Buzz
Tranh Đông Hồ có vai trò vô cùng quan trọng đối với cộng đồng làng nghề. Đối với họ, tranh Đông Hồ như một phần không thể thiếu trong cuộc sống, thể hiện rõ nét sinh động cuộc sống hàng ngày, gửi gắm trong đó những hy vọng về một gia đình hạnh phúc, cuộc sống thịnh vượng, đề cao tình đoàn kết và tôn vinh những phẩm chất cao đẹp của con người Việt Nam. Cùng khám phá top những bức tranh Đông Hồ đặc sắc nhất trong bài viết dưới đây nhé.
Tranh Đông Hồ là gì?
Tranh Đông Hồ là một loại hình tranh dân gian truyền thống của Việt Nam, có nguồn gốc từ làng Đông Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Tranh dân gian Đông Hồ bắt nguồn từ thế kỷ XVII và trở nên phổ biến vào thế kỷ XIX. Đặc trưng của tranh là sử dụng giấy điệp và màu vẽ từ các nguyên liệu tự nhiên. Ngoài việc tái hiện sinh động các hình ảnh từ cuộc sống hàng ngày, tranh còn mang nhiều giá trị tâm linh, văn hóa và truyền thống dân gian của người Việt Nam. Tranh Đông Hồ được coi là biểu tượng của nghệ thuật dân gian Việt Nam và đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại vào năm 2013.
Những bức tranh Đông Hồ đẹp và ý nghĩa
Khi nhắc đến tranh Đông Hồ, không thể không nhắc đến các tác phẩm nổi tiếng như Đánh ghen, Đám cưới chuột hay Hứng dừa,... những bức tranh này thể hiện ước mơ về một cuộc sống giàu có, sung túc và hạnh phúc, bình yên và thịnh vượng, hoặc đơn giản là mong cho một mùa màng bội thu và gia đình phát triển. Ngoài ra, tranh cũng ca ngợi tình cảm làng xóm, gắn kết tình đoàn kết và hy vọng vào sự hòa thuận, đoàn kết, và sự giúp đỡ lẫn nhau,... tất cả được tái hiện một cách sống động trong những tác phẩm như Đàn lợn, Đàn gà, chim muông, hoa lá,...
Đàn lợn thần thánh
Tranh Đàn lợn thần thánh mang lại ấn tượng mạnh mẽ với sự pha trộn giữa vẻ đẹp thiên nhiên và yếu tố tâm linh. Mỗi con lợn được vẽ với hình dáng vững chắc, thịt thòn, khỏe mạnh, đồng thời truyền tải được nét mềm mại và duyên dáng. Trên cơ thể mỗi con lợn, có những đường nét xoắn ốc âm dương, tượng trưng cho sự cân bằng giữa trời đất, sự phát triển và sự sống.
Trong tranh Đông Hồ, hình ảnh con lợn biểu thị ý nghĩa về sự giàu có, phát đạt và may mắn, thể hiện nguyện vọng của người lao động đặc biệt là nông dân về một cuộc sống thịnh vượng, đầy đủ. Đồng thời, con lợn cũng tượng trưng cho mong muốn về một gia đình hạnh phúc, hòa thuận, nhiều con cháu, sum họp.
Gà gáy ngũ canh
Tranh Dạ xướng ngũ canh hòa (Gà gáy ngũ canh) miêu tả hình ảnh một con gà trống sẵn sàng đối mặt, chiến đấu với kẻ thù. Theo quan niệm dân gian, tiếng gáy của gà được xem như nội lực xua tan bệnh tật và mang lại may mắn cho gia chủ. Ngoài ý nghĩa về may mắn và bình an, bức tranh Gà gáy cũng thể hiện lòng tin và phẩm chất cao quý của con người.
Tố nữ hiền thê
Tứ bình Tố nữ là một loại tranh Đông Hồ gồm bốn bức tranh khắc họa vẻ đẹp của các thiếu nữ trong áo dài và vấn tóc, mỗi bức tranh biểu thị một cử chỉ, đức tính khác nhau. Theo thứ tự từ trái sang phải là các thiếu nữ thổi nhị, thổi sáo, gảy tam và cuối cùng là đàn nguyệt. Mỗi bức tranh có một đoạn thơ tứ tuyệt bằng chữ Hán. Tứ bình Tố nữ tôn vinh vẻ đẹp nội tâm và ngoại hình của phụ nữ Việt Nam trong trang phục truyền thống, thể hiện sự tinh tế và thuần khiết của họ.
