Văn Miếu Quốc Tử Giám - Trường đại học đầu tiên của Việt Nam

Khi nhắc đến Hà Nội, thủ đô của Việt Nam, người ta thường nghĩ ngay đến một thành phố cổ kính, thơ mộng với Hồ Gươm, Lăng Bác, phố cổ, và Hồ Tây thơ mộng. Tuy nhiên, thành phố này còn nổi tiếng với một địa điểm giàu bản sắc văn hóa - Văn Miếu Quốc Tử Giám. Đây không chỉ là di tích lịch sử mà còn là nơi thu hút đông đảo học sinh, sinh viên tham gia các kỳ thi cử, hướng tới thành công.

Văn Miếu Quốc Tử Giám - Trung tâm giáo dục văn hóa

Khám phá lịch sử của Văn Miếu Quốc Tử Giám

Từ năm 1070, Văn Miếu bắt đầu xuất hiện trong dự án xây dựng lịch sử với sự hỗ trợ của vua Lý Thánh Tông. Năm 1076, vua Lý Nhân Tông quyết định thành lập Quốc Tử Giám bên cạnh Văn Miếu, marking bước đầu tiên của hệ thống đại học Việt Nam. Ban đầu, trường chỉ dành riêng cho con vua và con những quý tộc quyền lực, nên có cái tên Quốc Tử. Hoàng tử Lý Càn Đức, con trai vua Lý Thánh Tông và Nguyên Phi Ỷ Lan, là người đầu tiên bắt đầu hành trình học tập tại đây. Văn Miếu được sửa lại vào năm 1156 theo chỉ đạo của vua Lý Anh Tông, đồng thời trở thành nơi thờ phụng Khổng Tử.

Năm 1253, Vua Trần Thái Tông đổi tên Quốc Tử Giám thành Quốc Học Viện, mở rộng phạm vi để chấp nhận cả con cái của những gia đình thường dân có thành tích học tập xuất sắc.

Chu Văn An được bổ nhiệm làm Quốc Tử Giám Tư nghiệp (hiệu trưởng) trong triều đại của vua Trần Minh Tông, đồng thời là giáo viên trực tiếp giảng dạy cho các hoàng tử. Ông qua đời năm 1370, sau đó vua Trần Nghệ Tông quyết định xây đền thờ tại Văn Miếu, tôn vinh công đức của Chu Văn An và cũng là nơi thờ phụng Khổng Tử.

Bàn thờ Chu Văn An

Thời kỳ Hậu Lê chứng kiến sự thịnh hành của Nho Giáo, khi Vua Lê Thánh Tông thiết lập bảng danh sách những người đỗ tiến sĩ từ năm 1442, mỗi tấm bia được đặt trên lưng rùa. Vua Lê Tháng Tông tiếp tục tổ chức các khoa thi mỗi 3 năm một lần từ năm 1460 đến 1497, tổng cộng có 12 khoa thi.

Việc khắc bia không diễn ra ngay sau khi khoa thi hoàn thành. Có tấm bia bị hỏng và mất mát theo thời gian. Trong lịch sử, đã có nhiều đợt trùng tu và khôi phục bia, như vào năm 1653 (năm Thịnh Đức thứ nhất) hoặc năm 1717 (năm Vĩnh Thịnh thứ 13). Việc khắc bia được tiếp tục đều đặn cuối thời Triều Lê, thời kỳ Cảnh Hưng.

Năm 1802, vua Gia Long thay đổi tên thành Văn Miếu Hà Nội. Từ đó, Văn Miếu chỉ còn là Văn Miếu của trấn Bắc Thành trong thời nhà Nguyễn.

Thập kỷ 1940, thực dân Pháp đã nã đại bác khu vực này, làm sập toàn bộ căn nhà, chỉ còn lại nền đất và hai cột đá, 4 nghiên đá. Khu vực Thái Học ngày nay, với diện tích 1530m2, được xây dựng lại trên tổng diện tích 6150m2.

Hướng dẫn cách đến Văn Miếu

Văn Miếu nằm tại 58 Quốc Tử Giám, Đống Đa, Hà Nội, giữa 4 con phố chính: Nguyễn Thái Học, Tôn Đức Thắng, Văn Miếu và Quốc Tử Giám.

