Tượng trưng về dòng sông Hương trong tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông

Đề bài

Tượng trưng về dòng sông Hương trong tác phẩm 'Ai đã đặt tên cho dòng sông'

Giải thích chi tiết

1. Dòng sông tuyệt đẹp và đa cảm

1.1. Sự đa dạng và sức hấp dẫn của vẻ đẹp

+ Luôn được nhận thức và xác nhận trong bối cảnh địa lý. Dường như đặc điểm địa lý phong phú của vùng đất mà sông Hương đi qua đã góp phần tạo nên vẻ đẹp của dòng sông. Để thấy được sự phong phú của sông Hương, cần phải xem xét nó trong bối cảnh không gian, địa hình và cảnh quan thiên nhiên vào từng khoảnh khắc cụ thể.

+ Không gian của vùng núi rừng Trường Sơn
- Đặc điểm và cấu trúc địa lí: rất đa dạng với rừng rậm, thác nước, vực sâu, hoa đỗ quyên rừng rực rỡ… Tất cả tạo nên môi trường để thử thách, rèn luyện và hình thành tính cách, tâm hồn cho sông Hương.
- Đặc điểm của sông Hương trong môi trường địa lí này: dòng sông chảy rất rồi rắt, mãnh liệt, cuộn xoáy, lại có những khoảnh khắc dịu dàng và sâu lắng. Tâm hồn của sông được bộc lộ qua hành trình của nó, qua những đặc điểm của dòng nước này là phần hồn của một người phụ nữ trưởng thành từ con gái đến bà mẹ: mang sức sống mãnh liệt và hoang dại, diện mạo dịu dàng và trí tuệ, tâm hồn sâu thẳm nhưng cũng đầy khát vọng tự do.
 + Không gian châu thổ vùng Châu Hoá
- Đặc điểm địa lí: sự chuyển tiếp từ vùng núi đồi sang vùng đồng bằng nên vô cùng đa dạng về địa hình: có vực sâu, đồi núi trùng điệp, thềm đất bãi, vùng lăng tẩm giữa mây trời và rừng thông.
- Đặc điểm của sông Hương: Giống như một người con gái đẹp vừa thức dậy sau giấc mơ, bộc lộ tính cách riêng, tâm hồn riêng - dòng nước chảy liên tục, uốn khúc, để tự tìm kiếm và bộc lộ vẻ đẹp riêng của mình. Dòng nước êm đềm, hiền hoà như triết lí, như những câu thơ cổ, màu sắc xanh thẳm của nước phản chiếu ánh sáng của đồi núi, mây trời, những cánh đồi sớm xanh, trưa vàng, chiều tím. Hình thái của sông thay đổi theo hình thái của địa hình, uốn khúc quanh co, lúc lại mềm như tấm lụa.
 + Không gian kinh thành Huế:
- Đặc điểm địa lí: Huế là một đô thị cổ nằm dọc theo 2 bờ sông, nhiều biển đảo, và những nhánh sông mang nước sông Hương rải rác khắp đô thị.
- Đặc điểm của sông Hương: càng trở nên mềm mại, gợi cảm và đa cảm hơn. Dòng nước chảy hiền hoà, chậm rãi và yên tĩnh như mặt nước hồ. Diện mạo vô cùng xinh đẹp, lộng lẫy với trăm nghìn ánh hoa đăng. Tâm hồn đa cảm: vừa hân hoan khi gặp biển xanh ở vùng ngoại ô Kim Long, vừa hiền hoà khi trải qua những con đường giữa biển đảo, vừa ngập ngừng muốn đi muốn ở khi gặp văn hóa Huế, vừa sâu lắng trong những khúc nhạc đêm, vừa mơ màng lưu luyến khi phải rời xa thành phố, vừa vương vấn yêu thương khi phải tạo nên một vòng quanh để quay lại thành phố thân thương.

