Buzz
1. Từ nhiều nghĩa là gì?
Từ nhiều nghĩa là những từ có một nghĩa gốc và một hoặc nhiều nghĩa phụ. Hiện tượng này xuất hiện phổ biến ở các ngôn ngữ trên thế giới. Trong tiếng Việt, các nghĩa của từ nhiều nghĩa thường có sự liên kết chặt chẽ với nhau. Nói cách khác, một từ có thể chỉ nhiều sự vật, hiện tượng hoặc biểu thị nhiều khái niệm khác nhau, được gọi là từ nhiều nghĩa.
Ví dụ 1: Từ 'xe đạp' chỉ loại xe có hai bánh, sử dụng sức đạp của con người để làm quay bánh xe. Đây là nghĩa duy nhất của từ 'xe đạp', cho thấy nó không phải là từ nhiều nghĩa.
Ví dụ 2: Xem xét từ 'ăn'
- Ăn cơm: đưa thực phẩm vào cơ thể để cung cấp dinh dưỡng
- Ăn cưới: Tham gia bữa tiệc trong dịp đám cưới
- Ăn ảnh: Vẻ đẹp thể hiện qua hình ảnh
Vì vậy, từ 'ăn' có thể mang ý nghĩa khác nhau tùy theo ngữ cảnh và các từ đi kèm.
Thông thường, từ nhiều nghĩa thường có hai lớp nghĩa: nghĩa gốc và nghĩa chuyển.
Nghĩa gốc: là nghĩa chính của từ, trực tiếp, xuất phát từ nguồn gốc, gần gũi và dễ hiểu, ít phụ thuộc vào ngữ cảnh.
Nghĩa bóng: Đây là lớp nghĩa phụ (nghĩa chuyển, nghĩa ẩn dụ) hình thành trong quá trình phát triển ngôn ngữ và được suy ra từ nghĩa gốc. Để hiểu chính xác nghĩa bóng của một từ, cần phải xem xét ngữ cảnh sử dụng. Một số từ có thể nằm ở giữa nghĩa gốc và nghĩa bóng, dần chuyển từ nghĩa gốc sang nghĩa bóng.
Ví dụ 1: Từ 'đi' là một ví dụ của từ nhiều nghĩa. Nó có thể chỉ sự di chuyển bằng chân như trong câu: 'Tôi đi học cùng anh trai'. Tuy nhiên, 'đi' cũng có thể chỉ sự ra đi vĩnh viễn, như trong câu: 'Cậu ấy ra đi thanh thản lắm'.
Ví dụ 2: Từ 'mắt' có các nghĩa sau:
- Mắt cá chân: Phần cơ thể gần cổ chân
- Mắt hí: Chỉ những người có đôi mắt nhỏ
- Mắt lé: Chỉ những người có mắt không đều nhau
- Mắt bồ câu: Chỉ những người có đôi mắt to tròn, đẹp như mắt chim bồ câu.
- Miếng trầu là khởi đầu câu chuyện: Trong câu tục ngữ này, từ 'đầu' mang ý nghĩa là sự bắt đầu hoặc khởi đầu.
- Em phải ngẩng đầu lên nhìn bảng: Ở đây, từ 'đầu' chỉ phần cơ thể của con người.
2. Nguyên nhân hình thành từ nhiều nghĩa
Sự xuất hiện của từ nhiều nghĩa là do số lượng từ phong phú, trong khi số khái niệm lại có nhiều sắc thái ý nghĩa gần gũi nhưng không hoàn toàn giống nhau. Từ nhiều nghĩa có thể xuất hiện ở cả thực từ và hư từ, dù hư từ như: do, bởi, vì, mà... là những từ trừu tượng, khó phát triển nghĩa mới. Hiện tượng này cũng xảy ra do nhu cầu giao tiếp thực tế, sự phát triển của xã hội và yêu cầu nhận thức ngày càng cao. Để diễn đạt những sự vật, hiện tượng mới, ngoài việc tạo từ mới, người ta thường thêm nghĩa mới vào các từ đã có sẵn. Đây là cách hình thành từ nhiều nghĩa.
3. Lợi ích của từ nhiều nghĩa
- Đầu tiên, từ nhiều nghĩa góp phần làm phong phú vốn từ vựng trong tiếng Việt.
- Thứ hai, trong khi sử dụng ngôn ngữ, có thể áp dụng nhiều từ khác nhau để diễn đạt một vấn đề, một đối tượng hay một sự việc cụ thể.
- Thứ ba, việc sử dụng từ có nhiều nghĩa giúp tránh việc lặp lại một từ quá nhiều lần trong cùng một đoạn văn.
- Thứ tư, điều này giúp người đọc hoặc người nghe hiểu sâu hơn về nội dung câu chuyện hoặc tác phẩm đó.
- Thứ năm, dù không phải là một biện pháp tu từ, nhưng nếu sử dụng từ nhiều nghĩa một cách hợp lý trong sáng tác văn học, nó có thể làm tăng giá trị nghệ thuật của văn bản.
