Vẻ đẹp của bánh chưng và bánh giầy trong văn hóa ẩm thực Việt Nam

Bánh chưng và bánh giầy trong nền văn hóa của người Việt

Bánh chưng và bánh giầy là hai món bánh truyền thống phản ánh tinh hoa ẩm thực và văn hóa Việt Nam. Bánh chưng nổi tiếng với hình vuông đều, mỗi cạnh khoảng 20cm và dày từ 5 đến 6cm, được bọc trong 2-3 lớp lá dong và buộc kỹ lưỡng bằng dây lạt.

Trong khi đó, bánh giầy có hình dáng tròn, đường kính 5-7cm và độ dày 1-2cm với cấu trúc dẻo dai và mềm mịn. Bánh được làm từ gạo nếp chất lượng sau khi đã qua quá trình xay kỹ và nghiền nhuyễn, sau đó bọc trong lá chuối tươi và thưởng thức cùng với chả lụa.

Đặc biệt, bánh giầy không chỉ là món ăn ngon mà còn mang ý nghĩa sâu sắc trong văn hóa Việt, thể hiện lòng biết ơn đến tổ tiên và thiên nhiên. Hai địa điểm nổi tiếng với bánh giầy là làng Gàu ở phố Hiến (Văn Giang, Hưng Yên) và Quán Gánh (Nhị Khê, Thường Tín, Hà Tây). Đây là những nơi sản xuất ra những chiếc bánh giầy đặc sắc nhất miền Bắc.

Bánh chưng bánh giầy là biểu tượng của tinh hoa ẩm thực và văn hóa Việt Nam. Ảnh: Đảng Cộng sản Việt Nam

Nguồn gốc của bánh chưng bánh giầy

Theo truyền thuyết, sau khi Vua Hùng thứ 6 chiến thắng giặc Ân xâm lược, ông đã ra lệnh cho các hoàng tử dâng lễ vật cho vua. Nếu món quà nào đặc biệt ý nghĩa thì vua sẽ truyền ngôi cho người đó.

Trong số các hoàng tử, Lang Liêu - đứa con thứ 18 của vị vua, vì sống trong hoàn cảnh khó khăn và thiếu thốn hơn so với các anh em của mình nên rất lo lắng rằng không có gì để dâng lên vua cha. Một đêm, Lang Liêu mơ thấy thần linh bảo rằng không có gì quý hơn gạo - nguồn sống của con người và khuyên nên tạo ra bánh hình tròn tượng trưng cho Trời và bánh hình vuông tượng trưng cho Đất. Bánh nên được bọc trong lá, nhân thì nằm gọn bên trong tượng trưng cho sự yêu thương, bảo bọc của cha mẹ.

Sau khi tỉnh dậy, Lang Liêu đã làm theo lời khuyên, tạo ra bánh chưng hình vuông và bánh giầy hình tròn. Vua Hùng rất cảm động trước ý nghĩa sâu sắc của hai loại bánh và quyết định đặt tên cho chúng, bánh chưng hình vuông và bánh giầy hình tròn, xem hai loại bánh này như biểu tượng của sự kết nối giữa Trời và Đất, cha mẹ và con cái.

Vua còn ra lệnh hàng năm vào dịp Tết đến xuân về, dân chúng phải làm hai món bánh này dâng lên tổ tiên nhằm mong một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Ngọn nguồn của bánh chưng bánh giầy liên quan mật thiết đến câu chuyện của Lang Liêu, con trai thứ 18 của Vua Hùng. Ảnh: Điện máy XANH

Tầm quan trọng của bánh truyền thống

Bánh chưng và bánh giầy không chỉ là những món ăn truyền thống trong dịp Tết Nguyên Đán của người Việt Nam mà còn chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu sắc, thể hiện triết lý nhân sinh và quan niệm về vũ trụ của người Việt.

