Tứ Phủ là tín ngưỡng thờ các vị Thần trong hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu ở miền Bắc Việt Nam. Những vị Thần nào thuộc Tứ Phủ? Cùng tìm hiểu ngay!

Tín ngưỡng đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần người Việt, giúp con người tìm thấy sự an yên và giải thoát. Trong đó, Tứ Phủ là một tín ngưỡng thuộc hệ thống thờ Mẫu của Việt Nam. Vậy Tứ Phủ có nguồn gốc từ đâu và gồm những vị Thần nào? Cùng khám phá và giải đáp những thắc mắc này trong bài viết dưới đây!

I. Tứ Phủ là tín ngưỡng gì?

Để hiểu rõ hơn về Tứ Phủ, chúng ta sẽ khám phá chi tiết qua 3 phần chính dưới đây.

1. Quan niệm về Tứ Phủ trong Đạo Mẫu Tứ Phủ

Trong tín ngưỡng Đạo Mẫu Tứ Phủ của người Việt, hệ thống thần linh Tứ Phủ là tập hợp các vị Thần được xếp theo trật tự trên dưới, được nhân dân kính trọng và thờ cúng. Cách bài trí trong đền thờ Mẫu cũng phản ánh trật tự này, với các vị Thần được sắp xếp tương ứng với các vị trí của họ.

2. Các cõi trong Tứ Phủ

Các cõi trong Tứ Phủ là biểu tượng của sự trật tự vũ trụ. Mỗi cõi có một vị Thần cai quản, giữ gìn sự ổn định cho vũ trụ. Theo tín ngưỡng Tứ Phủ, vũ trụ được chia thành bốn cõi lớn, bao gồm:

• Thiên Phủ: Là cõi cao nhất trong Tứ Phủ, nơi Ngọc Hoàng Thượng Đế và các vị thần linh cai quản thiên đình ngự trị. Ngọc Hoàng là vị thần tối cao, quản lý tất cả các cõi trong vũ trụ. Các thần linh khác trong Thiên Phủ bao gồm Thiên Quan Tứ Phủ, Thiên Tiên, Thiên Binh, Thiên Tướng.
• Nhạc Phủ: Là cõi trung gian giữa Thiên Phủ và Địa Phủ, nơi các vị thần linh cai quản thiên nhiên cư ngụ. Các thần linh ở Nhạc Phủ gồm: Tứ Phủ Sơn Trang, Tứ Phủ Thánh Mẫu, Tứ Phủ Thánh Quan.

• Thoải Phủ: Là cõi nước, nơi các vị thần linh cai quản sông ngòi, biển cả ngự trị. Các thần linh trong Thoải Phủ gồm: Tứ Phủ Long Vương.
• Địa Phủ: Là cõi âm, nơi các vị thần cai quản âm giới. Thần linh trong Địa Phủ bao gồm: Tứ Phủ Thành Hoàng, Tứ Phủ Cô Cậu, Tứ Phủ Thánh Cô, Thánh Cậu.

3. Nguồn gốc và sự hình thành của Tứ Phủ

Tứ Phủ ra đời từ thời xa xưa, gắn liền với đời sống và văn hóa của người dân Việt. Xuất hiện từ thời Hùng Vương, Tứ Phủ bao gồm các vị thần linh cai quản thiên nhiên, vùng đất, địa phương,…

Ngoài ra, còn có các vị Thánh, Mẫu, là những người đã có công lớn với dân tộc, giúp đỡ cộng đồng, bảo vệ đất nước. Vì thế, họ được nhân dân tôn kính và thờ phụng.

4. Ý nghĩa của Tứ Phủ trong đời sống của người Việt

Trong những thời khắc khó khăn, con người tìm đến tín ngưỡng Tứ Phủ để cầu xin sự bảo vệ, che chở từ các vị thần linh. Tín ngưỡng này giúp họ có niềm tin, sức mạnh để vượt qua thử thách trong cuộc sống.

Tín ngưỡng Tứ Phủ cũng góp phần củng cố sự gắn kết cộng đồng. Các nghi lễ tín ngưỡng Tứ Phủ thường được tổ chức chung, tạo cơ hội cho mọi người giao lưu, thắt chặt tình cảm và xây dựng mối quan hệ.

