Văn mẫu lớp 10: Phân tích đoạn trích 'Xúy Vân giả dại' (2 Mẫu) Trích chèo Kim Nham

Văn mẫu lớp 10: Phân tích 'Xúy Vân giả dại' mang đến 2 mẫu văn cực hay, giúp học sinh thêm nhiều gợi ý ôn luyện kiến thức và biết cách phân tích tác phẩm ấn tượng.

'Xúy Vân giả dại' là một trong những trích đoạn đặc sắc của vở chèo 'Kim Nham' mà học sinh sẽ được học trong chương trình Ngữ văn 10 Cánh diều và Ngữ văn 10 Kết nối tri thức tập 1. Từ vở chèo này, chúng ta cảm nhận được khao khát hạnh phúc, mong muốn sống chân thành của nhân vật Xúy Vân.

Phân tích đoạn văn 'Xúy Vân giả dại'

'Xúy Vân giả dại' là một trong những trích đoạn nổi bật của vở chèo 'Kim Nham', được đánh giá cao trong dòng chèo cổ. Bài văn này không chỉ chứa đựng nội dung hấp dẫn mà còn thể hiện tính độc đáo của các yếu tố nghệ thuật.

Chèo 'Kim Nham' xoay quanh cuộc sống của ba nhân vật chính: Kim Nham, Xúy Vân, và Trần Phương. Sau khi kết hôn với Xúy Vân, Kim Nham tiếp tục đi học kinh sử ở kinh đô. Trong khi đó, Xúy Vân ở nhà sống trong cảnh 'chăn đơn gối chiếc', chờ đợi chồng trở về. Trong thời gian đó, Trần Phương tán tỉnh Xúy Vân. Xúy Vân giả điên với hi vọng Kim Nham sẽ thả tự do cho cô, để cô có thể theo đuổi tình yêu mới. Đoạn trích 'Xúy Vân giả dại' diễn tả cảnh Xúy Vân tự tạo ra màn kịch điên loạn nhằm mù mắt chồng.

Trong đoạn trích, Xúy Vân đã mạnh mẽ thể hiện nỗi lòng, tâm trạng của mình. Mọi hành động và lời nói của cô đều phản ánh sự mâu thuẫn trong tâm hồn. Cách Xúy Vân sử dụng ngôn ngữ làm người đọc cảm nhận được tâm trạng của một người vừa tỉnh vừa mê.

Tác giả dân gian thông qua lời giới thiệu đã cung cấp thông tin về tên, tài năng và tình cảnh của nhân vật:

'Bước chân vào tôi thưa rằng vậy,
Chẳng giấu gì Xúy Vân là tôi.
Tuy dại dột, tài cao vô giá,
Thiên hạ đồn rằng tôi hát hay đã lạ,
Ai cũng gọi là cô ả Xúy Vân.
Phụ Kim Nham, say đắm Trần Phương,
Nên đến nỗi điên cuồng, rồ dại.'

Dù có vẻ dại dột, Xúy Vân vẫn được mọi người ngợi khen về tài năng hát hò. Điều này cho thấy cô là một người phụ nữ tài ba. Lời thừa nhận rằng 'Phụ Kim Nham, say đắm Trần Phương/ Nên đến nỗi điên cuồng rồ dại.' của Xúy Vân càng làm nổi bật những mâu thuẫn trong tâm trí của nhân vật.

Trong đoạn trích, Xúy Vân trực tiếp thổ lộ nỗi đau khổ và tủi hờn của mình:

'Đau thiết thiệt van.
Than cùng bà Nguyệt.
Đánh cho tê liệt,
Chết mệt con đồng.
Bắt đò sang sông,

Xúy Vân đau đớn đến mức phải kêu than cùng ông Tơ và bà Nguyệt. Cô trách móc số phận đã rối ren, vấp ngã. Vì hoàn cảnh đẩy đưa, cô buộc phải chọn lựa 'Nên tôi phải lụy đò,/ Cách con sông nên tôi phải lụy đò,' dẫn đến cảnh bi thương.

Không chỉ dừng lại ở nỗi đau và tiếc nuối, Xúy Vân còn thể hiện nỗi nhục nhã, tủi hổ thông qua câu 'Không trăng gió lại gặp người gió trăng'. Cô nhận ra bản thân không phải là 'trăng gió', chỉ vì gặp gỡ một người đàn ông phong lưu, tinh ranh mà đã rơi vào lưới tình. Nhận thức lỗi lầm, cô khuyên bảo mọi người phải giữ vững phẩm chất, phẩm hạnh của người phụ nữ: 'Gió trăng mặc thời gió trăng,/ Ai ơi giữ lấy đạo hằng chớ quên'. Lời khuyên của Xúy Vân không chỉ dành cho người khác mà còn là bài học mà cô tự nhắc nhở bản thân.

