蹝履起而彷徨。; 揄長袂以自翳兮，數昔日之愆殃。; 無面目之可顯兮，遂頹思而就床。; 摶芬若以為枕兮，席荃蘭而茞香。; .; 忽寢寐而夢想兮，魄若君之在旁。; 惕寤覺而無見兮，魂迋迋若有亡。; 眾雞鳴而愁予兮，起視月之精光。; 觀眾星之行列兮，畢昴出於東方。; 望中庭之藹藹兮，若季秋之降霜。; 夜曼曼其若歲兮，懷鬱鬱其不可再更。; 澹偃蹇而待曙兮，荒亭亭而復明。; 妾人竊自悲兮，究年歲而不敢忘。

Bài phú Trường Môn: ...; Có một nàng giai nhân chừ, bồi hồi đi lại mãi thôi.; Hồn vảng vất mà không về chừ, vóc hình khô héo đơn côi.; Từng hứa sớm đi mà tối lại chừ, vui yến tiệc mà quên nhau.; Lòng đoạn tuyệt mà chẳng đoái hoài chừ, cùng ai hợp ý tâm đầu.; .; Thiếp nhớ nhung mà âu sầu chừ, vẫn giữ một mối thành tâm.; Chờ chiếu cố mà tiếp kiến chừ, được lời ngọc mà chịu vâng.; Nghe tiếng hư mà tưởng thực chừ, ở ly cung tại Thành Nam.; Bữa đạm bạc mà tự soạn chừ, nhưng người từng chẳng muốn giá lâm.; Chỉ một mình mà trầm tư chừ, trời nổi gió mà ầm ầm.; Lên đài lan mà trông xa chừ, chỉ thất vọng mà bần thần.; Mây bốn phía mà che khuất chừ, trời âm u mà xa xăm.; Nghe sấm dậy mà râm ran chừ, ngỡ tiếng người ra thăm.; Nơi khuê phòng mà gió lộng chừ, thổi màn lay động bâng khuâng.; Cành quế đan mà rối rít chừ, hương nồng đượm mà toả lan.; Công tụ hội mà ôn tồn chừ, vượn đen hót mà dài ngân.; Phí thuý chấp cánh mà họp bầy chừ, phượng loan lượn bắc rồi nam.; .; Tâm sầu muộn mà không nguôi chừ, tà khí thổi mà lạnh lùng.; Xuống đài lan mà nhìn quanh chừ, bồi hồi dạo chốn thâm cung.; Chính điện cao chọc tới trời chừ, thảy nguy ngất trong không trung.; Dừng chân đứng dưới mái đông chừ, nhìn tinh vi lộng lẫy khôn cùng.; Đẩy cửa ngọc lay động khuyên vàng chừ, tiếng vang vang vọng tựa chuông rung.; .; Trạm khắc mộc lan làm rui chừ, trang trí văn hạnh làm rường.; Vô số cột được bài trí chừ, xếp đan xen mà linh lung.; Lấy gỗ quý mà làm đầu chừ, dựng rải rác trong phòng không.; Có thể lấy gì so sánh chừ, núi Tích Thạch sừng sững giương.; Năm sắc cùng nhau tương chiếu chừ, ánh toả xán lạn huy hoàng.; Xếp đá hoa trên nền gạch chừ, tựa mai rùa vẽ hoa văn.; Treo lụa bạch làm màn che chừ, rủ tơ Sở làm dây chăng.; .; Nâng then cửa bước ung dung chừ, ngắm Khúc Đài sao mênh mông.; Hạc trắng kêu nghe thảm thiết chừ, chim lẻ trên cành mỏi trông.; Trời hoàng hôn lòng đứt tuyệt chừ, một mình buồn bã phòng không.; Trăng cao soi bóng lẻ loi chừ, đêm thanh tàn chốn thâm cung.; Lấy đàn biến tấu nhã khúc chừ, giải nỗi sầu mà lại chẳng xong.; Chuyển theo âm chuỷ lưu loát chừ, tiếng nhẹ nhàng mà du dương.; Suốt khúc đàn tỏ tâm tình chừ, bao ý mạnh mẽ trào dâng.; Chung quanh buồn rơi lệ chừ, nước mắt chảy ướt dọc ngang.; Nén lòng lại thêm nghẹn ngào chừ, xỏ giày đứng dậy bàng hoàng.; Nâng tay áo mà che mặt chừ, hối lỗi xưa để tai ương.; Mặt mũi nào mà xuất hiện chừ, lòng tủi thẹn lại lên giường.; Vò cỏ thơm mà làm gối chừ, đệm trải lan mà ngát hương.; .; Vừa thành giấc mà mộng tưởng chừ, phách tới bên cạnh quân vương.; Hoảng sợ tỉnh mà không thấy chừ, hồn như mất gì kinh hoàng.; Nghe gà gáy mà sầu bi chừ, dậy ngước nhìn trăng sáng trong.; Xem các sao la liệt xếp chừ, Tất, Mão ló tại phương đông.; Ngóng trong sân ảm đạm chừ, tựa tiết thu phủ dày sương.; Đêm đằng đẵng như năm dài chừ, nhớ bứt rứt mà chẳng thể nguôi lòng.; Hết đi rồi đứng đợi sáng chừ, bình minh dần toả bừng bừng.; Thần thiếp trộm buồn tủi chừ, đến già chẳng dám quên quân vương.