Bên cạnh đó, tín ngưỡng Tứ Phủ còn là một phần không thể thiếu trong văn hóa người Việt, phản ánh những giá trị truyền thống quý báu như lòng hiếu thảo, tinh thần đoàn kết và sự gắn bó cộng đồng.

II. Các vị Thần và Thánh trong Tứ Phủ

Để hiểu rõ hơn về các vị Thần và Thánh trong Tứ Phủ, cùng Mytour khám phá chi tiết hơn qua bài viết sau đây.

1. Quan Thế Âm Bồ Tát

Quan Thế Âm Bồ Tát là một trong những hình tượng tiêu biểu của Phật giáo, đứng đầu trong hệ thống các thần linh của Tứ Phủ.

2. Đức Vua Cha

Các vị Đức Vua Cha đứng thứ hai trong hệ thống thần linh Tứ Phủ Vạn Linh, là những vị thần có quyền lực tối cao, có khả năng ra lệnh cho các thần khác và có đền thờ riêng. Dù vậy, các Ngài không ngự tại vị trí cao nhất trong các ngôi đền, vì vị trí cao nhất thường dành cho Tam Toà Thánh Mẫu trong hậu cung.

• Vua Cha Thiên Phủ
• Vua Cha Thủy Phủ
• Vua Cha Nhạc Phủ

3. Quan Nam Tào Bắc Đẩu

Đức Vua Cha thường được hỗ trợ bởi Quan Nam Tào và Quan Bắc Đẩu, những vị thần cai quản và giúp đỡ Vua Cha. Mặc dù các Ngài không có đền thờ riêng và ít xuất hiện trong các nghi lễ hầu đồng, nhưng tại một số đền, họ vẫn được phối thờ bên cạnh Đức Vua Cha.

4. Thánh Mẫu

Thánh Mẫu là các vị đứng đầu trong các phủ. Trong Tứ Phủ Vạn Linh, có bốn vị Mẫu với quyền uy tối cao. Còn theo tín ngưỡng Tam Phủ Công Đồng, có ba vị Thánh Mẫu. Các vị Thánh Mẫu trong Tứ Phủ bao gồm:

• Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên – Thiên Phủ. Danh hiệu: Thanh Vân Công Chúa
• Mẫu Đệ Nhị Địa Tiên – Địa Phủ. Danh hiệu: Liễu Hạnh Công Chúa
• Mẫu Địa Tam Thủy Cung – Thoải Phủ. Danh hiệu: Xích Lân Công Chúa
• Mẫu Đệ Tứ Nhạc Tiên – Nhạc Phủ. Danh hiệu: Sơn Lâm Công Chúa

Tam Toà Thánh Mẫu gồm các vị sau:

• Mẫu Đệ Nhất Thượng Thiên – Thiên Phủ. Danh hiệu: Liễu Hạnh Công Chúa
• Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn – Nhạc Phủ. Danh hiệu: La Bình Công Chúa
• Mẫu Đệ Tam Thảo Phủ – Thoải Phủ. Danh hiệu: Xích Lân Công Chúa

Cũng giống như Đức Vua Cha, mỗi Thánh Mẫu có quyền lực quản lý một vùng miền riêng biệt, gồm trời, đất, núi rừng và nước. Tại các ngôi đền ở miền Bắc, Tam Toà Thánh Mẫu thường được thờ tại vị trí cao nhất và linh thiêng nhất trong hậu cung. Các Mẫu thường có các Thánh Cô giúp đỡ và hầu cận.

Ngoài ra, còn có Nhị vị Thánh Chầu, bao gồm Quỳnh Hoa Công Chúa và Quế Hoa Công Chúa. Hai vị này hầu cận Thánh Mẫu trong hàng Tam Toà, được gọi chung là Quỳnh Quế Công Chúa. Tuy nhiên, trong nghi lễ hầu đồng hiện nay không có các giá chầu Quỳnh và Quế.

