Vẻ đẹp trong thơ của phụ nữ

“ Niềm vui vô tận, nỗi buồn vô biên

Ngả giữa trời, lệ giữa sương mù”

Hai dòng thơ của nữ thi sĩ Vân Đài, mà trong cuộc sống, thi sĩ Bùi Giáng đã ca ngợi như “Thật sự, trong văn hiến nghìn năm của Việt Nam, chỉ có thể sinh ra hai dòng thơ như thế này... Chúng ta phải xem Vân Đài như người bà, người bà của chúng ta, chỉ khi đó mới hiểu được sự tinh túy trong những câu thơ này”

Dường như lời nói của những người trong gia đình Bùi luôn mang một âm điệu riêng, nhưng những cảm xúc ấy vẫn vang mãi trong tâm trí tôi mỗi khi nhớ đến thơ.

Mỗi khi mùa xuân về, đi qua những cánh đồng lúa mướt màu xanh tươi giữa làn mưa rơi, tôi lại nhớ về bức tranh quê hương của nhà thơ Anh Thơ:

“Trên những đồng lúa xanh mơn mởn và ướt át

Đàn sáo rừng bay lượn, hát mê say giữa không gian

Những chiếc cánh bướm tung bay, vỗ cánh yếu ớt trước làn gió

Những chú trâu bò dịu dàng uốn cong, nhâm nhi ướt mưa...

Vẻ đẹp của nông thôn Việt Nam có thể sẽ mãi là vẻ đẹp của thơ ca, trong đó, như quê hương của tôi, nơi có đèo Ngang nổi tiếng với những câu thơ của bà Huyện Thanh Quan: “Bước chân vào Đèo Ngang, bóng chiều tà/ Cỏ cây xen lẫn đá, lá xen lẫn hoa/ Dưới chân núi, vài con trâu lạc bước/ Ven sông, vài ngôi nhà lâm râm...”

Trong thơ của “Bà chúa thơ nôm” Hồ Xuân Hương cũng thể hiện rõ: “Ngang người, mặt đất phủ lên lớp rêu/ Đá và mây, như ngăn cản bước chân”. Một bức tranh sống động không thể phủ nhận.

Ở thời đại hiện đại, thơ phái đẹp càng trở nên phong phú, đa dạng, từ vẻ đẹp tự nhiên đến vẻ đẹp của con người, đặc biệt là vẻ đẹp của phụ nữ hy sinh vì đất nước: “Da thịt em, mềm mại nhưng trắng... Gương mặt em, bạn bè của tôi không thể nhận ra/ Vì mỗi người có gương mặt riêng...” (Lâm Thị Mỹ Dạ - Khoảng trời và hố bom). Để rồi trên quê hương này, những người con gái, những người chị, những người mẹ đã hy sinh tất cả, thậm chí là tình yêu và hạnh phúc của tuổi trẻ vì đất nước: “Anh mang theo chiếc ba lô/ Đất trời vắng lặng trở lại/ Em tàn phai niềm vui/ Như ánh trăng mọc ban ngày...” (Lê Thi Mây).

Có thể nói, vẻ đẹp của tình yêu, của tâm hồn con người mới chính là vẻ đẹp vĩnh hằng trong thơ ca, đặc biệt là thơ của phụ nữ. Mỗi khi nghe bài hát phổ thơ của cố nữ sĩ Xuân Quỳnh Thơ tình cuối mùa thu, có lẽ hàng triệu người cũng cảm thấy run rẩy như tôi: “Tình ta giống như hàng cây/ Đã trải qua cơn bão tố/ Tình ta giống như dòng sông/ Đã yên bình sau thác lũ... Mùa thu ra biển cả/ Theo dòng nước mênh mông/ Mùa thu vào hoa cúc/ Chỉ còn anh và em/ Chỉ còn anh và em/ Là của mùa thu xưa...”. Đời sống của cô nữ sĩ Xuân Quỳnh là sự hiện hữu của tình yêu và sự hy sinh, không chỉ trong thơ, mặc dù chị biết “Những lời yêu thương mong manh như sương khói/ Ai có thể biết được lòng anh có thay đổi...”