Trong bài hát về con gà, nỗi đau khổ, sự căm phẫn được thể hiện rõ ràng. Xúy Vân sử dụng hình ảnh của 'con gà rừng', 'con công' để miêu tả sự cô đơn, lạc lõng của mình. Đồng thời, cô cũng thể hiện nhận thức về vai trò, địa vị của bản thân. Cô nhận ra mình thấp kém, không sánh bằng với chồng. Câu 'Láng giềng ai hay, ức bởi xuân huyên' được lặp lại hai lần nhấn mạnh vào sự bất bình, sự khổ sở của Xúy Vân. Cô tức giận với việc được gia đình sắp đặt. Do đó, cô luôn mong muốn có cuộc sống gia đình hạnh phúc như bất kỳ ai khác:

'Chờ đợi bông lúa chín vàng,
Để anh đi gặt, để nàng đem cơm'

Khi đến đoạn ca khúc buồn, hát rẻo rà, nhân vật bộc lộ sự nhận thức về bản thân. Xúy Vân đắn đo với mối tình với Trần Phương 'Tôi yêu người, tôi nhớ người,/ Đêm nào tôi cũng thức từng phút.'. Trong câu 'Con cá rô nằm trong vũng bùn,/ Để cho mưa lũ cứ trút xuống!' thể hiện tình thế bế tắc, không lối thoát của Xúy Vân. Như con cá đắm mình trong vũng nước, xung quanh rủi ro, khó khăn. Do đó, Xúy Vân luôn sống trong lo lắng, nỗi sợ hãi.

Cuối cùng, Xúy Vân thực sự mất lý trí và trở nên điên cuồng trong đoạn ca ngợi. Những hình ảnh, từ ngữ được kết hợp một cách không tự nhiên, phi logic:

'Một đàn các cô gái lội sông té bùn.
Chuột cắn cành rào, muỗi đậu cánh dơi,
Ông Bụt kia vặn cổ con nai,
Cái trứng gà mà để con quạ ngồi trên cây.
Ở trong đình có cái xẻng, cái chày,
[...] Cưỡi con gà mà đi chống giặc!'

Điều này thể hiện Xúy Vân thực sự đã mất khả năng lý trí và hoàn toàn rơi vào trạng thái mất kiểm soát.

Ngoài lời thoại, tâm trạng của Xúy Vân còn được thể hiện qua hành động như hát, nói, múa. Nàng múa nhảy điệu bắt nhện, tời vải, dệt cỏ trên nền trống rồi vừa hát vừa cười. Những hành động này phản ánh khao khát mãnh liệt của Xúy Vân về cuộc sống hôn nhân hạnh phúc. Nàng mong muốn trở thành người vợ hiền, con dâu hiền. Nhưng hiện thực khiến ước mơ đó trở nên xa xôi. Kết thúc ca hát ngược, nàng đi vào vừa đi vừa cười điên cuồng làm nổi bật tình trạng cảm xúc thiếu minh mẫn, đau khổ, tuyệt vọng.

Ngoài nội dung, yếu tố nghệ thuật cũng đóng vai trò quan trọng trong thành công của đoạn trích. Lớp chèo 'Xúy Vân giả dại' sử dụng lối kể theo giọng điệu đặc trưng: nói lệch, vỉa, điệu sầu, nói kết hợp với các điệu như: quá giang, con gà rừng, sắp, sa lệch, hát ngược. Ngôn ngữ chèo đậm màu dân gian, sử dụng tài liệu ca dao, dân ca và thể thơ truyền thống. Ngoài ra, chỉ dẫn sân khấu: âm thanh của trống, hành động múa, hát, cử chỉ, điệu bộ giúp cho vở diễn trở nên mượt mà, hấp dẫn hơn.

Từ lớp chèo 'Xúy Vân giả dại', chúng ta cảm nhận được khao khát hạnh phúc, mong muốn sống thật của nhân vật Xúy Vân. Đồng thời, thể hiện sự xót thương, cảm thông sâu sắc đối với hoàn cảnh của phụ nữ trong xã hội xưa.

Tóm lại, giữa sự phát triển của hàng ngàn hình thức giải trí, chèo cổ vẫn giữ vững sức sống, bền bỉ qua thời gian. Đoạn trích 'Xúy Vân giả dại' cùng với chèo 'Kim Nham' vẫn giữ vị thế đặc biệt trong lòng người Việt Nam.