1.2. Sự đẹp nữ tính và đầy tình yêu

+ Nét đặc trưng của sông Hương là tính nữ tính rõ nét, theo cách nhìn độc đáo của Hoàng Phủ Ngọc Tường (Sông Hương được coi như một con người, nhưng với những đặc điểm hoàn toàn trái ngược nhau, vừa hung bạo, vừa trữ tình, lúc như một thần thù hung ác, lúc như một người phụ nữ xinh đẹp và quyến rũ). Sông Hương có một đời sống và tính cách phong phú, nhưng trong sự phong phú đó có thể nhìn thấy một đặc điểm thống nhất là tính nữ tính rất đậm: khi là một cô gái Digan phóng khoáng và dại dột với bản lĩnh gan dạ, tâm hồn tự do và trong sáng, khi là một người con gái đẹp đang ngủ mộng mơ, khi là người con gái dịu dàng của đất nước, khi là người mẹ phù sa của một vùng văn hoá xứ sở với một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ. Dù ở bất kỳ trạng thái nào, sông Hương trong cảm nhận của Hoàng Phủ Ngọc Tường vẫn toát lên vẻ nữ tính. Tính nữ tính không chỉ ở vẻ ngoài xinh đẹp hiền hoà hay trong tâm hồn trong sáng mạnh mẽ. Chất nữ tính đậm đà nhất của sông Hương nằm trong chính đời sống tình cảm rất riêng của nó để trở thành một con sông rất đa tình.
+ Tình cảm đa dạng: Ngay từ đầu bài viết, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã có một cảm nhận rất độc đáo về sông Hương trong mối quan hệ với thành phố của nó - đó là mối quan hệ của một cặp tình nhân lý tưởng như trong Truyện Kiều “tìm kiếm và đuổi bắt, hào hoa và đam mê, thi ca và âm nhạc”. Sau đó, sông Hương vẫn được nhà văn khẳng định “là Kiều, rất Kiều” - nghĩa là không chỉ xinh đẹp, tài hoa mà còn đa tình và say đắm. Từ góc nhìn này, nhà văn đã hình dung ra cuộc hành trình của sông Hương là cuộc tìm kiếm người tình mong đợi - một cuộc hành trình gian truân và cũng không hề ngắn ngủi, một cuộc hành trình tìm kiếm có ý thức để đi tới nơi gặp thành phố tương lai của nó. Trong cuộc hành trình đó, sông Hương có lúc trầm mặc, có lúc dịu dàng, cũng có lúc mãnh liệt mạnh mẽ… Nhưng chỉ thực sự “vui tươi” khi đến ngoại ô thành phố, chỉ yên tâm khi nhìn thấy chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời. Gặp được thành phố người tình mong đợi, con sông trở nên duyên dáng ý nhị trong cách “uốn một cánh cung rất nhẹ sang cồn Hến”, cái đường cong “như một lời hứa không nói ra của tình yêu”. Cũng như Kiều khi gặp chàng Kim ở hội Đạp Thanh, sông Hương qua Huế bỗng ngập ngừng như muốn đi, muốn ở để ánh hoa đăng chao nhẹ trên mặt nước “như những vấn vương của một nỗi lòng”. Và cũng như Kiều trong đêm tự tình với Kim Trọng, sông Hương đã rời khỏi kinh thành lại đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông-tây để gặp lại thành phố một lần cuối. Cái khúc quanh bất ngờ ấy, trong cảm nhận đầy lãng mạn của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã trở thành nỗi vương vấn, thành chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu, là hành động chí tình của người con gái để gặp lại người tình, nói lời thề chưa kịp nói mà âm vang lời thề ấy cho đến giờ vẫn ngân nga vang vọng trên mặt sông thành những câu hò “Còn non, còn nước, còn dài, còn về, còn nhớ…”. Đây không chỉ là tưởng tượng lãng mạn của một tâm hồn nghệ sĩ say mê Truyện Kiều, mà còn là cách nhìn sâu sắc của một trí thức hiểu sâu về cả dòng sông và con người của xứ sở mình. Khi con sông được hiểu là mang trong mình linh hồn của con người, lời thề của dòng sông với thành phố chính là tấm lòng của người dân châu Hóa xưa mãi mãi trung thành với quê hương xứ sở.

b. Sông Hương đằm thắm và sâu lắng:

b.1. Văn hóa đặc biệt của sông Hương:

