Văn mẫu lớp 12: Phân tích yếu tố văn hóa dân gian trong bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm

Văn mẫu lớp 12: Phân tích yếu tố văn hóa dân gian trong bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm mang đến gợi ý cách viết chi tiết kèm theo bài văn mẫu tuyệt vời.

Yếu tố văn hóa dân gian trong bài thơ Đất Nước góp phần tô điểm nghệ thuật thơ của Nguyễn Khoa Điềm qua nghệ thuật lọc biểu cảm, khẳng định một chân lí văn hóa dân gian là nguồn cảm hứng nuôi dưỡng sự sáng tạo và tài năng nghệ thuật. Để phát triển kỹ năng viết văn, hãy xem thêm phân tích bài thơ Đất nước, phân tích 9 câu đầu của bài thơ Đất nước.

Cấu trúc ý chính về yếu tố văn hóa dân gian trong bài thơ Đất nước

1. Bắt đầu

- Giới thiệu về: nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm, tác phẩm Mặt đường khát vọng và đoạn thơ Đất Nước:

• Nguyễn Khoa Điềm là một trong những cây bút đặc biệt trong thơ ca kháng chiến chống Mĩ giải phóng. Thơ ông thu hút bởi sự pha trộn giữa cảm xúc mãnh liệt và tư duy sâu xa về quê hương, con người Việt Nam.
• Trường ca Mặt đường khát vọng được tác giả hoàn thành tại chiến khu Trị - Thiên vào năm 1971, xuất bản lần đầu vào năm 1974, mô tả về sự thức tỉnh của giới trẻ thành thị vùng tạm chiếm miền Nam về đất nước non sông, về trách nhiệm của thế hệ mình trong cuộc chiến chống Mĩ.
• Đoạn thơ trên thuộc chương V - chương Đất nước của trường ca; thể hiện những nhận thức sâu sắc về đất nước, trong đó nổi bật là hình ảnh của đất nước hiện lên trong mối liên kết với từng con người.

- Dẫn dắt nhận định: Sử dụng chất liệu văn hóa dân gian trong đoạn thơ Đất Nước vừa quen thuộc vừa mới mẻ.

2. Nội dung chính

Nhà thơ đã thực hiện thành công việc sử dụng chất liệu văn hóa dân gian. Những chất liệu này không chỉ quen thuộc (gắn bó với cuộc sống hàng ngày của mỗi người Việt Nam) mà còn mới lạ (với những sáng tạo độc đáo, lôi cuốn)

- Các nguồn chất liệu dân gian được sử dụng vô cùng đa dạng, phong phú, tất cả đều gần gũi, quen thuộc với mỗi người dân Việt Nam

• Có phong tục, lối sống, tập quán sinh hoạt, vật dụng quen thuộc như miếng trầu, tóc búi sau đầu, cái kèo, cái cột, hạt gạo xay, giã, giần, sàng, hòn than, con cúi,...
• Có ca dao, dân ca, tục ngữ, truyền thuyết, cổ tích.

- Phong cách sử dụng độc đáo, sáng tạo:

+ Sử dụng ca dao, tục ngữ một cách khéo léo, khi lấy ý tưởng từ những nguyên bản toàn vẹn để khẳng định, tôn vinh những giá trị đẹp trong cuộc sống và tâm hồn của người Việt Nam. Đó là sự chăm chỉ, kiên trì; lòng trung thành mạnh mẽ trong tình yêu; tính duyên dáng, sắc sảo trong từng lời nói...

Ví dụ:

- 'Tình cha mẹ như gừng cay, muối mặn' lấy ý từ câu ca dao 'Tay nâng chén muối đĩa gừng/ Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau' hoặc 'Muối ba năm muối còn mặn, gừng chín tháng gừng còn cay/ Tình yêu chúng ta nặng nề, trách nhiệm sâu đậm/ Dù có chia xa nhưng lòng vẫn còn vạn ngày'

- 'Hạt gạo chỉ khi trải qua một nắng hai sương mới có thể xay, giã, giần, sàng'

- 'Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm' lấy ý từ câu ca dao 'Khăn thương nhớ ai/ Khăn rơi xuống đất...'

...