Phân tích đoạn trích Xúy Vân giả dại

Chèo, một dạng nghệ thuật sân khấu dân gian, đã xuất hiện và phát triển từ lâu đời ở Việt Nam. Các vở chèo nổi tiếng như Quan Âm Thị Kính, Kim Nhan... không chỉ mang tính giải trí mà còn chứa đựng nhiều triết lý về cuộc sống. Chèo đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người dân Việt Nam, như nhà văn Nguyễn Bính đã viết:

“Bên dòng sông mưa rơi nhẹ bay
Cành hoa nở tươi thắm, rơi đầy
Hội chèo qua làng đêm hiện ra
Mẹ bảo: “Tối nay ở Thôn Đoài có tiết mục…”

Trong số các đoạn chèo nổi tiếng, không thể không kể đến Xúy Vân giả dại. Đoạn này nằm trong vở chèo Kim Nham, kể về Xúy Vân và mối tình cấm kỵ với Trần Phương khi chồng vắng nhà. Để gặp Trần Phương, Xúy Vân giả điên để tìm cớ ly hôn với Kim Nhan.

Ở phần đầu, Xúy Vân xuất hiện với những hành động và lời hát ngổn ngang, biểu hiện tâm trạng hỗn độn, nửa tỉnh nửa mê, nửa ngây nửa điên. Xúy Vân kể về tình trạng của mình với bà Nguyệt, sau đó sử dụng hình ảnh con đò tình duyên để tả bản thân, một người phụ nữ đơn độc chờ đợi chồng, hạnh phúc chưa trọn vẹn.

“Tôi là con đò, đò nhỏ trên sông
Càng chờ đợi, càng trễ, càng lẻ loi”

Mặc dù bắt nguồn từ tâm trạng mơ hồ, nhưng qua lời hát, chúng ta vẫn cảm nhận được sự đau đớn, lo lắng của một cô gái đang đối diện với tuổi xuân trôi qua. Hình ảnh của cô gái giống như một hành khách lạc lõng trên bến đò vắng, chờ đợi sự xuất hiện của chiếc đò.

Trong những câu thơ lục bát biến thể sau đó, Xúy Vân thể hiện tâm trạng của một người phụ nữ đã lập gia đình, bị buộc buộc vào cuộc sống gia đình, mọi thứ đều phụ thuộc vào chồng. Muốn vượt sông, cô phải hy sinh tình cảm với chồng:

“Không nên ở với chồng thì về
Ở lại đây làm gì, họ sẽ chế giễu em cười”

Xúy Vân không phủ nhận mà thừa nhận sự thay đổi trong tình cảm của mình, cô luôn khao khát tình yêu và tin rằng một tương lai hạnh phúc sẽ đến với người tình mới của mình.

“Dù gió thổi, em sẽ đối mặt với gió
Hai ta sẽ cùng nhau giữ vững tình yêu của mình”

Hình ảnh của Xúy Vân, một người phụ nữ mạnh mẽ, quyết định tìm kiếm tình yêu của mình đã từng bị xem là việc phá vỡ những giá trị đạo đức phong kiến, vi phạm các nguyên tắc đạo đức cổ truyền, trở thành một người nổi loạn, chủ yếu vì lòng ham muốn yêu và sự chìm đắm trong tình yêu đến mức không thể thoát ra được.

Sau những chia sẻ lòng, khi nhân vật Xúy Vân phải đối diện với sự tò mò từ phía nhân vật trong kịch và sự đáp ứng từ tác giả, cô mới bắt đầu tự giới thiệu về bản thân:

“Không che dấu gì: tôi tên là Xúy Vân
Lấy chồng là Kim Nhan người đàn ông đáng tin
Chồng cô xa xứ đi học, nhà buồn bã

Sau khi tự giới thiệu, Xúy Vân đã dũng cảm thừa nhận rằng cô đã phản bội lòng tin của Kim Nhan để đắm chìm trong tình yêu với Trần Phương, dù biết rằng điều đó là sai trái, nhưng tình cảm không thể lường trước được sự kiểm soát của lý trí:

“Rơi vào vòng xoáy tình Trần Phương
Dẫn đến tình trạng mất kiểm soát, điên cuồng”

Tuy nhiên, đôi khi Xúy Vân đột ngột tỉnh giấc khỏi giấc mộng để nhận ra sự ngớ ngẩn của mình:

“Bây giờ ai mua thì mua
Dại này ai thấy không tự kiểm soát tình cảm
Thỉnh thoảng giả vờ làm thinh lặng
Thỉnh thoảng giả điên ra hình làm mất kiểm soát”

Trích đoạn vở chèo Xúy Vân giả dại đã làm nổi bật tâm trạng đau đớn, rối bời của Xúy Vân, một người phụ nữ đa tình phải từ bỏ tình cảm, theo đuổi một tình yêu mới. Tuy nhiên, cô không biết rằng người mà cô yêu, Trần Phương, thực ra là một kẻ Sở Khanh vô lại.