Nếu bạn bắt đầu từ Hồ Gươm, đi theo phố Hàng Bông, vượt qua đường Cửa Nam, Nguyễn Khuyến, rồi rẽ trái vào đường Văn Miếu. Bạn cũng có thể sử dụng dịch vụ grab hoặc taxi với giá vé linh hoạt, vì Văn Miếu gần Hồ Gươm.

Đối với việc di chuyển bằng xe bus, các tuyến 02, 23, 38, 25, 41 sẽ có điểm dừng gần khu vực này.

Giá vé khi nhập cửa

Hiện nay, người du lịch muốn thăm Văn Miếu phải mua vé khi vào cổng. Giá vé cho người lớn là 30.000đ và cho trẻ em là 10.000đ. Đây là mức giá khá hợp lý và áp dụng cho cả du khách Việt Nam và du khách nước ngoài.

Vé nhập cửa Văn Miếu

Thời gian cửa mở

Lưu ý: Văn Miếu sẽ mở cửa theo mùa và không giữ giờ cố định.

– Thời gian mở cửa hàng ngày: Từ thứ 2 đến thứ 6: Mở cửa từ 7:30 đến 18:00;

Thứ Bảy và Chủ nhật, Văn Miếu mở cửa muộn hơn 30 phút (lúc 8:00) và đóng cửa muộn hơn 3 tiếng (lúc 21:00).

– Thời gian mở cửa theo mùa: Trong mùa hè (từ 15/4 – 15/10), Văn Miếu mở cửa từ 7:30 đến 18:00. Mùa lạnh (từ 16/10 – 14/4 năm sau), du khách có thể đến tham quan từ 8:00 đến 18:00.

Kiến trúc tại Văn Miếu

Lê Quý Đôn mô tả Văn Miếu thời nhà Lê trong Kiến văn tiểu lục: Cổng Đại Thành Nhà có 3 gian, 2 chái, mái bằng ngói đồng. Tây Vũ và Đông Vũ đều có 2 dãy, mỗi dãy 7 gian. Có một cửa nhỏ phía sau và điện canh phục với 1 gian và 2 chái. Nhà bếp và kho tế khí có 3 gian 2 chái. Cổng Thái Học có 3 gian với tường ngang lợp ngói đồng (ngói ống). Nhà bia phía đông và tây đều có 12 gian, kho để ván khắc sách 4 gian, nơi ngoại nghi môn 1 gian, xung quanh được đắp tường, cửa hành mã ngoài tường ngang 3 gian, nhà Minh Luân có 3 gian 2 chái. Cánh cửa nhỏ ở bên tả và bên hữu đều là 1 gian và có tường ngang. Phòng giảng dạy nằm ở phía đông và phía tây, chia thành 2 dãy, mỗi dãy đều có 14 gian. Phòng học của học sinh tam xá nằm ở phía tây và phía đông, chia thành ba dãy, mỗi dãy có 25 gian, mỗi gian ở 2 người.

Kiến trúc hiện tại của Văn Miếu là kiểu dáng thời đầu nhà Nguyễn. Khuôn viên bao gồm bốn bức tường được xây từ gạch vồ.

Ngày nay, kiến trúc Văn Miếu được phân chia thành ba khu vực chính: Văn Hồ, Vườn Giám và Nội Tự Văn Miếu.

Văn Miếu - Cổng học vấn

Quốc Tử Giám - Cổng tri thức

Bốn trụ được xây bằng gạch, hai trụ giữa cao hơn và hình dáng của chúng giống như hai con nghê chầu vào nhau. Theo quan niệm tâm linh, chúng được coi là vật linh thiêng có khả năng nhìn ra sự ác và thiện. Hai trụ ở phía ngoài được trang trí bằng bốn con chim phượng với đuôi chắp vào nhau. Câu đối chữ Hán trên bốn trụ được dịch như sau:

Tam cửa Văn Miếu khắc bằng Hán văn

Văn Miếu môn, cổng tam quan ngoại vi. Ba cánh cửa, cửa giữa lớn, xây đôi tầng. Tầng trên của cửa chứa ba chữ 文廟門 (Văn miếu môn). Kiến trúc của Văn Miếu môn độc đáo, ba kiến trúc riêng biệt nhìn từ cổng tam quan. Cửa chính giữa, thực chất là tầng đôi, mặt vuông, tầng dưới to, tầng trên nhỏ chồng lên tầng dưới.

