Buzz
Câu nói: 'Mồng một Tết ba, mồng hai Tết mẹ, mồng ba Tết thầy' thể hiện lòng hiếu thảo của người Việt, mong muốn sum họp cùng gia đình trong những ngày đầu năm mới.
Nguồn gốc câu 'mồng một Tết ba, mồng Tết mẹ, mồng ba Tết thầy'
Theo Giáo sư Ngô Đức Thịnh, câu thành ngữ này phản ánh truyền thống tôn kính cha mẹ và thầy cô giáo, góp phần giữ gìn và phát triển nền văn hóa Việt Nam.
Nhiều nghiên cứu văn hóa chỉ ghi 'mồng một Tết ba, mồng ba Tết thầy', câu có cả 3 vế là sáng tạo mới, thể hiện tinh thần yêu thương và tri ân.
Bên cạnh đó, TS. Nguyễn Hùng Vĩ - nguyên giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội, cũng đề cập đến nghiên cứu về thời gian đi Tết trong văn hóa Việt trên VnExpress: Các tài liệu cổ chỉ ghi 'Mồng một Tết cha, mồng ba tết thầy. Sách cổ nhất ghi chép được câu này có thể được tìm thấy trong cuốn Nam âm sự, một tác phẩm Hán Nôm, được soạn bởi Vũ Công Thành và xuất bản vào năm 1925.
Sau này, một nhà văn lão là cụ Trần Duy Vôn, trong khi biên soạn sách Câu cửa miệng cũng ghi như vậy. Dù sách của cụ được xuất bản sau (năm 1999) nhưng bản thảo đã tồn tại từ rất lâu trước đó. Các tác phẩm thu thập sau này cũng chỉ ghi Mồng một Tết cha, mồng ba Tết thầy, không có đoạn mồng hai Tết mẹ.
Điều thứ nhất
Điều thứ hai,
Giới nghiên cứu văn hóa dân gian tin rằng, câu có cả ba phần là tạo mới từ dân gian, bắt nguồn từ cách diễn đạt trong tục ngữ, tạo ra sự hài hòa âm điệu. Phong cách này trong việc sáng tác thành ngữ rất phổ biến.
Từ khi thêm vào câu 'mồng hai Tết mẹ', mọi người đã cố gắng giải thích: Cha ở bên trong nhà, mẹ ở bên ngoài nhà, điều này hợp lý. Nghĩa là mồng một Tết thì chúc Tết bên trong nhà, mồng hai Tết thì về nhà ngoại thăm, chúc Tết.
Và từ cách diễn đạt đó, sau này mọi người nhận thấy hợp lý và hành động theo, dần trở thành tập quán mới. Tục ngữ là nguyên tắc ứng xử và hành vi được tôn trọng trong câu tục ngữ 'Mồng một Tết cha, mồng hai Tết mẹ, mồng ba Tết thầy' trong xã hội hiện đại.
Giải nghĩa 'mồng một Tết cha, mồng hai Tết mẹ, mồng ba Tết thầy'
Theo quan điểm cổ xưa, cha là bên trong nhà, mẹ là bên ngoài nhà. Điều này nghĩa là vào mồng một, gia đình tập trung chúc Tết bên trong nhà, mồng hai thì về nhà ngoại thăm, chúc Tết và tỏ lòng biết ơn. Đến mồng ba thì việc thăm thầy thể hiện truyền thống tôn sư trọng đạo.
Mồng một Tết cha
Trong tác phẩm Việt Nam phong tục (1915), cụ Phan Kế Bính mô tả về mồng một Tết: 'Sau khi cúng tổ tiên xong, con cháu đến chúc Tết ông bà cha mẹ, bày tỏ lòng kính trọng. Ông bà cha mẹ chúc mừng cho con cháu bằng việc tặng mỗi người một ít tiền hoặc vài đồng, được gọi là tiền chúc mừng tuổi'.
Mồng hai Tết mẹ
Vào ngày mồng hai Tết, các gia đình vợ chồng con cái sống xa nhà hoặc đi làm ăn xa thường có dịp về quê thăm ông bà cha mẹ bên ngoại. Nghi thức này cũng tương tự như ở nhà. Con cháu chúc tụng ông bà cha mẹ và ông bà cha mẹ tặng quà cho con cháu bằng những đồng tiền mới được bọc trong giấy hồng tượng trưng.
Sau những nghi thức trang trọng và ấm áp như vậy, ông bà cha mẹ và con cháu thường tổ chức ăn cỗ Tết đông vui. Nghi thức chúc Tết và ăn cỗ đầu xuân luôn để lại ấn tượng sâu đậm cho mọi người, đặc biệt là tuổi thơ về hạnh phúc gia đình ấm áp. Lối sống đẹp trong ngày Tết thể hiện lòng biết ơn của con cháu đối với ông bà cha mẹ hai bên nội ngoại - những người đã sinh thành và nuôi dưỡng mình.
Mồng ba Tết thầy
Trước đây, vai trò của thầy đồ dạy học chủ yếu không liên quan đến biên chế hay lương bổng nhà nước như hiện nay, trừ trường đặc biệt do triều đình thành lập. Người học phải thông qua bài kiểm tra hoặc đỗ đạt mới được thầy chấp nhận. Học trò muốn học thì phải xin nhập học và bày tỏ lòng kính trọng với thầy. Khi đủ số lượng học trò, thầy sẽ mở lớp. Sau khi học xong, nếu muốn tiếp tục, học trò phải tìm kiếm thêm thầy để học thêm.
Thu nhập của các thầy đồ thường được trả bằng quà từ phụ huynh học trò. Có sách cổ đã ghi lại rằng, trong những ngày Tết, như Tết Nguyên đán, Tết thanh minh, Tết đoan ngọ, Tết Trung thu, học trò thường mang đến quà như cặp gà, thúng gạo, đường mứt, bánh trái hoặc một số tiền tùy thuộc vào khả năng của gia đình.
Mối quan hệ giữa thầy và trò trước đây được coi trọng, thầy được kính trọng như cha. Nhà của thầy có việc hiếu hỉ, và học trò thường giúp đỡ thầy như con của mình. Khi thầy qua đời, học trò thường tổ chức tang lễ, tuy nhiên không nhất thiết phải mặc đồ tang truyền thống. Nếu nhà thầy không có con trai, học trò sẽ tiếp tục cúng tế cho thầy suốt đời. Việc chọn ngày Tết thứ ba để cúng tế cho thầy phản ánh sự kính trọng này.