Có những tình yêu mãnh liệt như của nữ sỹ Xuân Quỳnh, cũng có những tình yêu thầm kín như Hương Thầm của nữ sỹ Phan Thị Thanh Nhàn: “Ẩn mình trong một bó hoa gửi sang nhà hàng xóm.../ Nhờ hương thơm truyền đạt tình yêu.../ Hương bưởi thơm thoang thoảng khiến lòng bối rối...”. Không chỉ vậy, tình yêu thầm kín, mạnh mẽ mà dân dã cũng được nữ sỹ Phan Thị Thanh Nhàn mô tả một cách thành công: “Cụ già say thuốc/ Cụ già say trầu/ Còn trai, con gái/ Chỉ cần nhìn nhau cũng say mê...”

Vẻ đẹp trong tâm hồn người phụ nữ Việt Nam qua các thế hệ chính là vẻ đẹp thầm lặng, dịu dàng, không cần phô trương. Nhưng khi tình yêu bùng cháy trong lòng người phụ nữ, mọi rào cản đều trở nên vô nghĩa, như nhà thơ Bùi Sim Sim đã viết: “Em bước đi ngược nắng, ngược gió để yêu anh”. Yêu nhau, như người ta thường nói, chỉ biết khen ngợi, chỉ nhìn thấy điểm tốt của đối phương, chàng trai luôn hồn nhiên và thấy người yêu của mình đẹp đẽ ở mọi khía cạnh. Nhưng, người con gái trong thơ Lâm Thị Mỹ Dạ lại sợ lời khen: “Em sợ những lời khen từ anh/ Như sợ đêm về trời tối/ Nhiều khi em ngồi một mình/ Trách anh sao mà nông nỗi/ Hãy chỉ ra điều xấu của em/ Để em trở thành người tốt lương/ Hãy chỉ ra điều xấu của em/ Để em chăm sóc tâm hồn của anh...”. Bởi “Tình yêu khắt khe biết bao nhiêu/ Anh ơi, đừng khen em nữa...”

Tình yêu là như vậy, nó có vô vàn cảm xúc và những nhà thơ trẻ hiện nay không ngần ngại diễn đạt tất cả những tâm trạng sâu sắc nhất, bản năng nhất, nóng bỏng nhất:

“Nỗi nhớ nhạt nhoà in bóng những chiều dài”

Nỗi nhớ nhẹ nhàng trong thân xác gầy guộc

Nỗi nhớ như axit ăn mòn từng sợi tóc

Chỉ còn lại nước mắt khô cằn/ Em...

Em không thể chạy đến gặp anh để rơi vào cảm giác cô đơn một lần nữa”

(Trích từ bài thơ Con thú của Như Bình)

Khi đọc những dòng thơ như vậy, tôi thực sự bị sốc, khi người thơ không còn ẩn dấu những tình cảm mãnh liệt, trong cơn đau đớn vô cùng, thơ đã thật sự đánh thức tâm hồn của người đọc.

Nhà thơ Trần Kim Hoa viết: “... Đường xa nơi xứ lạ/ Bầu trời do dự/ Người lữ khứ nay/ Tiếng gọi quê hương...” (Trích từ tập thơ Dưới trời xanh) vẻ đẹp của tâm hồn thơ là như vậy! Trong khi đó, tác giả Vân Khánh lại viết: “Bàn tay mỏi mệt/ Đếm ngày mong chờ/ Năm tháng dần trôi/ Có vui buồn đều không...”. Tôi đọc một lần những câu thơ như vậy mà thuộc lòng. Đơn giản mà sâu sắc, chân thành mà ý nghĩa, chỉ có phái đẹp mới có thể sáng tác những dòng thơ như thế. Tôi như đang hình dung những người mẹ, người vợ đếm ngày chờ đợi chồng con, hoặc những người phụ nữ đếm ngày chờ đợi người yêu trở về từ cuộc chiến... Với tôi, đó là những dòng thơ tuyệt vời, từ ít mà ý nhiều.

Một lần, Đinh Thu Vân đã thu hút người đọc bằng những bài thơ mang những ý tưởng thân quen nhưng cũng lạ lẫm. Người thơ yêu thích cả những bài thơ của người yêu mình gửi tặng người khác: “Thơ của anh lưu giữ những kỷ niệm/ Em muốn giữ lại cả cuộc đời vì anh/ Trái tim đã đập rộn ràng/ Xin hãy yêu thương những ngày tháng chúng ta chưa dành cho nhau...”. Cha ông xưa đã từng nói rằng yêu cả “công ty, dòng họ”, tình yêu trong thơ của Đinh Thu Vân cũng như vậy, đó cũng là một nét đẹp, nhân văn, trong số những người phụ nữ đang yêu.