+ Giống như nàng Kiều không chỉ có vẻ đẹp mà còn có tài hoa xuất chúng, sông Hương trong cái nhìn của Hoàng Phủ Ngọc Tường là như một “nữ tài nhân đàn đáng ngưỡng mộ vào những đêm khuya muộn”. Quan điểm này có căn cứ từ thực tế: Sông Hương là dòng sông của âm nhạc, điều này là đặc trưng riêng không thể nhầm lẫn của sông Hương so với các dòng sông khác trên đất nước. Trên khắp Việt Nam, mỗi dòng sông đều gắn liền với tiếng hò, câu ca, nhưng chỉ có sông Hương tồn tại đồng thời cả âm nhạc cung đình và âm nhạc dân gian. Âm nhạc cung đình trang nhã, tinh tế và rất đặc sắc. Âm nhạc dân gian chân thành, ấm áp và đậm chất nhân văn. Sự giao thoa của cả hai nền âm nhạc này đã sinh ra trên lòng sông Hương, chỉ thể hiện hết sức lôi cuốn của mình với những ai đã trải qua những đêm dạo bước trên dòng sông.
+ Dòng sông của thi ca: Ở điểm này, người con gái đẹp, người con gái đa tình, người tài nữ thực sự trở thành những nguồn cảm hứng cho các nhà thơ. Sự phong phú về hình thức và nội dung văn hóa đã khiến sông Hương trong thơ ca được khám phá và rung động theo một cách rất riêng, không thể lặp lại: “Xanh biếc ... trong những bài thơ của Tố Hữu”. Nguyễn Du và Tố Hữu có thể đã có những điểm gặp gỡ trong sáng tạo (Nguyễn Du trên thuyền dưới ánh trăng đêm nên Kiều, Tố Hữu thì lại nhìn thấy những Kiều trên sóng nước Hương Giang), nhưng Tố Hữu hướng đến việc khẳng định sức sống và tình yêu đối với những người phụ nữ ấy bằng một cái nhìn thấu đáo và sâu sắc.
+ Thậm chí, cái tên của sông Hương cũng đã gợi lên một cảm giác lãng mạn trong tâm hồn thi sĩ và đem đến nguồn cảm hứng trong tâm văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Trong suốt quá trình khám phá về con sông này, nhà văn không chỉ nhớ về sự yêu thương mà còn đắm chìm trong mùi đất, mùi da thịt, và thậm chí hình dung sông Hương như một nàng thần tiên. Với cái tên mang một huyền thoại đẹp, sông Hương đã trở thành một dòng sông huyền thoại được yêu quý bởi người dân hai bên bờ: “Vì yêu thương dòng sông xinh đẹp của quê hương, người dân hai bên đã làm đầy lòng sông bằng những loài hoa để nước sông mãi mãi thơm mát”. Từ góc độ văn hóa, sông Hương của Huế không chỉ đẹp về hình thức, mà còn ấm áp và đầy sức quyến rũ trong tâm hồn. Nó khiến mỗi người khi đến với sông không thể không hòa mình với linh hồn của nó để cùng chia sẻ và cùng bồi đắp nỗi bâng khuâng trong lòng.

b.2. Sức sống mãnh liệt

+ Bản năng: Sông Hương, ngay từ nguồn nước trong dãy Trường Sơn, là một cô gái Digan phóng khoáng và dại dột, với bản lĩnh gan dạ, tâm hồn tự do và trong sáng. Dù bản năng mạnh mẽ của cô gái này đã được kiềm chế bởi mẹ rừng già, nhưng đó vẫn là động lực để sông Hương đi hết cuộc hành trình của mình - một cuộc hành trình đầy gian truân qua các thác ghềnh, vực sâu, đảo cồn, quần sơn lô xô, đền đài, lăng tẩm, bờ biển, thành phố, làng xóm… Và không chỉ đi hết cuộc hành trình, bản năng sống đã khiến cô gái sông Hương sống trọn vẹn cuộc đời của mình: từ cô gái trở thành mẹ, từ việc tìm kiếm người tình đến việc nuôi dưỡng và bồi đắp nền văn hóa.

+ Khả năng: Hoàng Phủ Ngọc Tường đã dùng tài liệu của Liên Hiệp quốc để nói về khả năng hình thành và phát triển nền văn hóa Huế của sông Hương. “Dòng sông và những vùng đất sông chảy qua, những dòng kênh uốn lượn xuyên qua thành phố, cùng với những ngôi nhà giữa khu vườn xanh tươi, tạo nên vẻ đẹp trong sáng và thư thái cho Huế, là nguồn cảm hứng cho nghệ thuật và tri thức”. Chính sông Hương đã nuôi dưỡng nguồn cảm hứng nghệ thuật, bồi đắp cho tâm hồn nghệ sĩ để Huế có nền văn hóa, cũng chính sông Hương đã tạo nên nguồn sống cho hai bờ sông để mùa hoa trái rực rỡ, rèn luyện nên bản lĩnh cho con người vùng đất, giúp họ giữ vững bản sắc Việt mà sông Hương và những người của nó mới không bị thu hút bởi nền văn hóa hải đảo từ Nam Thái Bình Dương. Trong suy nghĩ của nhà văn, vùng hạ lưu sông Hương là cái nôi của truyền thống văn hóa Phú Xuân.