Trung Ương môn

Khu vực đầu tiên từ cổng chính Văn Miếu môn được gọi là khu Nhập đạo, tiến thẳng đến cánh cổng thứ hai là Trung Ương môn. Bên trái, so với Đại Thành môn, là Thành Đức môn, bên phải là Đạt Tài môn. Ngày nay, cả hai bên đều là không gian xanh với cây cỏ và thảm cỏ. Hai bên tả hữu của khu Văn Miếu, cùng với tường ngang của Văn Miếu môn, tạo thành một không gian hình vuông gần gũi, tường xây kín bằng cổng Văn Miếu môn. Hai cái hồ chữ nhật nằm song song theo chiều dọc bên ngoài. Cảnh đẹp ở đây mang lại cảm giác thanh tao và trang nhã.

Trung Ương môn

Cửa Trung Ương môn có kiến trúc 3 gian, xây trên nền gạch cao, mái ngói mũi hài, có hai hàng cột hiên ở phía trước và phía sau, giữa có một cột chống nóc. Bảng biển nhỏ với 3 chữ Trung Ương môn.

Khuê Văn Các

Vượt qua Trung Ương môn, bước sâu vào bên trong, bạn sẽ khám phá biểu tượng của Hà Nội - Khuê Văn Các.

Khuê Văn Các

Khuê Văn Các – nơi gác vẻ đẹp dưới ánh sao Khuê, là một lầu vuông với tám mái, bốn mái thượng và bốn mái dưới. Tổng trấn Nguyễn Văn Thành của triều đại Nguyễn đã xây dựng nó vào năm 1805. Gác được xây trên nền gạch Bát Tràng, vuông vắn, mỗi bên dài 6,8m. Để bước lên nền này, bạn cần vượt qua ba bậc thang đá. Khuê Văn Các có kiến trúc hài hòa và độc đáo. Tầng dưới có 4 trụ vuông, mỗi trụ cao 1m, với họa tiết tinh xảo. Tầng trên sử dụng gỗ sơn vàng, mái làm từ vật liệu chất lượng cao.

Gác Khuê Văn – Biểu tượng của thủ đô Hà Nội

Bia Tiến sĩ, giếng Thiên Quang

Tại Văn Miếu, di tích quý giá nhất có lẽ là 82 tấm bia Tiến sĩ nằm hai bên giếng Thiên Quang. Mỗi bên có 41 tấm, sắp xếp thành hai hàng ngang, mặt bia hướng về giếng. Mỗi khu vườn bia xây một tòa đình vuông, 4 mặt đều trống, với nền cao ở giữa, có bệ, cửa nhìn thẳng xuống giếng. Mỗi năm vào mùa xuân thu nhị kỳ, Văn Miếu tổ chức lễ tế, chuẩn bị lễ vật để tôn vinh các tiên nhân nho nhãn của nước ta, tên tuổi của họ được khắc trên bia đá. Trong số 82 tấm bia, tấm đầu tiên dựng năm 1484, tấm cuối cùng vào năm 1780. Nhiều tấm bia được gắn vào rùa của tấm khác, và một số bia bị nứt vỡ đã được hàn gắn lại.

Tổng cộng có 82 tấm bia Tiến sĩ

Bia được đặt trên lưng rùa

Thiên Quang, có nghĩa là ánh sáng từ bầu trời. Người xây dựng đã đặt tên này cho giếng để thể hiện ý nghĩa là con người nhận thức được tinh túy của vũ trụ, tri thức soi sáng, làm đẹp nhân văn. Giếng có hình vuông, xung quanh giếng là hàng lan can cao ngang lưng. Theo quan niệm cổ xưa, giếng hình vuông biểu tượng cho đất, trong khi cửa tròn của Khuê Văn Các tượng trưng cho trời. Tại đây, tinh hoa của cả đất trời hội tụ và tạo nên một không gian trân quý.

