Vấn đề ô nhiễm môi trường

Ô nhiễm môi trường là hiện tượng môi trường tự nhiên bị ô nhiễm do con người thải ra các hóa chất gây ô nhiễm vào môi trường tự nhiên, làm thay đổi các tính chất vật lý, hóa học, sinh học của môi trường, gây hại đến sức khỏe con người và các sinh vật khác. Ô nhiễm môi trường có thể là chất rắn, lỏng hoặc khí, hoặc năng lượng (như phóng xạ, nhiệt, âm thanh hoặc ánh sáng). Mặc dù có thể có ô nhiễm môi trường do tự nhiên gây ra, nhưng hầu hết là do hoạt động của con người. Ô nhiễm thường được phân loại là ô nhiễm ***ồn điểm hoặc ***ồn không điểm. Năm 2015, ô nhiễm đã làm chết chín triệu người trên toàn thế giới (sáu người nhiễm thì có một người chết). Ngoài ra, ô nhiễm còn do một số hoạt động tự nhiên khác có tác động đến môi trường.

Quá trình lịch sử

Ô nhiễm không khí luôn đi kèm với các nền văn minh. Ô nhiễm bắt đầu từ thời tiền sử, khi con người đốt cháy lần đầu tiên. Theo một bài báo năm 1983 trên tạp chí Science, bụi than đã được tìm thấy trên trần các hang động thời tiền sử, cung cấp bằng chứng cho thấy mức độ ô nhiễm cao có liên quan đến các đám cháy lớn. Việc luyện kim dường như là bước ngoặt quan trọng trong việc tạo ra mức độ ô nhiễm không khí đáng kể bên ngoài nhà. Các mẫu núi băng ở Greenland cho thấy sự gia tăng ô nhiễm liên quan đến sản xuất kim loại ở Hy Lạp, La Mã và Trung Quốc.

Ô nhiễm đô thị

Việc đốt than và gỗ, cùng với sự xuất hiện của nhiều khói và bụi tập trung trong một khu vực, làm cho các thành phố trở thành nơi ô nhiễm lớn. Cách mạng công nghiệp đã tạo ra nhiều hóa chất và chất thải đổ vào nguồn nước đang được sử dụng. Vua Edward I của Anh đã ban hành lệnh cấm đốt than vào năm 1272, sau khi khói than trở thành vấn đề nghiêm trọng.

Các loại ô nhiễm chính

Ô nhiễm môi trường đất

Ô nhiễm môi trường đất là kết quả của các hoạt động của con người thay đổi các yếu tố sinh thái vượt quá giới hạn sinh thái của các cộng đồng sống trong đất.

Môi trường đất là nơi cư trú của con người và hầu hết các loài sống trên cạn, là nền tảng cho các công trình xây dựng dân dụng, công nghiệp và văn hóa của con người. Đất là một nguồn tài nguyên quý giá, con người sử dụng tài nguyên đất cho hoạt động sản xuất nông nghiệp để đảm bảo nguồn cung cấp lương thực và thực phẩm cho con người. Nhưng với tốc độ gia tăng dân số và tốc độ phát triển công nghiệp và quá trình đô thị hóa như hiện nay, diện tích đất canh tác ngày càng bị thu hẹp, chất lượng đất ngày càng suy thoái, diện tích đất bình quân đầu người giảm. Đặc biệt, ở Việt Nam, tình trạng suy thoái tài nguyên đất rất đáng lo ngại và nghiêm trọng.

Ô nhiễm môi trường nước

Ô nhiễm môi trường nước là sự thay đổi tiêu cực các tính chất vật lý – hóa học – sinh học của nước, với sự xuất hiện các chất lạ dưới dạng lỏng, rắn làm cho nguồn nước trở nên độc hại đối với con người và sinh vật. Làm giảm đa dạng sinh học trong nước. Xét về tốc độ lan truyền và quy mô ảnh hưởng, ô nhiễm nước là vấn đề đáng lo ngại hơn ô nhiễm đất.

Nước bị ô nhiễm là kết quả chủ yếu xảy ra ở các khu vực nước ngọt và ven biển, các vùng biển khép kín. Do nồng độ muối và các chất hữu cơ thừa làm cho các cộng đồng sinh vật trong nước không thể phát triển đồng đều. Kết quả làm giảm nồng độ oxy trong nước đột ngột, tăng lượng khí độc, làm tăng nhiệt độ của nước, gây suy thoái môi trường thủy vực. Ở đại dương, nguyên nhân chính gây ô nhiễm là các sự cố như tràn dầu.

Ô nhiễm nước có nguyên nhân từ các hóa chất, chất thải từ các nhà máy, xí nghiệp xả thẳng ra sông, biển, đại dương chưa qua xử lý; phân bón hóa học và thuốc trừ sâu thừa thấm vào nước ngầm và nước ao; nước thải sinh hoạt từ các khu dân cư ven sông gây ô nhiễm nặng, ảnh hưởng đến sức khỏe con người và sinh vật trong khu vực. Các chất độc hại được đưa ra biển và là nguyên nhân của hiện tượng 'thủy triều đỏ', gây ô nhiễm nặng và làm chết các sinh vật sống dưới nước. Gần đây, đã xuất hiện hiện tượng sa mạc hóa biển do ô nhiễm. Chúng ta cần khắc phục vấn đề này một cách nhanh chóng để bảo vệ hệ sinh thái biển.