5. Ngũ vị Tôn Quan

Ngũ vị Tôn Quan là con của Đức Vua Cha Bát Hải Động Đình, từ Thiên Đình giáng hạ xuống hạ giới tại nước Nam. Các vị tướng này đã giúp Vua Cha chiến thắng quân xâm lược trên tám cửa biển từ thời Hùng Vương và sau đó bảo vệ quốc gia, an dân. Ngũ vị Tôn Quan bao gồm:

• Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên
• Quan Lớn Đệ Nhị Thượng Ngàn – thanh tra giám sát
• Quan Lớn Đệ Tam Thoải Phủ
• Quan Lớn Đệ Tứ Khâm Sai – quyền cai Tứ Phủ
• Quan Lớn Đệ Ngũ Tuần Tranh

6. Tứ Phủ Chầu Bà

Đứng thứ ba sau Ngũ Vị Tôn Quan, dân gian còn gọi các vị này là Thập Nhị Tiên Nương hoặc Thập Nhị Chầu Bà. Tứ Phủ Chầu Bà gồm 12 vị Chầu Bà, những người cai quản bốn phương tám hướng, từ các vùng rừng núi cho đến các vùng nước.

Các vị Chầu Bà được coi là những hoá thân của Thánh Mẫu, có nhiệm vụ trực tiếp phục vụ và giúp việc cho các Mẫu. Khi các vị Chầu Bà giá Ngự về đồng, họ thường được biết rõ về thần tích và các nơi thờ tự của mình. Tứ Phủ Chầu Bà gồm các vị sau:

• Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên – Thiên Phủ
• Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn – Nhạc Phủ. Danh hiệu: Ngôi Kiều Công Chúa
• Chầu Đệ Tam Thoải Phủ – Thoải Phủ. Danh hiệu: Thuỷ Điện Công Chúa
• Chầu Đệ Tứ Khâm Sai – Địa Phủ. Danh hiệu: Chu Dung Công Chúa
• Chầu Năm Suối Lân – Nhạc Phủ. Danh hiệu: Suối Lân Công Chúa
• Chầu Lục Cung Nương – Nhạc Phủ. Danh hiệu: Lục Cung Công Chúa
• Chầu Bảy Kim Giao – Nhạc Phủ. Danh hiệu: Tân La Công Chúa
• Chầu Tám Bát Nàn – Nhạc Phủ. Danh hiệu: Nữ tướng Bát Nàn
• Chầu Chín Cửu Tỉnh
• Chầu Mười Đồng Mỏ – Nhạc Phủ. Danh hiệu: Nữ tướng Đồng Mỏ Chi Lăng
• Chầu Bé Bắc Lệ – Nhạc Phủ. Danh hiệu: Bắc Lệ Công Chúa
• Chầu Bà Bản Đền. Danh hiệu: Thủ Điện Công Chúa

7. Tứ Phủ Quan Hoàng

Tứ Phủ Quan Hoàng bao gồm mười vị Ông Hoàng, đứng dưới hàng Tứ Phủ Chầu Bà, là con trai của Đức Vua Cha Bát Hải Động Đình. Tuy nhiên, các vị Quan Hoàng thường được địa phương hóa, gắn liền với những nhân vật lịch sử. Đặc biệt là các danh tướng đã có công lớn trong việc dẹp loạn, bảo vệ đất nước, phát triển vùng đất, và giúp nhân dân ổn định cuộc sống.

Trong số 10 vị Quan Hoàng, có 3 vị thường xuyên giáng đồng cùng các Quan Hoàng Bơ Thoải, Quan Hoàng Bảy và Quan Hoàng Mười. Chính vì vậy, 3 vị này được dân gian thờ phụng và biết đến nhiều nhất.

• Quan Hoàng Cả – Thiên Phủ
• Quan Hoàng Đôi – Nhạc Phủ
• Quan Hoàng Bơ – Thoải Phủ
• Quan Hoàng Tư – Địa Phủ
• Quan Hoàng Năm
• Quan Hoàng Lục
• Quan Hoàng Bảy – Nhạc Phủ
• Quan Hoàng Bát – Thoải Phủ
• Quan Hoàng Chín – Thiên Phủ
• Quan Hoàng Mười – Địa Phủ

8. Tứ Phủ Thánh Cô

Các Thánh Cô là những vị thần hầu cận các Thánh Mẫu hoặc các Chầu, với nhiệm vụ đỡ thay và cầu xin cho con nhang đệ tử. Những lời tấu của con nhang sẽ được Thánh Cô tiếp nhận, giúp cầu cho lòng thành của người thờ được chứng minh bởi Mẫu.

