Tứ phối

Tứ phối gồm bốn học trò nổi bật của Khổng Tử: Nhan Hồi, Tăng Sâm, Tử Tư và Mạnh Tử.

Nhan Hồi: (顏 回)

Người gốc Lỗ, họ Nhan, tên Hồi, tự là Tử Uyên, cũng được gọi là Nhan Uyên (顏 淵), là con của ông Nhan Do.

Nhan Hồi nhỏ hơn Đức Khổng Tử 30 tuổi, thông minh, nhanh nhẹn, ham học, chuộng Lễ, làm gì cũng không phạm lỗi hai lần, nói gì cũng chính xác, không để sự giận dữ ảnh hưởng đến người khác, đứng đầu về đức hạnh trong học trò của Đức Khổng Tử. Nhan Hồi học từ Đức Khổng Tử và là học trò xuất sắc nhất của ông.

Nhan Hồi sống trong hoàn cảnh khó khăn, trong một con ngõ nhỏ, với giỏ cơm và bầu nước, nhưng thay vì buồn phiền, ông vẫn vui vẻ và chăm chỉ học đạo. Đức Khổng Tử đánh giá ông là người hiền lành và có đức. Năm 29 tuổi, tóc ông đã bạc trắng.

Đức Khổng Tử thường khen ngợi: 'Nhờ có trò Hồi, mà các học trò ngày càng gần gũi với ta hơn.'

Nhan Hồi qua đời khi mới 31 tuổi. Đức Khổng Tử tiếc thương: 'Trời đã đối xử với ta không công bằng!'

Khi nhắc đến Nhan Hồi, người ta thường nghĩ đến những câu chuyện như: Bầu nước của Nhan Hồi, Lá cờ trắng của Nhan Uyên, vì ông sống rất thanh đạm và luôn sẵn sàng hy sinh bản thân để giúp đỡ người khác.

Người đời sau tôn vinh Nhan Hồi với danh xưng Phục Thánh Nhan Tử.

Tăng Sâm: (曾 參)

Tăng Sâm, tên thật là Tử Dư (子與), con trai của Tăng Điểm, quê ở làng Gia Trường, tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc (phía nam Vũ Thành nước Lỗ thời Xuân Thu). Cả cha con Tăng Điểm và Tăng Sâm đều học cùng Đức Khổng Tử. Tăng Sâm nổi tiếng hiếu thảo, điều này khiến Đức Khổng Tử cảm động và viết sách Hiếu Kinh.

Tăng Sâm nhỏ hơn Đức Khổng Tử 46 tuổi, sống trong cảnh nghèo khó, làm ruộng để sinh nhai. Dù thiếu gạo, Ngài vẫn vui vẻ hát vang như chuông khánh. Đức Khổng Tử thường cho rằng Ngài là người đần độn, nhưng trong học trò của Khổng Tử, không ai thấu hiểu Đạo Nhất quán như Ngài, nhờ vào sự chân thành và chăm chỉ của Ngài.

Tăng Sâm đã biên soạn sách Tăng Tử gồm 18 thiên và Đại Học gồm 10 thiên. Ngài cùng các học trò thu thập lời dạy của Đức Khổng Tử và biên soạn thành sách Luận Ngữ. Tôn vinh Ngài là Tông Thánh Tăng Tử, phong tước vị Thành Quốc Công, được thờ chung với Đức Khổng Tử và là tấm gương hiếu thảo thứ ba trong Nhị thập tứ Hiếu.

Trong văn học, Tăng Sâm thường được nhắc đến qua điển tích Tăng Sâm giết người và lòng hiếu thảo của Ngài.

Khổng Cấp: (孔 伋)

Con trai của Đức Khổng Tử là Khổng Lý, tên tự là Bá Ngư, có một người con tên là Khổng Cấp, tên tự là Tử Tư (子 思). Do đó, Tử Tư là cháu nội của Đức Khổng Tử.

Tử Tư học tập cùng Tăng Tử và được truyền thụ tri thức của Khổng gia. Theo gương của Đức Thánh Tổ, Ngài viết sách Trung Dung và dạy dỗ hàng trăm học trò, thành lập một phái lớn trong Nho giáo gọi là Phái Tử Tư.

Tử Tư qua đời ở tuổi 62. Sau này, Ngài được phong tước Châu Nguyên Hầu và được tôn xưng là Thuật Thánh Tử Tư, thờ chung với Đức Khổng Tử.

Mạnh Tử: 孟 子

(372-289 trước TL) Mạnh Tử, tên Kha, tự là Tử Dư, thuộc dòng dõi Công Tộc Mạnh Tôn ở nước Lỗ, sinh ra tại huyện Trâu, tỉnh Sơn Đông (nước Lỗ thời Xuân Thu).

Theo sách Mạnh Tử phả, ông sinh ngày 2 tháng 4 năm thứ 4 triều vua Chu Liệt Vương (372 trước TL) và qua đời ngày 15 tháng 11 năm thứ 26 triều vua Chu Noãn Vương (289 trước TL), thọ 83 tuổi.

Mạnh Tử là học trò của Khổng Cấp, tức Tử Tư, và được xem là học trò đời thứ tư của Đức Khổng Tử. Ông nổi bật với tài hùng biện. Trong thời Chiến Quốc, khi nhà Chu suy yếu và các chư hầu nổi dậy, ông muốn tiếp bước Khổng Tử, du ngoạn các nước để truyền bá đạo lý của Thánh nhân.

Tuy nhiên, giống như Đức Khổng Tử, không vua nào chấp nhận đạo Nhân Nghĩa của ông. Khi tuổi đã cao và sức yếu, ông từ chức quan khanh ở nước Tề, trở về quê dạy học và viết sách Mạnh Tử.

Mạnh Tử phát triển thuyết Tánh Thiện (Nhân chi sơ, tánh bổn thiện) và thuyết Dân vi quý. Ông là một nhân vật tích cực và có ảnh hưởng lớn trong việc truyền bá Nho học tại Trung Quốc, được tôn vinh là Á Thánh, đứng thứ hai sau Khổng Tử, và được truy phong là Trâu Quốc Công, được thờ cùng với Đức Khổng Tử.

Trong văn học, chúng ta thường gặp các điển tích về Mạnh Tử như Mạnh mẫu trạch lân (mẹ Mạnh Tử chọn nơi ở tốt) và Mạnh mẫu đoạn ky (mẹ Mạnh Tử cắt khung cửi để dạy con)...