Ô nhiễm môi trường không khí

Ô nhiễm môi trường không khí là sự thay đổi một chất lạ hoặc biến đổi quan trọng trong thành phần không khí, làm cho không khí không còn sạch và có mùi khó chịu, làm giảm thị lực khi nhìn xa do bụi.

Hiện nay, ô nhiễm không khí là vấn đề nóng bỏng của toàn cầu chứ không phải của một quốc gia nào riêng. Môi trường khí quyển đang có nhiều biến đổi rõ rệt và gây ảnh hưởng xấu đến con người và thực vật. Ô nhiễm khí quyển do con người và tự nhiên gây ra. Mỗi năm, con người khai thác và sử dụng hàng tỉ tấn than đá, dầu mỏ, khí đốt. Đồng thời, chúng ta thải ra môi trường một lượng lớn các chất thải khác nhau như chất thải sinh hoạt, chất thải từ các nhà máy và xí nghiệp, làm tăng nhanh chóng nồng độ các loại khí độc hại.

Ô nhiễm từ xe máy cũng là một loại ô nhiễm khí đáng lo ngại.

Ô nhiễm môi trường không khí gây ra sự ngột ngạt và hiện tượng 'sương mù', ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người. Nó cũng gây ra các hiện tượng mưa axit, gây thiệt hại cho các khu rừng và đồng cỏ. Điều đáng lo ngại nhất là con người thải ra không khí các chất độc như CO₂ đã gây ra hiệu ứng nhà kính. Theo nghiên cứu, CO₂ là chất khí quan trọng nhất gây hiệu ứng nhà kính, chiếm 50%, methane (CH₄) chiếm 13%, nitơ chiếm 5%, CFC chiếm 22%, và hơi nước ở tầng bình lưu chiếm 3%...

Nếu không ngăn chặn được hiện tượng hiệu ứng nhà kính, trong vòng 30 năm tới mặt nước biển có thể dâng cao từ 1,5 đến 3,5 mét (Stepplan Keckes). Có nhiều khả năng lượng CO₂ sẽ tăng gấp đôi trong nửa đầu thế kỷ tới. Điều này sẽ thúc đẩy quá trình nóng lên của Trái Đất diễn ra nhanh chóng. Nhiệt độ trung bình của Trái Đất có thể tăng khoảng 3,60 °C (G.I.Plass), và mỗi thập kỷ có thể tăng 0,30 °C. Theo các tài liệu khí hậu quốc tế, trong hơn 130 năm qua nhiệt độ Trái Đất đã tăng 0,40 °C. Tại hội nghị khí hậu gần đây tại châu Âu, các nhà khoa học khí hậu trên toàn cầu dự báo rằng đến năm 2050, nhiệt độ của Trái Đất có thể tăng thêm 1,5 đến 4,50 °C nếu không có biện pháp hữu hiệu để khắc phục hiện tượng hiệu ứng nhà kính.

Một hậu quả khác của ô nhiễm khí quyển là hiện tượng suy giảm tầng ôzôn. CFC là nguyên nhân chính gây ra suy giảm tầng ôzôn. Sau khi tiếp xúc với khí CFC và một số chất độc hại khác, tầng ôzôn sẽ dần mỏng và có thể bị thủng.

Hà Nội đã nổi lên là thành phố có mức độ ô nhiễm không khí cao nhất thế giới từ đầu thế kỷ 21.

Các dạng ô nhiễm khác

• Ô nhiễm phóng xạ là do các hoạt động như khai thác, xử lý vật liệu phóng xạ, xử lý và lưu trữ chất thải phóng xạ,... gây ra, làm tăng mức độ bức xạ tự nhiên, ảnh hưởng đến sức khỏe (gây nhức đầu, chóng mặt, buồn nôn thậm chí ung thư da, ung thư xương,...).
• Ô nhiễm tiếng ồn bao gồm tiếng ồn do xe cộ, máy bay, tiếng ồn công nghiệp.
• Ô nhiễm điện từ trường (hay ô nhiễm bức xạ điện từ) do sóng điện thoại, truyền hình,... tồn tại với mật độ lớn, gây ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất, có thể gây tác động đến sự phát triển của khối u, ung thư trong não.
• Ô nhiễm ánh sáng do việc sử dụng lãng phí các thiết bị chiếu sáng ảnh hưởng đến môi trường và quá trình phát triển của động thực vật.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Đối với sức khỏe con người

