Văn học và cuộc sống như hai vòng tròn đồng tâm, với con người là điểm giao nhau

Nghị luận về quan điểm: Văn học và cuộc sống là hai vòng tròn đồng tâm, với con người là tâm điểm - Mẫu số 1

Văn học, cuộc sống và con người luôn gắn bó mật thiết và không thể tách rời. Có một sợi dây vô hình nối kết văn học với cuộc sống, tạo nên mối quan hệ sâu sắc. Nhà văn Nguyễn Minh Châu từng nói: 'Văn học và cuộc sống là hai vòng tròn đồng tâm, với con người là trung tâm. Mỗi tác phẩm văn học là một phần của cuộc sống, là một lát cắt trong hành trình dài đến sự hoàn thiện.'

Nguyễn Minh Châu, với tài năng và kinh nghiệm, luôn khơi dậy những suy tư sâu sắc trong lòng độc giả về cuộc sống, con người và chính bản thân mình. Ông đã dùng hình ảnh so sánh độc đáo: 'văn học và cuộc sống như hai vòng tròn đồng tâm, với con người là trung tâm.' Hình ảnh này thể hiện sự kết nối chặt chẽ giữa văn học và cuộc sống, cho thấy rằng mọi hiện tượng trong đời sống đều phản ánh trong tác phẩm văn học.

Theo quy luật tự nhiên, văn học và cuộc sống luôn hòa quyện và hỗ trợ lẫn nhau để tồn tại mãi mãi. Một nhà văn hay thi sĩ phải luôn sống hòa mình vào cuộc sống, lắng nghe sự biến chuyển của nó từng khoảnh khắc để lọc ra những tinh túy nhất cho tác phẩm của mình. Nếu tách biệt khỏi cuộc sống, tác phẩm sẽ như cây non không có rễ, không thể hút nước và nhựa sống để nở hoa kết trái. Nhà thơ Chế Lan Viên đã thể hiện sâu sắc mối liên hệ giữa cuộc sống và thơ ca khi nói:

'Áo của triệu nhà thơ không thể che phủ hết những điều bạc vàng mà cuộc đời trải ra'

'Hãy nhặt lấy những chữ từ cuộc đời để làm nên trang viết.'

(Suy ngẫm về thơ)

Các dòng chữ trong văn học gợi lên nhiều cảm xúc từ nỗi xót xa, tiếng khóc nức nở, nụ cười mỉa mai đến nỗi đau quặn thắt... Tất cả đều là 'chữ của đời', chất liệu phong phú của cuộc sống mà nhà thơ, nhà văn đang sống trong đó. 'Văn học và đời sống' là hai vòng tròn nhỏ nằm trong vòng tròn lớn của cuộc sống, và cuộc sống phản chiếu lại hình bóng của chính nó. Văn học không chỉ là sự khám phá, chiêm nghiệm cuộc sống, mà còn là tiếng chuông đánh thức lương tri. Chính vì vậy, có nhà văn đã nói rằng: 'Chức năng của văn học là tiếng chuông đánh thức lương tri.' Xuất phát từ cuộc sống, văn học được nghệ sĩ tinh chế và từ những 'hạt bụi quý' giữa cuộc sống, văn học hình thành như một 'bông hồng vàng' (Pautôpxki), trở lại cuộc đời với những gì tinh túy và quý giá nhất.

Hai vòng tròn huyền bí ấy xuất phát từ đâu? Theo nhà văn Nguyễn Minh Châu, trung tâm của chúng chính là 'con người'. Từ thời kỳ trái đất còn bao phủ bởi những cánh đồng xanh tươi và đại dương bao la, đến khi con người đã có thể du hành đến mặt trăng và sao Hỏa vào thế kỷ XX, con người không ngừng thay đổi thiên nhiên và nâng cao đời sống của mình lên những tầm cao mới. Thực sự, con người là trung tâm của mọi sự sống.

Văn học là tấm gương phản chiếu và suy ngẫm về cuộc sống, do đó con người luôn là trọng tâm trong thơ ca, truyện ngắn và tiểu thuyết. Theo các nhà nghiên cứu, sự sám hối chủ yếu diễn ra trong tôn giáo và nghệ thuật. Trong nhà thờ hoặc chùa chiền, người ta sám hối với Chúa hoặc Phật, còn trong văn học, con người sám hối với chính mình qua cảm xúc, tình cảm và các mối quan hệ đa dạng. Những tác phẩm văn học phản ánh con người, từ các truyện ngụ ngôn đến các trang thơ, luôn chứa đựng hình bóng của con người và nội tâm của họ.

Cuộc sống rộng lớn như một bức tranh với không gian và thời gian vô hạn, vì vậy mỗi nhà văn chỉ có thể nắm bắt một phần nhỏ trong bức tranh ấy. Nguyễn Minh Châu đã nói đúng khi cho rằng mỗi tác phẩm văn học chỉ là một lát cắt, một bản tường trình của cuộc đời con người trên con đường dài hướng tới sự hoàn thiện. Các nhà văn thường khai thác những phần nhỏ của đời sống, dù một số đại văn hào như Balzac với 'Tấn trò đời' có thể mở rộng tầm nhìn của cuộc sống qua trang viết. Những tác phẩm, như của Nam Cao hay Chí Phèo, đều phản ánh một phần cụ thể của cuộc sống trong thời kỳ của chúng.