4. Phân loại từ nhiều nghĩa
Từ nhiều nghĩa có thể được phân chia theo nhiều phương diện khác nhau. Đầu tiên, dựa vào nguồn gốc của nghĩa, ta có thể phân loại thành nghĩa gốc và nghĩa chuyển. Nghĩa gốc là nghĩa xuất hiện đầu tiên, trong khi nghĩa chuyển được phát sinh sau và dựa trên nghĩa gốc. Tuy nhiên, nghĩa gốc không phải lúc nào cũng là nghĩa phổ biến nhất trong thực tế.
Ví dụ: Từ 'bạc' có các nghĩa như sau:
- Đời bạc: Nghĩa là cuộc đời không hoàn hảo, không hạnh phúc
- Lễ bạc lòng thành: Nghĩa là lễ vật ít ỏi, không đáng kể
- Ăn ở bạc tình, bạc nghĩa: Nghĩa là người không giữ tình nghĩa trọn vẹn.
Trong các ví dụ trên, nghĩa của từ 'bạc' ở câu đầu tiên là nghĩa gốc, còn nghĩa ở câu thứ hai và ba được phát triển từ nghĩa gốc. Tuy nhiên, trong giao tiếp hiện đại, nghĩa của từ 'bạc' ở câu thứ ba hiện đang phổ biến nhất.
Thứ hai, căn cứ vào sự ổn định và nhất quán của từ, ta có thể phân loại từ nhiều nghĩa thành: Từ thường trực và từ không thường trực. Một từ được gọi là có nghĩa thường trực khi nghĩa đó đã trở nên ổn định và phổ biến. Ngược lại, nghĩa không thường trực thường xuất hiện trong cách nói ẩn dụ, hoán dụ, hoặc trong các câu chuyện ngụ ngôn.
Ví dụ: 'Áo trắng em đến trường, cùng đàn chim ca rộn ràng' Trong câu hát này, 'áo trắng' không chỉ đơn thuần là chiếc áo mà ám chỉ đến nữ sinh. Từ 'áo trắng' chỉ mang ý nghĩa này trong một số ngữ cảnh nhất định. Do đó, ở đây, 'áo trắng' có nghĩa không thường trực.
5. Phương pháp hình thành từ nhiều nghĩa
5.1. Phương pháp ẩn dụ
Ẩn dụ là một biện pháp tu từ chuyển nghĩa dựa trên sự liên tưởng và so sánh các đặc điểm, thuộc tính giống nhau giữa các đối tượng.
Chẳng hạn như từ 'lá'. Thông thường, 'lá' chỉ một bộ phận của cây, thường xanh và mỏng. Tuy nhiên, khi mở rộng nghĩa, từ 'lá' có thể thành các từ như: lá gan, lá cờ,... Sự chuyển nghĩa này dựa vào sự tương đồng, ví dụ như lá cờ có bề mặt mỏng giống như lá cây.
5.2. Phương pháp hoán dụ
Hoán dụ là kỹ thuật thay đổi nghĩa của từ bằng cách chuyển tên gọi từ sự vật, hiện tượng này sang sự vật, hiện tượng khác, dựa trên mối quan hệ giữa chúng.
Ví dụ: Từ 'nhà trắng' thông thường chỉ một ngôi nhà có màu trắng. Tuy nhiên, 'nhà trắng' cũng ám chỉ nơi làm việc và cư trú chính thức của tổng thống Hoa Kỳ.
6. Luyện tập với từ nhiều nghĩa
Bài 1: Sử dụng các từ sau để tạo câu (một câu theo nghĩa gốc và một câu theo nghĩa chuyển): nhà, đi, ngọt.
Trả lời:
- Với từ 'nhà':
- Ngôi nhà này thật đẹp (câu theo nghĩa gốc)
- Chồng tôi làm việc tại quân đội (câu theo nghĩa chuyển)
- Với từ 'đi':
- Bé An đang học đi (câu theo nghĩa gốc)
- Người ấy đã ra đi một cách bình yên (câu theo nghĩa chuyển)
- Với từ 'ngọt':
- Quả na này vừa thơm vừa ngọt ngào (câu theo nghĩa gốc)
- Giọng nói của cô giáo em thật ngọt ngào và ấm áp (câu theo nghĩa chuyển)
Bài 2: Viết 4 câu sử dụng từ 'nhà' với 4 nghĩa sau:
a) Nơi cư trú
b) Gia đình và người thân
c) Người hành nghề
d) Đề cập đến vợ hoặc chồng
Trả lời:
a. Nơi cư trú: Căn nhà này rất hiện đại
b. Gia đình: Gia đình tôi gồm 4 thành viên
c. Người theo nghề: Nhà văn có thể tìm cảm hứng sáng tác ở bất kỳ đâu.
d. Đề cập đến vợ hoặc chồng: Ông xã của tôi rất yêu thương các con!
Trên đây là những thông tin hữu ích về từ nhiều nghĩa mà Mytour muốn gửi đến bạn đọc. Tham khảo: Đề thi học kỳ 2 Tiếng Việt lớp 5 có đáp án mới nhất năm 2022 - 2023. Xin cảm ơn bạn đã theo dõi!