Đoàn Thị Tảo chỉ có một bài thơ viết về chị mình nhưng khiến người đọc, người nghe đều xao xuyến, xúc động, đầy cảm xúc: “Ngày chị sinh ra/ Trời ban cho chị một tài năng làm thơ... Sự hiện diện của tơ trời/ Tình yêu cá nhân nhường chỗ/ Tình yêu đa dạng”.

Vũ Thị Huyền, một nhà thơ từng giành giải Tác phẩm tuổi trẻ có nhiều câu thơ mà tôi ưa thích: “Nghiêng đầu nhìn bầu trời sương mù/ Hoa vàng vẫn lấp lánh trong sương”; Trong khi đó, Dư Thị Hoàn, một nhà thơ quê Hải Phòng, viết: “Em có đôi bàn tay trắng nõn nà/ Cầu chúc cho bàn tay không trở nên lạnh lẽo...”.

Khi Đặng Nguyệt Anh, một nhà thơ tại TP. Hồ Chí Minh, viết: “Hãy giữ gìn cho tôi tuổi năm mươi/ Để tôi lại sống lại những thời kỳ ngày xưa/ Thời kỳ hồn nhiên lung linh/ Với bao nhiêu đứa trẻ theo đuổi...” thì tôi hiểu rằng tình yêu không biết tuổi tác.

Trần Thi Ngọc Hồng, một nhà thơ từ Nam bộ, con cháu ruột của GS. Trần Văn Khê, đã gửi cho tôi những bài thơ mà chị viết, tôi rất thích một số câu thơ của người thơ vùng sông nước Cửu Long này: “Âm thanh của tơ trời vang vọng trên đỉnh mây/ Tiễn người mẹ về nhà sau những ngày vất vả...”

Tình cảm của những người phụ nữ sau những lần đồng lòng làm cỏi làng, mà Nông Thị Hưng đúc kết vào những câu thơ gần gũi với truyền thống dân gian, dù người thơ đang sống trong thời đại công nghiệp hóa: “Dính chặt vào bậc đá rong rêu/ Nhận ra sự trống rỗng trong lòng từ lâu/ Chiếc cánh cò mỏi mòn giữa dòng ca dao/ Mà vẫn không thể thoát ra khỏi vòng quen thuộc của làng quê...”. Rồi: “Bầy chim trời chẳng gọi mà đau đớn/ Đàn ta vẫn vang vọng không điều độ”

Một lần, nhiều người yêu thơ ca ngợi bài thơ về đôi giày của Phi Tuyết Ba: “Đôi giày đỏ biết rằng em đã tới”. Chỉ có những phụ nữ tinh tế nhìn thấy một đôi giày lạ ở ngoài cửa phòng của chàng trai và biết phải làm gì... Hiện nay, tôi vẫn gặp Phi Tuyết Ba với những câu thơ tinh tế như thế: “Nhẹ hơn nửa cánh hoa hồng/ Mảnh hơn một sợi tơ giữa trời đầy...”

 Hồ Thị Hải Âu, một tác giả đã đoạt giải Tác Phẩm tuổi trẻ, sau những biến cố của cuộc đời vẫn giữ vẻ hồn nhiên, trong trẻo: “Em vẫn như vậy, vẫn ngây ngô như thế/ Sao không thể quay đầu đi làm ngơ”. Còn “Tác Phẩm tuổi trẻ” của Ngô Lan Anh đã viết: “Em trở về dưới ánh nắng/ Những con đường thanh bình/ Em trở về/ Mùa nhớ/ Ruộng lúa xanh tốt bật hoa”... 

Tôi thích những tâm hồn trong trẻo của phụ nữ Việt Nam dù họ trải qua nhiều gian khổ trong cuộc sống, cả trong thơ và cuộc sống hàng ngày... Đó có thể là một trong những vẻ đẹp của phụ nữ mà chúng ta bị thu hút không chỉ trong thơ.

Nguồn Văn nghệ số 10/2021