+ Liệt kê một loạt những câu chuyện từ truyền thuyết, cổ tích dân tộc xa xưa để thể hiện vẻ đẹp phong phú của đất nước, những truyền thống quý báu của dân tộc Việt Nam và nhấn mạnh vai trò quan trọng của nhân dân trong việc 'xây dựng Đất Nước'

Ví dụ: Truyền thống đoàn kết, tinh thần cảnh giác cao độ trước kẻ thù 'người ta nói rằng dân ta biết tự bảo vệ mình', tinh thần nhớ ơn cha, nhớ công tổ 'Mỗi năm lễ cúng mâm/ Vẫn không quên tri ân tổ tiên'. Hoặc nhấn mạnh vẻ đẹp phong phú của quê hương:

'Những người phụ nữ ghi nhớ đến người chồng đã đóng góp cho Đất Nước những nguồn tài nguyên quý báu
...
Những người dân góp phần làm nên huyền thoại quê hương'

- Sử dụng đầy đặc chất liệu văn hóa, văn học dân gian đã tạo ra một không gian nghệ thuật độc đáo trong đoạn trích này, vừa gần gũi, gian di, vừa phong phú, mơ mộng. Hơn nữa, chất liệu dân gian đã thấm sâu vào tâm trí và cảm xúc của tác giả, tạo nên một đặc điểm riêng biệt trong tư duy nghệ thuật của đoạn trích này.

- Bằng cách sử dụng chất liệu văn hóa dân gian một cách sâu sắc, Nguyễn Khoa Điềm không chỉ giải thích và định nghĩa Đất Nước từ nhiều khía cạnh [không gian, thời gian lịch sử, truyền thống văn hóa], mà còn nhấn mạnh một quan điểm mới: 'Đất Nước của nhân dân/ Đất Nước của truyền thống và huyền thoại'

3. Kết luận

- Nhận định được đưa ra trong bài là nền tảng quan trọng để khám phá, hiểu về tác phẩm tổng thể và đoạn thơ cụ thể. Qua đoạn thơ, chúng ta nhận thấy tư tưởng sâu sắc, mới lạ của Nguyễn Khoa Điềm. Đoạn thơ tóm gọn tinh thần yêu nước, niềm tự hào về dân tộc của nhà thơ, cũng như đóng góp to lớn của ông cho thơ ca dân tộc. Đoạn thơ nhấn mạnh tài năng sáng tạo, sự hiểu biết sâu sắc về văn hóa dân gian của tác giả.

- Để thành công, Nguyễn Khoa Điềm cần có một tư duy sống phong phú, một hiểu biết sâu sắc, mới mẻ về Đất nước, về Nhân Dân. Đồng thời, nhà thơ cũng cần có một tài năng, một trình độ văn hóa vững chắc.

- Qua đoạn thơ, chúng ta rút ra được những bài học sâu sắc về cuộc sống: biết trân trọng những giá trị văn hóa dân gian; bài học về sáng tạo nghệ thuật: đem lại những ý tưởng mới lạ từ những giá trị gần gũi, quen thuộc.

Chất liệu văn hóa dân gian trong đoạn thơ Đất nước

Nói về Nguyễn Khoa Điềm, mọi người đều có thể tưởng tượng ra một phong cách thơ sâu sắc, xuất phát từ tri thức uyên bác và văn hóa sâu sắc của dân tộc, vừa sắc sảo triết lý vừa mơ mộng huyền bí, thoang thoảng bóng dáng văn hóa cổ xưa của dân tộc. Thực sự, như nhà thơ Nguyễn Quang Thiều đã nhận xét: “Thơ của Nguyễn Khoa Điềm chứa đựng nhiều yếu tố văn học và văn hóa dân gian. Câu thơ, dù ở thể truyền thống hay thơ tự do, luôn mang hơi thở của ca dao, tục ngữ. Văn hóa hiền minh của dân tộc hiện diện mạnh mẽ trong từng câu thơ”. Nguyễn Khoa Điềm sinh ra và lớn lên giữa bối cảnh văn hóa của Huế. Điều này khiến thơ của ông sâu sắc và mơ hồ, đậm chất bí ẩn. Nguyễn Xuân Nam đã nhận xét rằng: “Thơ của Nguyễn Khoa Điềm... có khả năng kết nối mạnh mẽ. Ông thường dẫn dắt người đọc từ quá khứ đến tương lai, từ nỗi đau đến hạnh phúc, từ sách vở đến cuộc sống”. Với kiến thức phong phú từ cả Đông và Tây, cùng với chất liệu đời thực dồi dào, thơ của Nguyễn Khoa Điềm luôn đem lại những khám phá mới mẻ trong những tưởng tượng độc đáo.

Trong phần “Đất Nước”, ngôn từ thơ được lấy từ chất liệu văn học dân gian với tần suất cao. Tuy nhiên, trong thơ của Nguyễn Khoa Điềm, chất liệu văn học dân gian không còn ở dạng gốc rễ, mà đã được chuyển hóa thành ngôn từ, ngữ điệu, cảm xúc, cách tư duy của nhà thơ, tạo ra nét độc đáo trong thơ ông.