• Cô Đệ Nhất Thượng Thiên – Thiên Phủ
• Cô Đôi Thượng Ngàn – Nhạc Phủ
• Cô Bơ – Thoải Phủ
• Cô Tư Tây Hồ – Địa Phủ
• Cô Năm Suối Lân – Nhạc Phủ
• Cô Sáu Sơn Trang – Nhạc Phủ
• Cô Bảy Kim Giao – Nhạc Phủ
• Cô Tám Đồi Chè – Nhạc Phủ
• Cô Chín Sòng Sơn – Thiên Phủ
• Cô Mười Mỏ Ba – Nhạc Phủ
• Cô Bé Thượng Ngàn – Nhạc Phủ
• Cô Bé Đông Cuông – Nhạc Phủ
• Cô Bé Thoải Phủ – Thoải Phủ

9. Tứ Phủ Thánh Cậu 

Tứ Phủ Thánh Cậu là những vị thần thiếu niên, là hiện thân của các cậu bé thiêng liêng, thường thác hoá khi còn nhỏ tuổi. Họ là những Thánh Cậu hậu cần bên cạnh các Thánh Hoàng, thông minh và linh ứng mạnh mẽ.

Trong số các Thánh Cậu, chỉ có bốn vị được giao nhiệm vụ quan trọng, bao gồm Cậu Hoàng Cả, Cậu Hoàng Đôi, Cậu Hoàng Bơ và Cậu Bé. Cậu Bơ và Cậu Bé là hai vị Thánh Cậu luôn xuất hiện trong mọi buổi hầu đồng, thực hiện việc chấm lĩnh và loan giá ngự.

• Cậu Hoàng Cả – Thiên Phủ
• Cậu Hoàng Đôi – Nhạc Phủ
• Cậu Hoàng Bơ – Thoải Phủ
• Cậu Hoàng Tư
• Cậu Quận Đồi Ngang
• Cậu Bé Bản Đền – Nhạc Phủ

10. Hạ Ban Ngũ Hổ Xà Thần

Hạ Ban gồm các vị Thánh thuộc Quan Ngũ Hổ và Xà Thần, được thờ tại khu vực dưới ban thờ Mẫu. Các vị này có vai trò bảo vệ và canh giữ, giữ gìn sự bình yên cho cộng đồng.

III. Hệ thống tôn thờ, tầng bậc trong Tứ Phủ

Tín ngưỡng Tứ Phủ có một hệ thống tôn thờ rất chặt chẽ, với các vị thần linh được chia thành các cấp bậc rõ ràng. Hệ thống này phân chia thần linh thành hai nhóm chính:

• Nhóm thần linh tối cao: Bao gồm Quan Thế Âm Bồ Tát, các Thiên quan, Thiên tiên,…
• Nhóm thần linh địa phương: Bao gồm các Thành Hoàng, Thánh mẫu, Thánh quan, Cô, Cậu,…

Trong nhóm thần linh tối cao, Quan Thế Âm Bồ Tát được xem là vị thần cao nhất, đứng đầu hệ thống các thần. Các vị Thiên quan, Thiên tiên là những thần linh phụ trợ, hỗ trợ cho Quan Thế Âm Bồ Tát.

Trong nhóm thần linh địa phương, Thành Hoàng là những vị thần bảo vệ các làng xã, địa phương. Thánh mẫu và Thánh quan được thờ như những bậc cha mẹ thiêng liêng. Các Cô, Cậu là những thần linh cai quản các vùng đất và khu vực cụ thể.

Hệ thống tôn thờ, tầng bậc trong Tứ Phủ đóng vai trò then chốt trong tín ngưỡng này. Nó giúp xác định rõ ràng vai trò và vị trí của từng vị thần linh, đảm bảo việc thờ cúng được diễn ra một cách trang nghiêm và đúng mực.

Hệ thống này cũng phản ánh lòng kính trọng và sự ngưỡng mộ sâu sắc của người Việt đối với các thần linh. Người dân tin rằng các vị thần sẽ mang lại sự bảo vệ, may mắn và giúp họ đạt được thành công trong cuộc sống.