Mỗi tác phẩm văn học là một lát cắt từ đời sống, phản ánh những nội dung cụ thể và số phận rõ nét, khiến người đọc phải suy ngẫm. Những lát cắt này, từ nhiều thời đại khác nhau, đều hướng tới mục tiêu tốt đẹp, giúp con người tiến gần hơn đến sự hoàn thiện. Pautôpxki đã ca ngợi thơ của Andersen vì đã gieo những hạt giống thơ trên mảnh đất của những người nghèo khổ và làm nở những đóa hoa thơ đẹp đẽ. Con đường dẫn đến sự hoàn thiện là dài và xa, nhưng việc soi mình qua các tác phẩm văn học giúp ta phân biệt đúng sai, tốt xấu và làm cho hành trình thêm vững chãi.

Nhận định của Nguyễn Minh Châu, dù ngắn gọn, chứa đựng những ý nghĩa sâu sắc và đáng suy ngẫm. Văn học và cuộc sống không thể tách rời, cả hai đều hướng về một tâm điểm duy nhất: con người. Những vần thơ của Tố Hữu gợi nhớ về điều này và nhấn mạnh sự kết nối giữa văn học và cuộc sống.

'Nhân dân là đại dương'

'Văn nghệ là con thuyền'

'Thuyền lướt sóng'

'Sóng nâng thuyền lên.'

(Thanh niên xa quê)

Văn học có một mối liên hệ mật thiết với cuộc sống và con người, không chỉ giữ vững giá trị qua thời gian mà còn thực hiện nhiệm vụ cao cả mà không lĩnh vực khoa học nào có thể thay thế: chỉ dẫn con người hướng tới cái chân, thiện, mỹ, làm sạch những điều xấu xa trong cuộc đời phức tạp, và góp phần tinh lọc tâm hồn cũng như lương tâm để có một cuộc sống tốt đẹp hơn.

Phân tích quan điểm rằng văn học và cuộc sống là những vòng tròn đồng tâm, với tâm điểm là con người - Mẫu số 2

Văn học và cuộc sống chính là hai vòng tròn đồng tâm, với con người là tâm điểm của chúng. Nguyễn Minh Châu đã khéo léo chỉ ra rằng mỗi tác phẩm văn học là một phần cắt nhỏ, một bản ghi lại những giai đoạn cuộc đời con người trên hành trình dài tìm kiếm sự hoàn thiện. Nhận định này không chỉ giải thích mối quan hệ giữa văn học và thực tế mà còn khẳng định rằng điểm giao nhau của hai thế giới ấy chính là con người. Vậy tại sao điều này lại có thể được khẳng định? Có minh chứng nào cho kết luận này không?

Những người yêu thích văn học cổ điển chắc hẳn đều quen thuộc với 'Trăm năm cô đơn' của Gabriel Garcia Marquez. Tuy nhiên, ít người biết rằng ngôi làng Macondo trong tác phẩm là một sản phẩm của trí tưởng tượng, dựa trên ký ức thời thơ ấu của tác giả về quê hương mình. Trong hồi ký 'Sống để kể lại', Marquez cho biết nhiều sự kiện và nhân vật trong 'Trăm năm cô đơn' được lấy cảm hứng từ cuộc sống thực. Đại tá Aureliano Buendia có nhiều điểm tương đồng với ông ngoại của Marquez, cũng là một đại tá thuộc phái Tự do trong chiến tranh. Nhân vật Jose Arcadio Buendia trong tiểu thuyết đã giết một người trong cuộc thách đấu, chi tiết này tương đồng với sự kiện trong cuộc đời ông ngoại tác giả. Ursula Iguaran lại có những nét của bà ngoại Marquez, người bị mù vào cuối đời. Còn nhóm bạn của Aureliano Babilonia ở phần cuối truyện, trong đó có một nhân vật mang họ Marquez, là nhóm bạn của tác giả khi ông mới bắt đầu sự nghiệp báo chí.

Tương tự, trong 'Giết con chim nhại' của Harper Lee, các nhân vật cũng được xây dựng từ những nguyên mẫu thực tế. Cha của tác giả, Amasa Coleman Lee, là một luật sư như nhân vật Atticus Finch. Năm 1919, ông đã bảo vệ hai bị cáo người da đen bị nghi ngờ giết người, và sau đó họ bị kết án tử hình. Kể từ đó, ông không tham gia vào bất kỳ vụ án nào nữa. Nhân vật Dill trong truyện được lấy cảm hứng từ người bạn thuở nhỏ của tác giả, Truman Capote, người mà sau này Lee cùng điều tra vụ án mạng tại Kansas trong cuốn 'Máu lạnh của ông'. 'Giết con chim nhại' mang đến bài học về lòng dũng cảm, tình yêu thương và sự thức tỉnh lương tâm con người trong thời kỳ hỗn loạn của miền Nam nước Mỹ.