Ô nhiễm không khí có thể gây tử vong đối với nhiều sinh vật, bao gồm cả con người. Ô nhiễm ôzôn có thể gây các bệnh đường hô hấp, bệnh tim mạch, viêm họng, đau ngực, khó thở. Ô nhiễm nước gây khoảng 14.000 cái chết mỗi ngày, chủ yếu do sử dụng nước bẩn ở các nước đang phát triển. Khoảng 500 triệu người Ấn Độ không có vệ sinh đầy đủ và khoảng 580 người chết mỗi ngày vì ô nhiễm nước. Gần 500 triệu người Trung Quốc không có nguồn nước uống an toàn. Một nghiên cứu năm 2010 ước tính có 1,2 triệu người chết sớm mỗi năm ở Trung Quốc do ô nhiễm không khí. Năm 2007, ước tính tại Ấn Độ, ô nhiễm không khí gây ra 527.700 ca tử vong. Các nghiên cứu cũng cho thấy hơn 50.000 người chết mỗi năm ở Hoa Kỳ vì ô nhiễm. Các chất hóa học và kim loại nặng trong thực phẩm và nước uống có thể gây ung thư không thể chữa trị.

Ảnh hưởng đến hệ sinh thái

• Lưu huỳnh dioxide và các oxit nitơ có thể gây mưa axit, làm giảm độ pH của đất.
• Đất bị ô nhiễm có thể trở nên cằn cỗi, không thích hợp cho cây trồng, ảnh hưởng đến các sinh vật khác trong chuỗi thức ăn.
• Khói và sương mù làm giảm ánh sáng mặt trời cần thiết cho quá trình quang hợp của thực vật.
• Các loài động vật xâm lấn, cạnh tranh và gây hại cho các loài địa phương, dẫn đến sự suy giảm đa dạng sinh học.

Khí CO₂ từ nhà máy và phương tiện giao thông làm tăng hiệu ứng nhà kính, làm nóng Trái Đất và dẫn đến phá hủy từng bước của các môi trường sống tự nhiên.

Quản lý và kiểm soát ô nhiễm

Kiểm soát ô nhiễm là thuật ngữ trong quản lý môi trường, bao gồm việc giám sát khí thải và chất thải vào không khí, nước và đất. Nếu không thực hiện kiểm soát ô nhiễm, các chất thải từ hoạt động tiêu thụ, sản xuất, vận tải, đốt nhiên liệu và các hoạt động khác sẽ gây ô nhiễm môi trường sống. Phòng ngừa và giảm thiểu ô nhiễm được coi là những biện pháp hiệu quả trong các cấp độ kiểm soát.

Thực hiện các biện pháp

• Tái chế rác thải
• Tái sử dụng giấy
• Giảm thiểu chất thải
• Giảm thiểu tác động môi trường
• Chống ô nhiễm
• Làm phân hữu cơ sinh học từ rác thải hữu cơ
• Sử dụng điện hiệu quả (đối với một số quốc gia)
• Hạn chế sử dụng túi nylon
• Tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường như: đi bộ, chạy bộ, đi xe đạp,..
• Sử dụng các nguồn năng lượng sạch.

Các công cụ kiểm soát ô nhiễm

• Thu hồi bụi.
  • Tách lọc xoáy
  • Tách tĩnh điện
• Máy lọc khí than
• Xử lý nước thải
• Xử lý nước thải công nghiệp
  • Tách dầu nước theo API
  • Lọc sinh học (Biofilter)
  • Tuyển nổi khí hòa tan (DAF)
  • Xử lý bằng bột than hoạt tính
  • Siêu lọc
• Hệ thống phục hồi hơi nước
• Phytoremediation
• Sử dụng xăng sinh học như xăng E5

Những nơi ô nhiễm nặng nhất trong các nước đang phát triển

Viện Blacksmith là một tổ chức phi lợi nhuận quốc tế đã đánh giá về tác hại của ô nhiễm đối với con người trong các nước đang phát triển, thường niên đưa ra danh sách những địa điểm ô nhiễm nặng nhất trên thế giới. Số liệu năm 2007 liệt kê 10 quốc gia hàng đầu, đã công nghiệp hóa, bao gồm Azerbaijan, Trung Quốc, Ấn Độ, Peru, Nga, Ukraina và Zambia.

Vấn đề ô nhiễm môi trường tại Việt Nam

Với sự phát triển mạnh mẽ của ngành công nghiệp, đặc biệt là các ngành công nghiệp nặng như sản xuất gang, thép, nhiệt điện, khai thác than, boxit và titan, môi trường ở Việt Nam đang đối mặt với nhiều vấn đề nghiêm trọng về môi trường do đã xảy ra nhiều sự cố như vụ Formosa năm 2016, nhà máy nhiệt điện Vĩnh Tân và hàng loạt sự cố môi trường khác. Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay đứng đầu thế giới về chỉ số ô nhiễm không khí, điều này đang làm báo động nghiêm trọng đến sức khỏe của người dân cũng như sức khỏe quốc gia Việt Nam. Vào lúc 8:20 sáng ngày 01/10/2019, Hà Nội đã ghi nhận mức chỉ số AQI đạt kỷ lục 320 theo ứng dụng đo ô nhiễm AirVisual.