Bánh chưng hình vuông tượng trưng cho sự vững chắc, bền vững của Đất - một trong những yếu tố cơ bản nhất của vũ trụ trong quan niệm cổ xưa và là nơi nuôi dưỡng mọi sự sống. Bánh giầy với hình dáng tròn trịa, biểu thị sự vô hạn, bao la và sự tuần hoàn của vũ trụ thì tượng trưng cho Trời. Cả hai kết hợp sẽ tượng trưng cho sự hòa quyện giữa Trời và Đất, âm và dương, cũng như sự kính trọng và gắn bó với thiên nhiên của người Việt.

Ngoài ra, sự cẩn thận và tỉ mỉ trong từng bước chế biến, từ việc lựa chọn nguyên liệu đến quá trình gói bánh, thể hiện tình yêu thương và sự trân trọng mà người Việt dành cho gia đình và tổ tiên cũng như dành cho nguồn sống nuôi dưỡng mỗi con người.

Sự kết hợp của gạo nếp, đậu xanh, thịt mỡ, lá dong trong bánh chưng và sự giản dị của gạo nếp trong từng chiếc bánh giầy còn thể hiện sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên, giữa vật chất và tinh thần.

Sự xuất hiện của cả hai loại bánh trong bàn cúng ngày Tết thể hiện mong muốn về sự ấm áp, sung túc và hạnh phúc trong cuộc sống.

Bánh chưng bánh giầy mang nhiều ý nghĩa trong văn hóa dân gian của nước ta. Ảnh: Báo Nhân dân

Cách làm bánh chưng

4.1 Các nguyên liệu làm bánh chưng

- Lá chuối

- Dây lạt mềm

- Gạo nếp lúa vàng

- Đậu xanh lúa mạch

- Thịt ba chỉ lợn

- Sử dụng gia vị như muối và hạt tiêu...

Bước 4.2: Thực hiện các bước để làm bánh chưng

- Bước 1: Chuẩn bị nhân gồm đỗ xanh, thịt, lá, và gạo

- Để đỗ xanh ngâm nở trong nước khoảng 2 giờ, sau đó rửa sạch và loại bỏ những hạt không tốt. Đặt đỗ xanh vào nồi hấp cho đến khi chín, sau đó dùng thìa để nghiền nhuyễn. Trộn đỗ xanh với một ít hạt tiêu để tạo hương vị. Lấy từng phần đỗ xanh và tạo thành những viên tròn nhỏ.

- Để gạo nếp ngâm nước khoảng 2 giờ cho đến khi mềm, sau đó rửa sạch và loại bỏ những hạt không tốt. Trộn gạo nếp với một thìa muối và một thìa hạt nêm.

- Lá dong được rửa sạch và lau khô bằng khăn sạch. Loại bỏ phần cuống của lá.

- Thái thịt lợn ba chỉ thành miếng to có độ dày khoảng 2cm và chiều dài khoảng 5cm – 6cm. Ướp thịt với muối và hạt tiêu phù hợp khẩu vị.

- Bước 2: Đóng gói bánh

- Sắp xếp 4 lá dong vuông góc với nhau, 2 lá dưới phải úp mặt phải xuống, 2 lá trên phải úp mặt phải lên.

- Đặt một lớp gạo nếp vào giữa lá dong, sau đó đặt một nắm đỗ xanh lên trên lớp gạo nếp. Tiếp theo, đặt một miếng thịt lợn lên phía trên đỗ xanh. Cuối cùng, phủ một lớp gạo nếp để che phủ hoàn toàn nhân bánh.

- Sử dụng tay gấp lần lượt các lá dong về phía bên phải và bên trái, đảm bảo gấp chắc. Gấp mép lá dong thừa vào bên trong để che giấu lá thừa.

- Sử dụng 4 chiếc lạt buộc chặt bánh chưng theo hình vuông. Hai chiếc lạt đầu tiên buộc song song, hai chiếc lạt sau buộc vuông góc với hai lạt trước. Sau khi buộc xong, dùng tay ấn chặt 4 phía của bánh.