Trở lại với văn học Việt Nam, Ma Văn Kháng, một cây bút nổi bật của văn học đương đại sau Đổi Mới, tiết lộ rằng các nhân vật trong tác phẩm của ông được lấy cảm hứng từ các thành viên trong gia đình. Trong 'Mùa lá rụng trong vườn', nhân vật Đông được hình thành từ hình mẫu của anh vợ ông, còn Lý là sự tổng hòa của các bà chị dâu. Tương tự, trong 'Chí Phèo' của Nam Cao, nhân vật Bá Kiến với tính cách hống hách, độc ác là dựa trên một nhân vật có thật, và ngôi nhà của Bá Kiến cũng lấy nguyên mẫu từ làng Đại Hoàng, quê của tác giả.

Chúng ta có thể khẳng định rằng con người chính là điểm khởi đầu trong hành trình từ đời sống đến văn học. Nếu không có thực tế cuộc sống, văn học sẽ không có nguồn cảm hứng và hình mẫu để phản ánh. Văn học dùng chất liệu thực tế để tạo nên những câu chuyện, và con người chính là tâm điểm. Vì vậy, con người là gốc rễ của mọi sự kiện trong đời sống và là nguồn khởi đầu của hành trình chinh phục văn học. Con người là cầu nối duy nhất giữa hiện thực và văn chương.

Một thực tế không thể phủ nhận trong văn học là khả năng xây dựng các nhân vật có tính điển hình. Tài năng của các nhà văn chính là khả năng nhìn nhận những đặc điểm tiêu biểu của con người trong xã hội, khiến độc giả có thể nhận ra hình bóng của các nhân vật trong cuộc sống xung quanh họ, dù những nhân vật này có được xây dựng từ nguyên mẫu thực tế. Ví dụ như trong 'Mùa lá rụng trong vườn' của Ma Văn Kháng, dù các nhân vật được lấy cảm hứng từ đời thực, nhưng vẫn phản ánh đặc điểm điển hình của một lớp người nhất định. Đông là hình mẫu của người chiến sĩ thời chiến, giản dị nhưng có nhược điểm là suy nghĩ đơn giản, còn Lý là hình mẫu của người phụ nữ từ miền quê bước vào phố thị với những giá trị vật chất mới.

Khi nói về văn học Trung Quốc, không thể không nhắc đến nhân vật AQ trong 'AQ chính truyện' của Lỗ Tấn. AQ, thuộc tầng lớp bần nông ít học, lại mang tư tưởng của giai cấp thống trị với phương pháp thắng lợi tinh thần. Điều này tạo nên sự kỳ lạ trong tính cách của AQ. Nhưng không vì thế mà hình tượng AQ trở nên không nhất quán hay xa rời thực tế. Ngược lại, AQ chính là hình mẫu điển hình chân thực, với phương pháp thắng lợi tinh thần là cách tự an ủi và lẩn tránh trách nhiệm sau mỗi thất bại. AQ đại diện cho lớp trẻ lười lao động và không chịu sửa đổi, luôn tìm cách trốn tránh thực tại.

Mỗi nhân vật trong các tác phẩm văn học là kết quả của việc nhà văn tìm kiếm sự tinh túy trong cuộc sống, để nhân vật vừa mang nét điển hình và vừa có cá tính riêng. Đây là lý do tại sao con người trở thành mục tiêu trong hành trình từ văn học trở về thực tại. Dù văn học có khai thác sâu đến đâu, nó vẫn phải trả lại con người cho đời sống, nhưng dưới hình tượng điển hình hơn. Cảm nhận chiều sâu tâm hồn trong văn học cũng chính là cảm nhận tâm hồn của tác giả: những nghệ sĩ cao thượng, nhân văn, luôn quan tâm đến cuộc sống.

Một lần nữa, chúng ta có thể khẳng định rằng con người là trung tâm khám phá của cả nghệ thuật lẫn cuộc sống. Con người không chỉ là điểm khởi đầu và mục tiêu của văn học, mà còn là yếu tố đo lường giá trị của mọi vấn đề xã hội và sự kiện lịch sử. Nguyễn Siêu đã nói: 'Văn chương có loại đáng tôn trọng và không đáng tôn trọng. Loại không đáng tôn trọng chỉ tập trung vào văn chương. Loại đáng tôn trọng tập trung vào con người.' Con người là cầu nối giữa văn học và cuộc sống, giúp nghệ thuật không còn là ảo ảnh xa rời thực tế mà trở thành gương phản chiếu chân thực và cảm động của cuộc sống.

Việc các tác giả chọn con người làm trung tâm để khám phá cuộc sống và làm đề tài sáng tác văn học phản ánh tinh thần nhân đạo sâu sắc và cốt cách cao đẹp của một nghệ sĩ chân chính. Đây chính là cách mà các tác phẩm văn học có thể tồn tại qua thời gian, thực hiện chức năng cao quý mà không bộ môn khoa học nào thay thế được: dẫn dắt con người tới Chân - Thiện - Mỹ, loại bỏ phần nào những xấu xa của xã hội phức tạp, và góp phần thanh lọc tâm hồn, lương tâm để cuộc sống trở nên tốt đẹp hơn.