Buzz
Quan điểm rằng Totem Sói là một kiệt tác vì được tái bản liên tục và luôn giữ kỷ lục về số lần in không có sức thuyết phục. Trong lĩnh vực logic, không thể dùng kết quả để giải thích nguyên nhân. Trong văn học, cách giải thích này không có cơ sở lý luận. Thực tế xuất bản văn học thế giới chỉ ra rằng, không phải những tác phẩm kiệt tác có số lần tái bản và in nhiều nhất, mà chính là những tác phẩm giải trí, tiêu khiển mới có số lần tái bản và in cao nhất! Dựa trên nhận thức và thực tế này, không thể khẳng định rằng, việc Totem Sói luôn giữ kỷ lục tái bản và in ở Trung Quốc chắc chắn là do nó là một kiệt tác.
Đa số người đọc ở Việt Nam tiếp cận Totem Sói (âm Hán-Việt là Lang Đằng Đồ) thông qua bản dịch tiếng Việt. Việc định giá trị của một tác phẩm văn học dịch thường khó khăn. Bản dịch của Totem Sói cũng không phải là ngoại lệ, có thể không thành công và gặp khó khăn trong việc đánh giá. Có thể bản dịch này không chỉ không thành công mà còn đối mặt với nguy cơ biến dạng: dịch là phản - dịch là diệt. Do đó, sự cảm nhận của người đọc về Totem Sói chỉ là một phần nhỏ.
Hiện nay, ở Việt Nam chưa có dịch giả tiếng Trung nào chính thức đánh giá chất lượng bản dịch Totem Sói. Tác giả bài viết này có quyền nghi ngờ về chất lượng bản dịch Totem Sói. Đơn giản nhất là tiêu đề của cuốn sách. Âm Hán-Việt của cuốn sách này là Lang Đằng Đồ, được dịch là Totem Sói không hoàn toàn chân thực với tiếng Việt, không hợp lý (totem là tiếng tây, sói là tiếng Việt) không hài hòa. Trong tiếng Việt, có nhiều từ tương đương có thể truyền tải ý nghĩa từ Lang Đằng Đồ trong tiếng Hán, như Căn Tính hoặc Sùng Bái. Vì vậy, Lang Đằng Đồ nên được dịch là Căn Tính Sói hoặc Sùng Bái Sói thì gần hơn với người đọc Việt.
Có lẽ, dịch giả tiếng Trung tại Việt Nam cần phải dũng cảm và tâm huyết hơn trong việc đánh giá lại chất lượng bản dịch Totem Sói để giúp người đọc có cái nhìn khách quan hơn, cảm nhận đúng đắn hơn về giá trị văn học của Totem Sói.
Khi chưa thể định giá trị văn học của Totem Sói, có thể xác định giá trị của nó qua thể loại. Theo tôi, Totem Sói của Khương Nhung là một tiểu thuyết luận đề. Tiểu thuyết luận đề là thể loại mà tác giả thông qua các chi tiết văn học trong tác phẩm, chủ động và chủ quan đưa ra đánh giá mang tính suy luận, kết luận về cuộc sống, lịch sử, văn hóa, xã hội. Ba con vật chính của thảo nguyên hoang mạc Gobi thuộc vùng sa mạc Trung Quốc – hoàn cảnh phản ánh của Totem Sói – là cừu, ngựa và sói Mông Cổ. Thông qua cuộc sống, hoàn cảnh cụ thể của ba loài vật này, tác giả Khương Nhung đưa ra các luận đề, suy diễn khác nhau.
Thể loại tiểu thuyết luận đề trong Totem Sói có phải là một thể loại mới mẻ và mang tính cách tân không? Hoàn toàn không mới. Ngay từ thế kỷ 18, các nhà tư tưởng Khai Sáng ở Pháp đã sáng lập thể loại này, dùng để truyền đạt các quan điểm triết học, khoa học xã hội phức tạp và trừu tượng. Các tiểu thuyết như Zadig hoặc số phận, Candide hoặc chủ nghĩa lạc quan của Voltaire, Những mơ mộng của một người dạo chơi cô độc của Rousseau là những ví dụ của thể loại này, giúp dễ hiểu và tiếp thu được những ý tưởng mới. Đó là câu trả lời.
Vậy tại sao Totem Sói của Khương Nhung lại thu hút người đọc Trung Hoa? Có lẽ câu trả lời nằm ở luận đề của tác phẩm, những điều muốn truyền đạt.
Totem Sói là cuốn tiểu thuyết mô tả một thời kỳ khó khăn và đầy bi thương của Trung Quốc: thời kỳ Cách mạng văn hóa. Cuốn sách tập trung vào cuộc sống trên thảo nguyên Gobi của nhân vật Trần Trận, người thanh niên trí thức đến từ Bắc Kinh. Từ tộc người bản địa Mông Cổ như cừu, ngựa, chó sói, và nhân vật Trần Trận, tác phẩm khắc họa một cách sâu sắc và gần gũi.
Từ những tình tiết và bối cảnh trong tác phẩm, Khương Nhung đã truyền đạt nhiều triết lý và luận điểm.
Khương Nhung nêu rõ tính cách cừu trong tác phẩm Totem Sói, đồng thời nhấn mạnh rằng người Hán nên thay đổi tư duy để không còn bị xem như cừu nô lệ.
Tại sao ngựa Mông Cổ không được coi là linh vật tổ của người Mông Cổ? Khương Nhung giải thích những hạn chế của ngựa chiến Mông Cổ và mong muốn có một mẫu người Hán mới, mạnh mẽ và không dễ bị thuần hóa.
Khương Nhung ca ngợi tính cách sói và nhấn mạnh sức mạnh của nó là không bao giờ bị thuần hóa và không thể chung sống với dị chủng.
Trong Totem Sói, việc nuôi dưỡng và thuần hóa con sói Mông Cổ của Trần Trận thể hiện phẩm chất không bao giờ chấp nhận bị thuần hóa và lai tạp.
Khương Nhung lập luận rằng do gần gũi với sói Mông Cổ, người Mông Cổ đã học hỏi từ sói và phát triển mạnh mẽ, thống nhất đế chế rộng lớn.
Khương Nhung khao khát người Hán sẽ thay đổi và trở nên mạnh mẽ như sói để Trung Hoa có vị thế quan trọng hơn trong cộng đồng quốc tế.
Luận đề trong Totem sói của Khương Nhung có thể đáp ứng nhu cầu của dân tộc chủ nghĩa đang tăng cao ở Trung Quốc, khiến tác phẩm trở nên phổ biến và được quan tâm đặc biệt. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra nhiều câu hỏi và cảnh báo về những hậu quả không lường trước của các học thuyết và lòng tự trọng của người Trung Quốc.
Theo Văn Hóa Nghệ An
Chu Vĩnh Hải
Bìa minh họa: Olav Marahrens
