Vasco da Gama

Vasco da Gama, bá tước đầu tiên của Vidigueira (1.º Conde da Vidigueira) (IPA: ['vaʃku dɐ 'gɐmɐ]) (phiên âm tiếng Việt : Va-xcô đơ Ga-ma) (sinh ngày 01 tháng 3 năm 1459 tại Sines, Bồ Đào Nha hoặc Vidigueira, Alentejo, Bồ Đào Nha, mất ngày 24 tháng 12 năm 1524 tại Kochi, Ấn Độ) là một nhà thám hiểm người Bồ Đào Nha, một trong những nhà hàng hải châu Âu thành công nhất của Kỷ nguyên khám phá (Age of Discovery) và là thuyền trưởng hạm đội đầu tiên đi thẳng từ châu Âu đến Ấn Độ.

Bối cảnh

Từ đầu thế kỷ 15, trường phái hàng hải của Henry nhà hàng hải (Henry the Navigator) đã mở rộng hiểu biết của Bồ Đào Nha về đường bờ biển của châu Phi. Từ thập niên 1460, mục tiêu của những nhà hàng hải đã bắt đầu tập trung vào việc đi vượt qua điểm cực Nam của châu Phi nhằm tìm một con đường biển thuận lợi hơn để tiếp cận được những của cải quý báu của Ấn Độ (chủ yếu là hồ tiêu đen và các loại hương liệu khác).

Khi Gama được 10 tuổi, kế hoạch trên bắt đầu cho những kết quả cụ thể. Bartolomeu Dias đã quay trở lại sau khi đi vòng quanh Mũi Hảo Vọng (Cape of Good Hope), ông cũng thám hiểm sông Rio do Infante (nay là sông Fish ở Nam Phi) và xác định rằng đường bờ biển chưa được biết tới chạy thẳng về hướng Đông Bắc.

Những cuộc khám phá trên đất liền trong thời kỳ triều đại của vua João II của Bồ Đào Nha cũng củng cố thêm lý thuyết rằng có thể đến Ấn Độ bằng đường biển từ Đại Tây Dương. Pero da Covilhã và Afonso de Paiva đã đi theo tuyến đường từ Barcelona, qua Naples, Rhodes đến Alexandria, và từ đó đến Aden, Hormuz và Ấn Độ tin vào lý thuyết này.

Công việc còn lại cho các nhà thám hiểm là phải xác nhận được mối liên hệ giữa những phát hiện của Dias và những chứng cớ của da Covilhã và de Paiva, và kết nối được những đoạn rời rạc của con đường thương mại đầy tiềm năng với Ấn Độ Dương. Nhiệm vụ này đầu tiên được giao cho cha của Vasco da Gama, sau đó đã được vua Manuel I của Bồ Đào Nha giao cho da Gama nhờ những thành tích của ông trong việc bảo vệ những trạm giao dịch dọc bờ biển châu Phi khỏi sự cướp phá của người Pháp.

Chuyến hành trình đầu tiên

Ngày 8 tháng 7 năm 1497, hạm đội 4 tàu của Vasco da Gama rời cảng Lisbon. Bốn tàu bao gồm:

• Chiếc São Gabriel, do Vasco da Gama làm thuyền trưởng, một chiếc carrack nặng 178 tấn, dài 27 mét, rộng 8,5 mét, buồm rộng 372 mét vuông, 150 thủy thủ
• Chiếc São Rafael, do Paulo da Gama anh trai của Vasco da Gama làm thuyền trưởng; kích thước tương tự chiếc São Gabriel.
• Chiếc caravel Berrio, nhỏ hơn một chút so với hai chiếc đầu, do Nicolau Coelho làm thuyền trưởng.
• Một chiếc tàu dự trữ không rõ tên, do Gonçalo Nunes làm thuyền trưởng, sau đó mất tích gần vịnh São Brás, dọc bờ biển phía Đông châu Phi.

Vượt qua Mũi Hảo Vọng

Ngày 16 tháng 12 năm 1497, hạm đội vượt qua sông White (Nam Phi) nơi Dias đã quay trở lại, họ tiếp tục đi vào một vùng nước mà người châu Âu chưa từng biết đến. Gần đến Lễ Giáng sinh, họ đặt tên cho bờ biển này là Natal ('Giáng sinh' trong tiếng Bồ Đào Nha).

Những vùng đất do người Ả Rập kiểm soát nằm trên bờ biển phía Đông châu Phi là một phần của con đường thương mại trên Ấn Độ Dương. Lo sợ người địa phương có thể căm ghét người theo đạo Thiên chúa giáo, da Gama đã giả làm một người Hồi giáo để gặp gỡ Sultan của Mozambique. Chỉ mang theo hàng hóa tầm thường, Vasco da Gama đã không thể chuẩn bị được những món quà cần thiết và người dân địa phương nhanh chóng nhận ra trò lừa của da Gama. Bị buộc phải rời Mozambique, da Gama rời khỏi cảng và bắn pháo vào thành phố để trả thù.

Mombasa

Khi tiếp cận với vùng lãnh thổ ngày nay của Kenya, các nhà thám hiểm đã phải sử dụng các biện pháp cướp bóc những con tàu buôn Ả Rập, những con tàu ít khi được trang bị vũ khí hạng nặng. Họ là những người châu Âu đầu tiên đặt chân đến cảng Mombasa nhưng lại phải đối mặt với sự căm ghét của người dân địa phương và phải nhanh chóng rời khỏi bến.