Khúc Phượng cầu hoàng (鳳求凰)

Khi đến Lâm Cùng, Tư Mã Tương Như đã có quan hệ với Vương Cát, một quan lệnh địa phương, nên đã ghé thăm. Vương Cát mời Tương Như tham dự tiệc tại nhà Trác Vương Tôn, một quan viên ngoại trong huyện. Nghe Tương Như chơi đàn hay, quan huyện và Trác Vương Tôn yêu cầu ông chơi một bài. Gia đình Trác có một cô con gái xinh đẹp tên là Trác Văn Quân, vốn còn trẻ mà đã mất chồng sớm, lại đam mê âm nhạc. Tương Như biết và đã cố ý gây ấn tượng với cô bằng cách chơi đàn và hát khúc 'Phượng cầu hoàng' (鳳求凰; Chim phượng trống tìm chim hoàng mái).

鳳求凰: ...; 鳳兮鳳兮歸故鄉，; 遨遊四海求其凰。; 時未遇兮無所將，; 何悟今兮昇斯堂！; 有艷淑女在閨房，; 室邇人遐毒我腸。; 何緣交頸為鴛鴦，; 胡頡頏兮共翱翔！

Phượng cầu hoàng: ...; Phượng hề, phượng hề quy cố hương,; Ngao du tứ hải cầu kỳ hoàng,; Thời vị ngộ hề vô sở tương,; Hà ngộ kim tịch đăng tư đường.; Hữu diệm thục nữ tại khuê phường,; Thất nhĩ nhân hà sầu ngã trường.; Hà duyên giao cảnh vi uyên ương; Tương hiệt cương hề cộng cao tường.

Chim phượng cầu chim hoàng
(Bản dịch của Trúc Khê): ...; Chim phượng, chim phượng về cố hương,; Ngao du bốn bể tìm chim hoàng; Thời chưa gặp chừ, luống lỡ làng.; Hôm nay bước đến chốn thênh thang.; Có cô gái đẹp ở đài trang,; Nhà gần người xa não tâm tràng.; Ước gì giao kết đôi uyên ương,; Bay liệng cùng nhau thỏa mọi đường.

Trác Văn Quân nghe thấy âm nhạc, đã bị cuốn hút và đêm đó đã bỏ nhà theo Tương Như. Ông Trác tức giận và quyết định từ mặt con gái. Sau đó, đôi trẻ mở một quán rượu và chăm chỉ làm ăn. Câu chuyện này đã trở thành truyền thuyết dân gian, được gọi là Cầm thiểu Văn Quân (琴挑文君).