Tục lệ 'khóc trâu' của người Cơ Tu tại Quảng Nam và những điều đặc sắc

(Mytour) Tục lệ khóc trâu của người Cơ Tu tại Quảng Nam là một truyền thống lâu đời vẫn được giữ gìn. Đối với người dân, con trâu không chỉ là tài sản quý giá mà còn là vật hiến sinh trong các nghi lễ.

Từ xa xưa, con trâu luôn giữ vai trò quan trọng trong nông nghiệp, được coi là 'đầu cơ nghiệp' của mỗi gia đình. Tuy nhiên, người Cơ Tu ở Tây Giang, Quảng Nam lại không sử dụng trâu cho sản xuất lương thực.

Với họ, con trâu là biểu tượng nghệ thuật và tín ngưỡng được tôn vinh giữa đại ngàn Tây Nguyên.

Các nghệ nhân đã khéo léo điêu khắc và xây dựng các ngôi nhà cộng đồng (nhà Gươl), với hình ảnh con trâu được chạm khắc ở bậc cửa. Hình ảnh trâu được khắc mặt chính diện, cặp sừng cong nổi bật hai bên, đầu cúi xuống và đôi mắt bên cạnh hai tai quặp.

Khi vào trong nhà, hình tượng trâu được khắc trên vách gỗ, hoặc vẽ trên các tấm gỗ nối liền nhau, các khớp mộng ở đầu hồi cũng được làm cong hình sừng trâu để ghép mộng.

Đối với người Cơ Tu, con trâu không chỉ là tài sản quý giá mà còn là vật hiến sinh trong các nghi lễ. Vì vậy, trước khi tiến hành nghi thức đâm trâu, họ có tục khóc thương trâu. Đây là một phong tục lâu đời vẫn được giữ gìn đến ngày nay.

Người Cơ Tu thực hiện nghi lễ đâm trâu trong các sự kiện quan trọng của gia đình, làng bản như: lễ hội được mùa (Bhuối A ví), lễ hội mừng lúa mới (Cha ha roo Tơmêê), lễ hội nhà Gươl (Langtơrí).

Họ còn đâm trâu để trừ dịch bệnh, khi làm nhà mới, khi dựng vợ gả chồng hay khánh thành nhà Gươl, xóa bỏ hận thù giữa hai làng,...

Nghi thức khóc trâu do một người già có uy tín trong làng, có tài ăn nói và hát lý, đại diện cho dân làng đứng gần con trâu mà than khóc. Nội dung khóc tế thể hiện tình cảm, sự tiếc thương với con vật đã gắn bó suốt đời, nay trở thành vật hiến sinh cúng Thần linh. Theo các già làng, nhiều con trâu hiểu và nghe tiếng khóc của người mà chảy nước mắt. Đọc ngay: Thần Phật khóc có điềm báo gì đáng sợ?

Tiếp theo, người thực hiện nghi lễ khóc trâu nói: “Trâu ơi, đừng giận dân làng, đây là truyền thống lâu đời của chúng tôi. Hàng năm, chúng tôi hiến tế trâu cho trời, đất, tổ tiên để cầu mong bình an cho làng, tránh dịch bệnh, thú dữ, hoa màu tươi tốt, và sức khỏe cho mọi người. Cầu cho linh hồn trâu được an nghỉ trên cõi trời...”.

Người Cơ Tu còn lo sợ linh hồn con trâu giận dữ sẽ báo thù bằng nhiều cách khác nhau, vì vậy họ phủ lên mình trâu các lễ vật như gạo, vải, chiêng, để đảm bảo trâu chết đi vẫn được đầy đủ ở thế giới bên kia.

Khi con trâu hiến sinh bị giết, dân làng sẽ mời Thần linh nhận vật hiến sinh và cầu mong sự phù trợ cho họ. Họ thực hiện nghi thức đặc biệt bằng cách đan một cái phễu bằng nan tre trên đỉnh cột gỗ. Họ sẽ dùng đuôi trâu hiến sinh và gà trống để tung lên, nếu rơi vào phễu thì coi như là điềm may. Nếu chưa trúng, họ sẽ thực hiện lại cho đến khi trúng phễu.

Người Cơ Tu cắt đầu trâu và đặt cùng một hũ rượu cần gần trụ Gươl để cúng trời, đất, tổ tiên và ông bà. Thân trâu được mổ thịt, chế biến thành các món ăn, phần còn lại được chia đều cho dân làng. Mọi người cùng nhau ăn uống, hát hò trong không khí ấm cúng, thắt chặt tình yêu thương giữa các thành viên.

Đây là một trong những giá trị văn hóa đặc sắc của người Cơ Tu, vẫn được bảo tồn đến ngày nay, tuy nhiên các nghi lễ đã được đơn giản hóa để giảm bớt sự phức tạp.