Tuyến nội tiết và tuyến ngoại tiết là gì? Làm thế nào để phân biệt chúng?

1. Khái niệm về tuyến nội tiết là gì?

Hormone được sản xuất bởi các tuyến nội tiết có ảnh hưởng lớn đến nhiều quá trình trong cơ thể như tăng trưởng, tâm trạng, chức năng tình dục, sinh sản và trao đổi chất.

=> Hệ thống nội tiết bao gồm các tuyến tiết hormone điều chỉnh nhiều chức năng quan trọng của cơ thể, từ việc chuyển hóa calo thành năng lượng cho tế bào đến sự phát triển của tim, xương và khả năng sinh sản. Hệ thống này cũng liên quan đến các bệnh như tiểu đường, rối loạn tuyến giáp, và nhiều rối loạn hormone khác.

1.1 Các loại tuyến nội tiết

Hệ thống nội tiết bao gồm nhiều tuyến với các chức năng khác nhau, cụ thể như sau:

• Tuyến yên: Được xem như là 'trung tâm điều hành' của cơ thể, nhận thông tin từ não và phân phối nhiệm vụ cho các tuyến khác. Tuyến này sản xuất hormone tăng trưởng, prolactin để kích thích sản xuất sữa, hormone luteinizing để điều chỉnh mức testosterone ở nam giới và estrogen ở nữ giới. Nó cũng điều hòa hoạt động của tuyến giáp, tuyến thượng thận,...;
• Tuyến tùng: Tiết melatonin giúp cơ thể dễ dàng đi vào giấc ngủ;
• Tuyến giáp: Hormone tuyến giáp điều chỉnh quá trình trao đổi chất. Thiếu hormone có thể dẫn đến suy giáp với các triệu chứng như tim đập chậm, tiêu hóa kém và tăng cân, trong khi thừa hormone gây cường giáp với biểu hiện tim đập nhanh, giảm cân và tiêu chảy;
• Tuyến cận giáp: Gồm 4 tuyến nhỏ sau tuyến giáp, giúp duy trì sức khỏe xương bằng cách kiểm soát mức canxi và phốt pho;
• Tuyến thượng thận: Tiết hormone như corticosteroid và epinephrine, ảnh hưởng đến chức năng sinh lý, tình dục và trao đổi chất;
• Tuyến ức: Sản xuất tế bào lympho T, quan trọng trong hệ miễn dịch của trẻ, giúp chống nhiễm trùng. Sau dậy thì, tuyến ức dần co lại;
• Tuyến tụy: Tham gia vào hệ tiêu hóa và sản xuất enzyme phân rã thức ăn, đồng thời điều chỉnh mức insulin và glucagon trong máu. Thiếu insulin do bất thường tại tuyến tụy có thể dẫn đến tiểu đường loại 1 và 2;
• Tinh hoàn ở nam giới: Tiết hormone testosterone, kích thích sự phát triển lông, dương vật và sản xuất tinh trùng;
• Buồng trứng ở nữ giới: Sản xuất hormone progesterone và estrogen, giúp phát triển ngực, điều hòa kinh nguyệt và khả năng thụ thai.

1.2 Vai trò của hệ thống nội tiết

Hệ thống nội tiết gồm các tuyến và cơ quan khác nhau, giải phóng hormone (peptide, steroid hoặc dẫn xuất axit amin) vào máu. Hormone này gắn vào thụ thể trên hoặc trong tế bào để điều chỉnh chức năng của các cơ quan đích. Một số hormone tác động trực tiếp lên các tế bào nơi chúng được giải phóng hoặc lên cùng một tế bào. Hệ thống nội tiết có vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh nhiều chức năng cơ thể.

• Đảm bảo sự hoạt động bình thường của các cơ quan trong cơ thể.
• Giữ cân bằng môi trường sinh hóa bên trong cơ thể.
• Điều chỉnh quá trình trao đổi chất của cơ thể.
• Quản lý quá trình tăng trưởng và cảm xúc.
• Đảm bảo chức năng sinh sản.
• Hoạt động của các tuyến nội tiết được điều chỉnh bởi hormone từ tuyến yên.