Con hổ
Bức tranh
Con hổ được đặt ở trung tâm tranh với màu vàng tượng trưng cho hành Thổ, biểu thị mẹ của mọi loài. Màu vàng thường được sử dụng làm nền trong tranh Đông Hồ và có vai trò quan trọng trong việc tạo sự hài hòa giữa các yếu tố của bức tranh.
Đàn gà
Đàn gà miêu tả hình ảnh một con gà mẹ và mười chú gà con, được sắp xếp ngăn nắp trong một hình chữ nhật nằm ngang. Mỗi chú gà con có tính cách riêng, có con đang rỉa lông, con đang rỉa cánh, có con nằm nghỉ trên lưng mẹ.
Tranh kết hợp sự “động” của đàn gà con với sự “tĩnh” của gà mẹ, đặt chúng trong không gian yên lặng của một hình chữ nhật. Sự “động” biểu thị cho yếu tố “dương”, là sự nghịch ngợm của đàn gà con. Sự “tĩnh” biểu thị cho yếu tố “âm”, là sự bình yên của gà mẹ. Tông màu nóng như đỏ và vàng là chủ đạo, khai thác cái đẹp của sự sum họp và hạnh phúc, thể hiện sự gắn kết trong gia đình.
Bức tranh đứa bé ôm con gà
Bức tranh Đứa bé ôm con gà có một đứa bé với khuôn mặt tròn và rạng rỡ cùng con gà ngan mập mạp cho chúng ta cảm giác sinh khí thịnh vượng. Câu đối chữ “Vinh hoa, phú quý” bên cạnh hình ảnh con gà – bông hoa cúc (kê – cúc) biểu thị ước vọng về một tương lai vinh quang và gặt hái nhiều thành công. Vẻ đẹp của bức tranh Đông Hồ Đứa bé ôm con gà được thể hiện với bố cục ấn tượng, hài hòa và cân đối.
Lý Ngư Vọng Nguyệt
Cá chép trong văn hóa dân gian được xem là biểu tượng của sự kiên cường trong cuộc sống, đặc biệt trong việc thi cử hoặc thăng tiến trong chính trường, mang ý nghĩa mong ước “vượt cửa Thiên Môn và trở thành rồng” (rồng thể hiện quyền uy và vị trí cao quý). Trong khi đó, trăng thường được coi là biểu tượng của trí tuệ (ánh sáng giữa bóng tối). Thực tế, hình ảnh ánh trăng chiếu xuống mặt nước trong tranh chỉ là biểu tượng theo quy ước. Hình dạng tròn của mặt trăng thể hiện sự đầy đủ và trọn vẹn.
Con cá chép trong bức tranh Đông Hồ Lý Ngư Vọng Nguyệt không tìm thấy giá trị thực sự của mặt trăng trên cao, mà theo đuổi những ảo tưởng trong cuộc sống. Ý nghĩa của bức tranh là truyền đạt thông điệp “hãy tìm đến sự hoàn thiện và trọn vẹn của con người”.
Ghen tuông
Bức tranh Ghen tuông sử dụng đường nét và tỉ lệ hình ảnh một cách tinh tế và hợp lý, thể hiện bản năng nghệ thuật và cảm thức về sự sáng tạo và dí dỏm. Trong bức tranh, chúng ta thấy một người vợ xắn váy quai cồng đến, cầm kéo đòi cắt tóc cho cô nhân tình được vẽ hớ hênh, thái độ thách thức và đầy chua xót. Người chồng bị bắt quả tang rõ ràng nhưng không chịu ăn năn, tay vẫn giữ chặt bộ ngực trần của cô nhân tình, ôm cô vào lòng để bảo vệ, trong khi tay kia cố gắng hòa hoãn với người vợ. Cả bức tranh mang một dư vị bi hài và thể hiện cuộc sống “chồng chung vợ chạ” trong các gia đình khá giả.