Malindia

Vào tháng 2 năm 1498, Vasco da Gama tiếp tục theo hướng Bắc, hạm đội của ông ghé vào cảng Malindi. Người dân ở đây có vẻ thân thiện hơn vì họ đang trong xung đột với Mombasa. Lần này, đoàn thám hiểm lần đầu tiên ghi nhận sự có mặt của các thương nhân Ấn Độ. Họ thuê một thuyền trưởng và vẽ bản đồ dựa trên kiến thức của người buôn Ả Rập về gió mùa, người này đã giúp hạm đội hoàn thành phần còn lại của hành trình đến Calicut (nay là Kozhikode) ở bờ biển phía Tây Nam Ấn Độ. Người này được cho là Ibn Majid, mặc dù nếu đúng thì Ibn Majid đã lớn tuổi 60 tuổi lúc đó.

Calicut, Ấn Độ

Đoàn thám hiểm đến Calicut vào ngày 20 tháng 5 năm 1498. Đôi khi họ phải đụng độ dữ dội với các thương nhân Ả Rập để có thể thương lượng với các quan chức địa phương. Cuối cùng, da Gama đã có được một lá thư nhượng quyền trao đổi hàng hóa, nhưng ngay sau đó ông và hạm đội của ông đã phải rời khỏi cảng vì hàng hóa trên tàu của da Gama bị cho là hàng cấm. Vasco da Gama đã giữ được hàng hóa của mình nhưng phải để lại vài người Bồ Đào Nha để mở một điểm giao dịch.

Trở về

Paulo da Gama qua đời trên đường trở về ở vùng Azores, còn Vasco da Gama đã trở về Bồ Đào Nha vào tháng 9 năm 1499. Ông được thưởng rất hậu hĩnh vì đã hoàn thành bản đồ mà những nhà thám hiểm Bồ Đào Nha đã phải mất 80 năm để hoàn thành. Da Gama được phong là 'Đô đốc Ấn Độ Dương' và được giao quản lý khu vực Sines. Vua Manuel I cũng trao cho da Gama danh hiệu 'Quý tộc' vĩnh viễn, cho ông, anh chị em và tất cả con cháu của ông. Ông trở thành bá tước của Vidigueira, người Bồ Đào Nha đầu tiên không phải dòng dõi hoàng tộc được trao danh hiệu này.

Chuyến đi của Vasco da Gama đã chỉ ra rằng bờ biển phía Đông của châu Phi, đặc biệt là khu vực Contra Costa, là rất quan trọng cho sự phát triển sau này của Bồ Đào Nha. Các cảng biển ở khu vực này cung cấp nước ngọt, thực phẩm dự trữ, bến tàu và xưởng mộc để sửa chữa thuyền, cũng như nơi trú ẩn khi thời tiết xấu. Hơn nữa, hoạt động trao đổi hương liệu cũng đóng góp quan trọng cho nền kinh tế của Bồ Đào Nha.

Chuyến đi thứ hai

Ngày 12 tháng 2 năm 1502, Vasco da Gama cùng hạm đội tàu chiến gồm 20 chiếc khởi hành. Pedro Álvares Cabral đã được phái đến Ấn Độ hai năm trước đó và phát hiện ra rằng những người Bồ Đào Nha mà Vasco da Gama đã gửi lại đã bị giết hại. Cabral cũng bị tấn công và ông đã phải bắn phá Calicut trước khi tiếp tục hành trình đến Cochin, một vương quốc nhỏ đã nồng hậu chào đón Cabral.

Khi trở về vào tháng 9 năm 1503, da Gama được trao thêm quyền quản lý cả Vidigueira và Vila dos Frades.

Chuyến du hành thứ ba (Thay đổi nơi chôn cất của Gama)

Vasco da Gama được phái đến Ấn Độ lần thứ ba vào năm 1524 để giải quyết những vấn đề phát sinh cho người Bồ Đào Nha ở đây. Ban đầu, da Gama được chỉ định thay thế Eduardo de Menezes trong vai trò đại diện của Bồ Đào Nha tại Ấn Độ, nhưng ông đã mắc phải bệnh sốt rét và qua đời tại Cochin vào đêm Giáng Sinh năm 1524.

Đầu tiên, da Gama được chôn tại nhà thờ St. Francis ở Kochi, sau đó hài cốt của ông được chuyển về Bồ Đào Nha và mai táng trong một ngôi mộ lớn tại Vidigueira.

Di sản của Vasco da Gama

Vasco da Gama và vợ, Catarina de Ataíde, có sáu con trai và một con gái.

Vasco da Gama là người đã mở đầu cho 'thời đại vàng' của Bồ Đào Nha khi nước này trở thành một trong những đế quốc tiên phong.

Cảng biển Vasco da Gama ở Goa được đặt theo tên ông. Tên ông cũng được đặt cho một ngọn núi lửa lớn trên Mặt Trăng. Ông có tới ba câu lạc bộ bóng đá ở Brasil (trong đó có Clube de Regatas Vasco da Gama) mang tên ông, và câu lạc bộ Vasco Sports Club ở Goa cũng lấy tên theo nhà thám hiểm này.

Vasco da Gama được xếp hạng 86 trong danh sách 100 nhân vật có ảnh hưởng nhất trong lịch sử của Michael H. Hart.

Liên kết bên ngoài

• Vasco da Gama Lưu trữ 2007-11-04 tại Wayback Machine
• Bài viết Round Africa to India của da Gama Lưu trữ 2011-08-28 tại Wayback Machine