c. Dòng sông kiên cường mạnh mẽ

c.1. Sự kiên trì và sự bền bỉ

- Sông Hương trong những nỗ lực khám phá của Hoàng Phủ Ngọc Tường không chỉ được xem xét từ góc độ địa lý và giá trị văn hóa mà còn được nhìn nhận qua lăng kính lịch sử. Có nhiều giai đoạn lịch sử được nhắc đến: thời vua Hùng, sông Hương là biên thùy xa xôi, thế kỷ 15 là sông viễn châu chiến đấu gay gắt bảo vệ biên giới phía Nam của Tổ quốc, thế kỷ 18 phản ánh hình ảnh kinh thành Phú Xuân của Nguyễn Huệ, thế kỷ 19 là những trang sử rực rỡ của cuộc khởi nghĩa, thời kỳ cách mạng tháng Tám lại đem đến cho sông Hương những cuộc đấu tranh nảy lửa, thời kỳ chống Mỹ, dù sông Hương bị tàn phá nặng nề nhưng vẫn kiên trì với lời thề sắt đá… Cách nhìn và cách sử dụng từ ngữ của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tạo nên sự hiểu biết động đậy về hình ảnh sông Hương từ một con sông địa lý trở thành một con sông lịch sử, từ một người con gái đẹp và tài hoa trở thành người con gái kiên cường của dân tộc. Sông Hương không chỉ là dấu ấn lịch sử, mà còn là nhân chứa lịch sử của riêng nó - một lịch sử hào hùng và đầy cảm xúc, bất khuất và thống khổ.

- Nhà văn đã tìm thấy vẻ thơ mộng trong lịch sử để tạo nên sử thi như một đặc điểm riêng của sông Hương: sông Hương trong lịch sử và trong cảm nhận của nhà văn đã trở thành “dòng sông của thời gian vang vọng, của lịch sử được ghi lại giữa màu xanh biếc của cỏ lá”. Trong dòng chảy của thời gian, sông Hương đã đựng trọn vẹn cuộc sống và lịch sử của dân tộc, của đất nước. Vẻ đẹp và chiều sâu của lịch sử dân tộc được gợi lên qua dòng sông hoang sơ, mang đến cho sông Hương một tầm vóc trang trọng, vĩ đại, mang ý nghĩa thiêng liêng và tinh thần bất diệt.

c.2. Can đảm và bất khuất

Trong quá trình tìm hiểu về lịch sử của sông Hương, đồng thời là lịch sử của dân tộc và đất nước, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tôn trọng cốt cách anh hùng của sông Hương và của những con người ở vùng đất Hóa Châu. Vùng đất Hóa Châu trong tầm nhìn của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã trở thành “một chiến đấu cương thiện”, chứng minh “bản lĩnh chiến đấu của những anh hùng đứng gác cửa ngõ, chống địch trên thuyền chiến”. Với tư thế đứng vững và chiều sâu vĩ đại, với trí tuệ của những người dũng sĩ, Hóa Châu đã trở thành một Chi Lăng ở phía Nam Tổ quốc, trở thành điều khiến kẻ xâm lược phải e dè: từ tướng Hán Mã Viện với lưỡi kiếm bình định ngập đất Giao Chỉ cho đến tướng Minh Trương Phụ, Mộc Thạch đều phải bó tay trước mạnh thế của Hóa Châu. Ngay cả khi bờ biển châu Á đầy tàu thuyền phương Tây đến vào thế kỷ 17, thành trì gan góc này đã giáo dục chúng bài học đầu tiên về sức mạnh của Việt Nam bằng cách tiêu diệt một hạm đội của thực dân Hòa Lan. Đến thời kỳ chống Mỹ, phẩm chất anh hùng và tinh thần bất khuất của nhân dân Hóa Châu lại một lần nữa được thể hiện qua một tuyên ngôn đơn giản nhưng sâu sắc: “Các ngươi có sức thì hãy xới hết ruộng đất làng, bới tung hạm đội của các ngươi rồi hãy nói đến việc xâm chiếm đất Hóa Châu này”. Xưa và nay, cùng chung một lịch sử, cổ và hiện, nhưng lịch sử vẫn mãi tươi đẹp những khuôn mặt của những người cùng thời. Hoàng Phủ Ngọc Tường không chỉ kể về lịch sử của đất và người bên dòng Hương Giang mà còn cảm nhận sâu xa và thấu đáo về những giá trị lịch sử ẩn giấu như lớp màng đậm sắc của sông, để con sông xứ Huế không chỉ có vẻ đẹp thơ mộng ngoài hình thức mà còn mang giá trị linh thiêng vĩ đại trong hồn hương.

d. Đánh giá toàn diện:

Trong bài viết này, sông Hương được xem xét từ một góc nhìn tổng thể và toàn diện: lịch sử và văn hóa, sinh hoạt và phong tục, văn chương và đời sống, con người và thiên nhiên… Trong những mối liên hệ này, sông Hương vừa tươi đẹp, vừa thơ mộng và quyến rũ trong những khía cạnh của thiên nhiên, vừa sâu sắc trong những giá trị văn hóa, vừa đa dạng và bất ngờ trong khả năng gợi cảm hứng sáng tạo cho những người nghệ sĩ, vừa kiên cường và bất khuất trong thái độ và tinh thần khi đối mặt với kẻ thù ngoại xâm… Tuy nhiên, dường như sau tất cả những điều đó, sông Hương vẫn còn những điều bí ẩn chưa được khám phá hết, vẫn gợi cho con người niềm bâng khuâng trong tâm hồn.