Tranh Hứng dừa
Bức tranh Đông Hồ Tranh Hứng dừa mô tả một hình ảnh truyền thống và độc đáo trong nghệ thuật dân gian Việt Nam. Trong tranh, chúng ta thấy một người phụ nữ mặc áo dài truyền thống, đầu đội khăn trùm đang đứng dưới một cây dừa và đang giơ tay lên để hứng quả. Cây dừa được vẽ với những nét cong uốn lượn, thể hiện vẻ đẹp sinh động của cây cối trong thiên nhiên.
Bức tranh Tranh Hứng dừa thể hiện một khung cảnh thường thấy trong đời sống nông thôn Việt Nam, mang ý nghĩa tích cực về sự đoàn kết, vui tươi và thể hiện sự tri ân đối với công lao của người nông dân. Nó cũng thể hiện sự tôn trọng đối với thiên nhiên và giá trị của các nguồn tài nguyên tự nhiên. Bức tranh này không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật mà còn là một biểu tượng của truyền thống và văn hóa dân gian Việt Nam.
Đám cưới chuột
Bức tranh Đám cưới chuột bao gồm hai phần, phần trên có bốn con chuột tiến đến gần một con mèo. Chuột già đầu tiên cầm chim bồ câu nhưng sợ hãi và khom lưng. Chuột già thứ hai cũng cầm lễ vật nhưng cũng sợ hãi và gượng gạo. Chuột già thứ ba thổi kèn và liếc mắt mèo. Chuột non thứ tư cũng thổi kèn nhưng cúi lưng và sợ hãi. Các con chuột có hình dáng và màu sắc khác nhau, tạo nên sự đa dạng. Con mèo già được cách điệu bằng những nét vẽ xiêu vẹo, giơ một tay trước như để ra lệnh. Nét mặt, chân và vuốt của mèo được khuếch đại, tạo nên bản chất tâm địa độc ác.
Bức tranh này chỉ trích sâu sắc, phản đối tham nhũng, mua bán chức vụ và nạn tham ô trong chính quyền phong kiến. Nó thể hiện cuộc sống khốn khổ của người lao động trong xã hội suy đồi, khi phải làm việc vất vả và phải đút lót cho bọn cường hào và quan lại để có cuộc sống yên ổn. Bức tranh Đám cưới chuột là một tác phẩm mang ý nghĩa châm biếm chống lại những mặt trái trong chính quyền và xã hội hiện tại, và trong cuộc sống hiện đại ngày nay, bức tranh này vẫn giữ được giá trị nhân văn, hiện thực và tính ứng dụng cao.
Nét đặc trưng của tranh Đông Hồ
Bạn có từng nghe màu đỏ son, đỏ quế hay giấy Dó, giấy Điệp lần nào chưa? Đó chính là những tên chất liệu gắn liền với dòng tranh Đông Hồ. Là một niềm tự hào của người dân Bắc Ninh, tranh dân gian Đông Hồ xưa đã đem văn hóa Việt Nam ra khắp nơi, cho bạn bè tứ phương xa gần, vậy đâu là đặc trưng của dòng tranh này?
Giấy vẽ từ nguyên liệu bột vỏ sò
Sự đặc biệt đầu tiên thu hút sự chú ý của người xem tranh dân gian Đông Hồ là chất liệu giấy in. Giấy in tranh là loại giấy thủ công làm từ cây Dó, mỏng, nhiều xơ, có khả năng thấm hút màu tốt mà không bị nhòe. Trên giấy có lớp sáng bóng đặc trưng gọi là lớp hồ điệp, lớp bột này làm từ vỏ sò điệp nghiền mịn nấu với bột gạo và quét lên giấy bằng chổi lá thông. Đây cũng là lý do mà tranh Đông Hồ còn được gọi là tranh Điệp.
Trong tranh dân gian Đông Hồ, sự rực rỡ của nền giấy điệp đã đủ để tạo nên sự hấp dẫn. Nếu giấy điệp được lướt qua một lớp mực hòe, màu sắc sẽ thay đổi, chuyển sang một màu sáng óng, giống như màu của tơ tằm. Các màu sắc hòa quyện với nhau tạo thành những hiệu ứng màu kỳ diệu. Thông thường, nền tranh dân gian Đông Hồ thường sử dụng ba màu chủ đạo gồm vàng chanh, đỏ cam và trắng điệp.