Một số chức năng như điều hòa lượng glucose trong máu được kiểm soát rất chặt chẽ, trong khi các chức năng khác như giải phóng hormone sinh dục có thể biến đổi trong phạm vi rộng hơn. Hoạt động của tuyến cũng được điều chỉnh bởi vùng dưới đồi. Hệ thống kiểm soát này hoạt động theo cơ chế phản hồi: khi phát hiện lượng hormone trong máu bất thường, vùng dưới đồi sẽ điều chỉnh mức kích thích lên tuyến yên để khôi phục sự cân bằng nội môi.

1.3 Vai trò của hệ thống phản hồi trong nội tiết là gì?

Hệ thống nội tiết bao gồm các tuyến sản xuất và tiết ra hormone, những chất hóa học điều chỉnh hoạt động của tế bào hoặc cơ quan. Hormone ảnh hưởng đến sự tăng trưởng, trao đổi chất, cũng như sự phát triển và chức năng tình dục. Các hormone được giải phóng vào máu và có thể tác động lên một hoặc nhiều cơ quan trong cơ thể. Hệ thống phản hồi của nội tiết giúp duy trì cân bằng hormone trong máu. Nếu cơ thể có sự mất cân bằng hormone, hệ thống phản hồi sẽ gửi tín hiệu cho các tuyến để điều chỉnh. Mất cân bằng hormone có thể xảy ra do hệ thống phản hồi không hoạt động đúng cách, các vấn đề với tuyến nội tiết, rối loạn di truyền như đa nhân nội tiết, nhiễm trùng, tổn thương tuyến hoặc khối u nội tiết.

1.4 Mối liên hệ giữa tuyến nội tiết và các vấn đề sức khỏe

Khi cơ thể bước vào giai đoạn lão hóa, hệ thống nội tiết dễ gặp phải các vấn đề bệnh lý do sự suy giảm hoạt động trao đổi chất từ sự lão hóa của tế bào. Điều này khiến việc tăng cân trở nên dễ dàng hơn dù không thay đổi chế độ ăn uống hay tập luyện. Những thay đổi nội tiết tố không chỉ ảnh hưởng đến cân nặng mà còn dẫn đến nhiều bệnh lý như bệnh tim mạch, suy giáp, tiểu đường loại 2 và loãng xương khi về già. Các yếu tố như căng thẳng, tuổi tác, nhiễm trùng, di truyền, và môi trường độc hại cũng có thể làm rối loạn hệ nội tiết.

• Đái tháo đường: Là bệnh lý nội tiết phổ biến với tỷ lệ gia tăng tại Việt Nam. Nếu không được kiểm soát tốt, bệnh có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng. Triệu chứng bao gồm mệt mỏi, đi tiểu không kiểm soát, nôn ói và sụt cân.
• Suy tuyến yên: Tuyến yên là một tuyến nhỏ ở đáy não, tiết ra các hormone ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể. Bệnh suy tuyến yên xảy ra khi tuyến này không sản xuất đủ hormone, gây ra triệu chứng nguy hiểm nếu không điều trị kịp thời.
• Suy giáp: Khi tuyến giáp không sản xuất đủ hormone, dẫn đến triệu chứng như mệt mỏi, tăng cân mất kiểm soát, táo bón và chậm nhịp tim. Bệnh còn có thể gây suy tim, giảm trí nhớ và vận động chậm.
• Cường giáp: Ngược lại với suy giáp, cường giáp là tình trạng dư thừa hormone, gây mệt mỏi, sút cân nghiêm trọng, tim đập loạn nhịp và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và đời sống tình dục. Lối sống không lành mạnh là nguyên nhân chính, và bệnh có thể gây biến chứng nghiêm trọng nếu không phát hiện sớm.
• Viêm tuyến giáp: Tuyến giáp là tuyến nội tiết lớn nhất trong cơ thể, có thể bị tổn thương do vi khuẩn, vi rút, thuốc hoặc miễn dịch. Viêm tuyến giáp có thể dẫn đến suy giáp, cường giáp hoặc cả hai.