Giếng Thiên Quang

Trong thời kỳ thực dân Pháp chiếm đóng Hà Nội, hai vườn bia trải qua những thời kỳ hoang tàn, cỏ mọc cao che phủ. Ngày nay, hai nhà bia đã được phục chế theo mô hình cuối cùng của thời vua Tự Đức.

Cổng Đại Thành

Bước qua cổng Đại Thành, bạn sẽ bước vào không gian quan trọng của Văn Miếu – Quốc Tử Giám. Cổng Đại Thành có kiến trúc 3 gian, với hai hàng cột hiên ở phía trước và phía sau, cùng một hàng cột ở giữa. Trên đỉnh nóc chính giữa treo một bức hoành khắc với ba chữ 大成門 (Đại thành môn).

Cổng Đại Thành

Cổng Đại Thành là nơi bắt đầu cho khu vực thờ Khổng Tử, Chu Công, Thất Thập nhị hiền… Nơi đây cũng là trung tâm giáo dục của trường giáo xưa. Đại Thành mang theo ý nghĩa lớn lao của sự thành đạt.

Khu thờ Khổng Tử

Sân của Cổng Đại Thành môn được lát bằng gạch Bát Tràng. Hai bên là khu Tả vu và Hữu vu, trước mặt là Đại Bái Đường trang trọng, rộng lớn và kéo dài suốt chiều rộng của sân. Phía sau Đại Bái Đường là Thượng Điện.

Đại Bái Đường

Một lễ rước tiến sĩ về làng được tái hiện tinh tế.

Đền Khải Thánh

Nằm ở phía cuối của Văn Miếu, để đến từ Cổng Đại Thành, có thể đi qua lối lát gạch Tả Vu và Hữu vu, hoặc từ phía sau Thượng Điện qua cổng Tam Quan.

Thúc Lương Ngột và Nhan Thị, phụ huynh của Khổng Tử, được thờ tại đền Khải Thánh. Sân trước chiếm nửa diện tích, bị con đường lát gạch chia đôi từ tam quan dẫn lên trung tâm điện thờ.

Lầu trên của đền nhìn xuống lầu chuông.

Kiến trúc của đền Khải Thánh, mặc dù sơ sài, vẫn bao gồm Tả vu, Hữu vu và điện thờ ở giữa. Khu Khải Thánh, hay còn gọi là nhà Thái Học, từng là nơi đào tạo nhân tài cho nhiều triều đại. Trong quá khứ, khu này có 150 phòng giám sinh, còn được biết đến là khu cư xá. Tuy nhiên, vào năm 1946, thực dân Pháp đã phá hủy toàn bộ khu giám sinh bằng đại bác, không giữ lại bất kỳ kiến trúc nào.

Sắc phong của nhà vua trao cho Tiến sĩ được bảo quản tại đền.

Hiện nay, đền Khải Thánh đã trở thành kiến trúc hiện đại. Mái đền được lót hai lớp ngói mới. Các cột ở giữa nhà và chân đá tảng được bảo vệ bằng tấm chì dày 1,5mm để ngăn ẩm từ dưới lên. Sân được lát gạch kích thước 30x30x4cm và bó vỉa bằng đá xanh. Khu Thái Học mới có quy mô bề thế, trang nghiêm và hài hòa với kiến trúc chung của Văn Miếu. Nơi này hiện đang lưu giữ nhiều cổ vật quý.

Trích văn bia Tiến sĩ khoa Nhâm Tuất năm 1442.

Văn Miếu – Quốc Tử Giám ngày nay không chỉ là điểm du lịch mà còn là nơi rất nhiều người Việt tìm hiểu về nguồn gốc, biết ơn các nhà thông thái trong lịch sử đã đóng góp cho đất nước. Hãy đến và khám phá biểu tượng của giáo dục, nét đẹp văn hóa của Việt Nam!

Tác giả: Trần Thị Như Quỳnh
*Bài viết tham gia chương trình Mytour Golocal

Chương trình Mytour Golocal là dịp để viết blog giới thiệu về những địa điểm đẹp trong cả nước Việt Nam, thuộc chương trình Mytour Go & Share. Đây là cơ hội tuyệt vời để quảng bá du lịch địa phương và nhận 800.000 VND cùng cơ hội làm Cộng tác viên với Mytour. Chi tiết xem tại: https://trv.lk/golocal