Màu sắc hoàn toàn tự nhiên
Màu sắc trong tranh Đông Hồ gồm 4 màu cơ bản là xanh, đen, vàng, đỏ được chiết xuất từ các nguyên liệu tự nhiên như lá chàm, gỉ đồng, than lá tre, hoa hòe, gỗ vang, sỏi son,… Các chi tiết được tô màu với độ sáng tối khác nhau, làm nổi bật hoặc nhấn mạnh để thể hiện từng đường nét trong tranh. Đây cũng là một đặc điểm nổi bật của dòng tranh này, với màu sơn đơn giản nhưng không thể nhầm lẫn với bất kỳ loại tranh nào khác. Đây là một trong những lý do khiến dòng tranh này vẫn được bảo tồn, phát triển và coi là một phần văn hóa phi vật thể quốc gia ngày nay.
Bản khắc từ gỗ bền và linh hoạt
Để tạo ra một tác phẩm tranh, nghệ nhân cần phải thực hiện quy trình chế bản in. Đối với bản khắc màu, họ lựa chọn gỗ mềm, nhẹ và hút màu tốt. Ở làng Hồ, nghệ nhân thường sử dụng gỗ giổi và gỗ vàng tâm làm bản khắc màu. Bản khắc nét cần sử dụng gỗ bền, chắc chắn như gỗ mỏ, gỗ thị hoặc gỗ lồng mực. Quy trình in tranh áp dụng phương pháp in ván sấp và tiến hành in theo từng màu sắc. Mỗi màu do một nghệ nhân đảm nhận. Số lượng bản khắc và lần in phụ thuộc vào số màu trong tranh.
Bố cục, mảng màu, đường nét, sắc thái trong tranh dân gian Đông Hồ
Trong hội họa phương Tây, phối cảnh không gian xa gần thường được áp dụng để tạo ra cấu trúc bố cục dựa trên các quy luật thị giác. Tuy nhiên, tranh Đông Hồ lại có một phong cách khác biệt hoàn toàn, không sử dụng các đường chân trời, phông cảnh hay hậu cảnh, không có sự chuyển đổi màu sắc và các yếu tố tương tự. Thay vào đó, dòng tranh này chỉ sử dụng các mảng màu đơn sắc được phân chia bởi những đường viền thô, rõ ràng, bên cạnh đó các nhân vật được bố trí đều trên bề mặt tranh.
Một đặc điểm độc đáo khác của tranh Đông Hồ là sự kết hợp giữa hình thể và chữ viết. Trong tranh, thường có sự xuất hiện của các đoạn thơ, mảng chữ này góp phần tạo nên sự liên kết và hoàn chỉnh trong không gian bố cục của tranh, đồng thời truyền tải ý tưởng về nội dung một cách rõ ràng. Nét chữ được xem như một phần của nét vẽ trong tranh, tương đồng và hài hòa với các hình thể khác. Vì vậy, dù chỉ với một số ít nhân vật được biểu thị một cách đơn giản và không gian mang tính tưởng tượng, kết hợp với các đoạn thơ, người xem vẫn có thể cảm nhận được toàn bộ sự thú vị của tranh, dễ dàng nhận thấy ý nghĩa và tư tưởng mà nghệ nhân muốn truyền tải qua tác phẩm.
Cam kết
Dòng tranh Đông Hồ mang đến sự đa dạng về nội dung và hình thức biểu đạt. Chúng tập trung vào việc minh họa chân thực các hoạt động sinh hoạt hàng ngày, lao động sản xuất và các mối quan hệ giữa con người với con người, giữa con người và thiên nhiên. Tính triết lý của tranh Đông Hồ rất sâu sắc, đồng thời mang tính vui tươi, dí dỏm và hóm hỉnh, nhưng cũng đậm chất trừu tượng, sâu sắc và hư cấu.
Mỗi bức tranh thể hiện những hoài bão vĩnh cửu của người lao động về một cuộc sống hài hòa, đầy đủ và hạnh phúc, cũng như một xã hội công bằng và tốt đẹp. Nhờ đó, tranh dân gian Đông Hồ góp phần quan trọng trong việc bảo tồn và truyền bá những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, đồng thời làm phong phú thêm cuộc sống tinh thần của người Việt Nam.