- Bước 3: Hấp bánh

- Đặt phần cuống của lá dong xuống đáy nồi, sau đó xếp bánh lên trên.

- Đổ nước vào nồi sao cho bánh được ngâm đều, sau đó đun lửa lớn cho đến khi nước sôi rồi giảm lửa.

- Sau đó, kiểm tra mực nước mỗi 1 tiếng để xem liệu có giảm không. Nếu cần, thêm nước sôi vào.

- Nấu trong khoảng 8-10 tiếng sau đó vớt bánh ra.

- Sau khi vớt bánh, dùng khăn ướt để lau sạch bên ngoài bánh.

- Tìm một nơi thoáng mát trong nhà, xếp bánh ra và đặt một tấm ván lên trên. Sau đó, đặt thêm một chậu nước hoặc một vật nặng lên tấm ván để bánh săn chắc.

- Khi bánh đã nguội hoàn toàn, bạn có thể cắt bánh và thưởng thức.

Bánh chưng khi hoàn thành sẽ có hình dáng dẻo, hương thơm cùng với lớp vỏ gạo nếp mềm mịn và lớp nhân đặc biệt. Ảnh: Báo Phụ Nữ

Hướng dẫn làm bánh giầy

Nguyên liệu cần chuẩn bị để làm bánh giầy

- Sử dụng 400 gram bột nếp

- Sử dụng 20 gram bột gạo

- Dùng 200 gram đậu xanh đã bóc vỏ

- Bổ sung các nguyên liệu khác như muối, nước...

Bước 5.2: Quy trình làm bánh giầy

Dưới đây là hướng dẫn làm bánh giầy được tổng hợp bởi Mytour.vn

Bước 1: Sẵn sàng vật liệu

- Ngâm đậu xanh: Đậu xanh cần được ngâm qua đêm để nở mềm, giúp quá trình nấu chín và xay nhuyễn dễ dàng hơn.

- Chuẩn bị bột: Kết hợp đều bột nếp và bột gạo với một ít muối. Dần dần thêm nước vào hỗn hợp bột và nhào đều. Nhào bột cho đến khi mịn, không dính tay và không quá đặc.

Bước 2: Chuẩn bị nhân bánh

Sau khi rửa sạch đậu xanh đã ngâm, hấp chín. Khi đậu chín, xay nhuyễn để tạo thành nhân bánh.

Bước 3: Đặt bột vào hình dạng

- Chuẩn bị lá chuối hoặc giấy bạc: Cắt lá chuối hoặc giấy bạc thành từng miếng vuông nhỏ, phù hợp với kích thước của bánh giầy bạn muốn. Quét một lớp dầu ăn lên bề mặt bánh để tránh bị dính.

- Nhào bột: Thêm một chút sữa tươi vào bột đã ủ từ hôm trước và nhào lại. Chia bột thành từng viên nhỏ, sử dụng một ít dầu ăn trên tay để tránh bị dính.

- Gói bánh: Ấn dẹp viên bột, đặt nhân đậu xanh vào giữa và gói bột lại sao cho nhân nằm ở giữa, tương tự như cách làm bánh trôi.

Bước 4: Hấp bánh giầy dày nhân đậu xanh

Đặt bánh đã gói vào nồi hấp và hấp khoảng 10 phút. Trong quá trình hấp, hãy mở nắp nồi đều đặn để cho hơi nước thoát ra, tránh nước rơi vào bánh ảnh hưởng đến chất lượng.

Bánh giầy nhân đậu xanh sau khi hấp sẽ có vỏ mềm mịn, nhân đậu ngọt dịu, mang đến hương vị thơm ngon và đặc trưng. Bánh giầy thường được thưởng thức cùng với đường hoặc mật ong để tăng thêm hương vị.

Bánh giầy dẻo thơm khi ăn kèm với một miếng chả. Ảnh: VnExpress