2. Tuyến ngoại tiết

Tuyến ngoại tiết khác với tuyến nội tiết ở chỗ nó không tiết trực tiếp vào máu mà thông qua các ống dẫn để thải ra sản phẩm lên bề mặt biểu mô. Một số tuyến ngoại tiết phổ biến là tuyến nước bọt, tuyến mồ hôi, tuyến lông mi, tuyến nước mắt, tuyến vú, tuyến bã nhờn và tuyến tiết chất nhầy.

=> Tuyến ngoại tiết tiết ra các chất lên bề mặt biểu mô thông qua các ống dẫn, như tuyến mồ hôi, nước bọt, tuyến vú, tuyến lông mi, tuyến nước mắt, tuyến bã nhờn và chất nhầy. Trong khi tuyến nội tiết tiết trực tiếp vào máu, gan và tuyến tụy vừa là tuyến ngoại tiết (tiết mật và dịch tụy vào đường tiêu hóa qua ống dẫn) vừa là tuyến nội tiết (tiết chất vào máu).

3. Phân loại tuyến ngoại tiết

Các tuyến ngoại tiết phổ biến bao gồm tuyến mồ hôi, tuyến nước bọt, tuyến nước mắt, tuyến lông mi, tuyến vú, tuyến bã nhờn và tuyến tiết chất nhầy. Chúng được phân loại thành ba nhóm chính dựa trên phương thức bài tiết của chúng.

• Các tuyến hoàn hủy: Chất tiết được giải phóng từ các cấu trúc tế bào, chẳng hạn như tuyến bã nhờn.
• Các tuyến bán hủy: Chất tiết chứa phần bào tương của tế bào chế tiết, nghĩa là nhân tế bào không tham gia vào chất tiết.
• Các tuyến toàn vẹn: Hạt tiết thoát ra ngoài mà tế bào vẫn giữ nguyên cấu trúc, ví dụ như tuyến tụy.

Dựa trên loại sản phẩm mà các tuyến ngoại tiết sản xuất, chúng được chia thành ba nhóm chính như sau:

• Tuyến dịch: Chất tiết đặc, nhớt và giàu carbohydrate.
• Tuyến nhầy: Chất tiết dạng lỏng, chứa nhiều protein.
• Tuyến tiết bã nhờn (tuyến dầu): Chất tiết có hàm lượng lipid cao.

4. Tuyến nội tiết và tuyến ngoại tiết có điểm giống và khác nhau như thế nào?

4.1 Điểm giống nhau:

• Cả hai loại tuyến đều có chức năng sản xuất các chất tiết;
• Sản phẩm của các tuyến này đều đóng vai trò quan trọng trong các quá trình sinh lý của cơ thể, như trao đổi chất, chuyển hóa năng lượng, và các hoạt động khác.

4.2 Điểm khác nhau:

• Sản phẩm (chất tiết): Tuyến ngoại tiết bài tiết qua các ống dẫn đến cơ quan cụ thể hoặc ra ngoài cơ thể, như tuyến mồ hôi và tuyến nước bọt. Ngược lại, tuyến nội tiết (hormon) tiết thẳng vào máu để vận chuyển đến các cơ quan đích, ví dụ như tuyến yên và tuyến giáp.
• Cấu tạo: Tuyến nội tiết nhỏ, không có ống dẫn, chất tiết trực tiếp vào máu và có hoạt tính mạnh dù tiết ít. Trong khi đó, tuyến ngoại tiết lớn hơn, có ống dẫn chất tiết và sản xuất nhiều nhưng hoạt tính kém hơn.
• Chức năng: Tuyến nội tiết điều khiển và điều hòa các hoạt động của cơ thể, còn tuyến ngoại tiết hỗ trợ trong tiêu hóa, điều hòa nhiệt độ cơ thể, và loại bỏ chất thải.
• Tuyến tụy: Là tuyến ngoại tiết khi tiết sản phẩm qua ống dẫn vào tá tràng để tiêu hóa thức ăn, và là tuyến nội tiết khi sản xuất hormon glucagon và insulin để điều chỉnh lượng đường trong máu.

Chúng tôi hy vọng rằng bài viết từ Mytour đã mang đến cho các bạn những thông tin giá trị. Xin chân thành cảm ơn!