Chúng ta có một kho tàng ca dao tục ngữ sâu sắc, thể hiện tình cảm cao quý của nhân dân, những kinh nghiệm trong lao động và cuộc sống. Ca dao tục ngữ tự nhiên thấm vào Nguyễn Khoa Điềm trong việc nhìn nhận Đất Nước – một đất nước giàu truyền thống văn hóa. Dấu ấn của ca dao tục ngữ thường xuất hiện trong mỗi câu thơ. Thông qua việc giải thích nguồn gốc của Đất Nước, nhà thơ bắt đầu từ những kí ức tuổi thơ để tạo ra một tình cảm tự nhiên và nhận thức về đất nước. Những hình ảnh nổi lên từ tâm trạng sâu sắc kết hợp với hơi thở của ca dao dân ca, truyền thuyết của dân tộc. Đó là những hình ảnh biểu tượng nhưng gần gũi:

“Đất Nước hiện ra trong những câu “ngày xưa kia...”
mẹ thường kể.
Đất Nước bắt đầu từ miếng trầu mẹ đang ăn
Đất Nước phát triển khi dân ta biết trồng tre để chống giặc
Tóc mẹ thường bện sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột có tên
Hạt gạo phải trải qua một nắng hai sương mới được xay, giã, giần, sàng
Đất Nước tồn tại từ thời xa xưa…”

Những hình ảnh này đã tạo nên một không gian văn hóa truyền thống mang theo tinh thần của ca dao “Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau” thể hiện tình bạn thân thiết. Mạch nguồn ấy tiếp tục trải qua quá trình lớn lên của mỗi người, từ lúc đi học đến những cảm xúc đầu đời. Tất cả đều tự nhiên, ngọt ngào trong kí ức:

“Đất là nơi mà tôi dựa vào
Nước là nơi mà tôi tắm
Đất Nước là nơi chúng ta hứa hẹn
Đất Nước là nơi mà tôi vô tình đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm.”

Xuyên suốt thời gian và không gian hiện tại là sự thức tỉnh của ý thức cộng đồng, tổng hòa những vẻ đẹp tinh thần, tâm linh của người Việt. Vẻ đẹp của quê hương được tái hiện trong những lời ca dao, gợi lên lòng tự hào về đất nước, về cha Rồng mẹ Tiên, gắn bó với lòng biết ơn tổ tiên đã in sâu vào tiềm thức từng người Việt:

“Đất là nơi chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”
Nước là nơi cá ngư ông móng nước biển khơi
Thời gian trôi qua chậm rãi
Không gian vô hạn
Đất Nước là nơi dân ta đoàn tụ
Đất là nơi chim trở về
Nước là nơi rồng trú ngụ
Lạc Long Quân và Âu Cơ”

Do đó, gốc rễ dân tộc, nguồn cội tổ tiên luôn nhắc nhở mọi người Việt rằng:

Hàng năm ăn uống ở đâu, làm việc ở đâu
Cũng nhớ ngày giỗ tổ tiên”

Tôn kính tổ tiên, yêu quê hương cha đất tổ, là những yếu tố góp phần tạo nên truyền thống yêu nước của Việt Nam.

Những câu thơ, dường như không gì đặc biệt. Mỗi câu đều tái hiện lại ca dao, tục ngữ, cổ tích, nhưng khi đọc lên, vẫn cảm nhận được âm vang, thấm thía và xúc động. Những điều hiển nhiên nhưng bỗng trở nên quý báu, thể hiện sức mạnh bất diệt của dân tộc trên số phận mỗi người dân trong dòng lịch sử. Trong thơ của Nguyễn Khoa Điềm, Đất Nước được tôn vinh với vẻ đẹp truyền thống văn hoá, gần gũi và thiêng liêng. Nguyễn Khoa Điềm đã khéo léo sử dụng chất liệu văn học dân gian từ các câu chuyện cổ tích, truyền thuyết, tạo nên một ngôn ngữ thơ sắc nét, sâu sắc, mang đậm bản sắc dân gian.

Nhà thơ đã thức tỉnh những giá trị sâu sắc của Đất Nước, thổi bùng lửa yêu nước trong lòng tuổi trẻ miền Nam những năm đất nước còn chia cắt. Bằng việc khai thác chất liệu văn hoá dân gian, ông đã làm nổi bật văn hoá lịch sử sâu sắc của đất nước, một gia tài thiêng liêng được tổ tiên truyền lại. Mọi di sản văn hóa, từ sông, núi, đến những truyền thuyết, đều được nhìn nhận từ khát vọng và sự truyền đạt qua các thế hệ.