Buzz
Ai đọc 'Tam quốc diễn nghĩa' cũng thắc mắc: Sao nhiều người thời ấy tên chỉ có hai chữ? Như Tào Tháo, Lưu Bị, Quan Vũ, Triệu Vân…
Trong lịch sử Trung Quốc, từ nhà Hán đến thời Tam quốc kéo dài hơn 300 năm, tên người thường chỉ bao gồm một từ, tên kép rất hiếm.
Theo quan niệm của người Trung Quốc, danh tính gồm: Họ + Tên. Ở đây, chỉ xét phần 'Tên'. Như Tào Tháo và Lưu Bị, đều có tên đơn: 'Tháo' và 'Bị'.
Tại sao tên đơn lại phổ biến ở thời Tam quốc?
Trong “Hậu Hán thư” và “Tam quốc chí” có người mang tên kép như Bàng Đức Công, Đặng Lư Thúc, Đông Phương An Thế… Nhưng người tri thức, quan viên chức tước hầu như không lấy tên kép. Điều này thực sự lạ lùng.
Vấn đề bắt đầu từ Vương Mãng, một quyền thần của nhà Hán, sau này trở thành Hoàng đế duy nhất của nhà Tân, làm gián đoạn giai đoạn của nhà Hán trong lịch sử Trung Quốc.
Cuối thời Tây Hán, Vương Mãng nắm quyền. Để củng cố thế lực, ông thực hiện 'Thần học mục đích luận' của Đổng Trọng Thư, gắn liền với việc ca ngợi Nho giáo như là tư tưởng chính thức của đế quốc Trung Hoa.
Vương Mãng khuyến khích mê tín và truyền thống cổ, thực hiện nhiều biện pháp mới, từ chính sách ruộng đất đến việc sử dụng lao động, từ tiền tệ đến tên địa danh, mọi thứ đều mang dáng vẻ của triết lý Nho giáo. Cả tên người cũng không ngoại lệ.
Vương Mãng đặc biệt quan trọng vấn đề về 'tên'. Theo 'Xuân Thu Công Dương truyện': 'Nhị danh phi lễ dã' (tạm dịch: tên kép không phù hợp với nghi lễ). Theo ông, chỉ nô lệ mới có tên kép. Khi lên ngôi, ông khuyến khích việc đổi tên trên toàn đất nước. Đầu tiên, thay đổi tên của các quan trung ương, sau đó là đổi tên địa danh.
Sau đó, thậm chí 'Hung Nô' cũng trở thành 'Giáng Nô' (dân tộc du mục mạnh mẽ ở Trung Quốc lúc đó), 'Thiền Vu' đổi thành 'Phục Vu' (tước hiệu của lãnh đạo cao nhất của dân du mục), gây ra cuộc chiến tranh giữa các dân tộc.
Vương Mãng dành rất nhiều tâm huyết cho việc đặt tên. Ông tự hào về họ Vương của gia đình mình, và trao họ Vương cho dòng dõi họ Lưu và những người dưới trướng của mình để thể hiện lòng biết ơn.
Trong “Hán thư - Vương Mãng truyện” ghi chép: Cháu trai lớn của Vương Mãng, Vương Tông, đợi mong lâu dài để lên ngôi Hoàng đế mặc dù còn ông nội và cha. Nhưng Vương Tông hành động quá nóng vội.
Ông đã bí mật may đồ Hoàng đế, sai người vẽ tranh và khắc ấn đồng. Đồng thời, ông liên kết với em ruột, sẵn sàng lật đổ quyền lực. Nhưng sự kiện bị phát hiện, kế hoạch thất bại. Mặc dù là trưởng tử của Vương Mãng, nhưng việc lật đổ ngôi vị là không thể. Vương Tông xấu hổ và nghĩ rằng chỉ có tự sát mới là lối thoát.
Dù đã qua đời, Vương Mãng vẫn ra lệnh: “Tông tên là Hội Tông, mất một chữ theo quy định, nên phục danh Hội Tông”.
Vương Tông nguyên là Vương Hội Tông, nhưng theo lệnh của Vương Mãng, chỉ còn là “Vương Tông”. Khi phạm tội, cũng là khi bị tước đoạt “đặc ân” tên kép, nên phải trở lại tên cũ “Vương Hội Tông”.
Từ mệnh lệnh của Vương Mãng, có thể thấy ba điều:
Một, trước thời Vương Mãng, tên người không bị hạn chế, con cháu ông vẫn sử dụng tên kép.
Hai, sau khi Vương Mãng lên ngôi, ra lệnh “bỏ một chữ trong tên kép”. Điều này cũng đồng nghĩa với việc cấm người dân sử dụng tên kép.
Ba, khi trở thành tội phạm, người bị phạt phải phục hồi tên kép cũ (nếu có). Đây cũng là hình thức trừng phạt nhục nhã và tước đi quyền lợi bình thường.
Trong “Hán thư - Vương Mãng truyện” có câu: “Hung Nô Thiền Vu, tuân thủ lệnh, bỏ đi một chữ trong tên kép”. Điều này chỉ ra rằng pháp lệnh của Vương Mãng không chỉ cấm tên kép mà còn ảnh hưởng đến người Hung Nô.
Vì có pháp lệnh của Vương Mãng, từ thời ông, việc đặt tên đơn dần trở thành thói quen. Mặc dù sau này pháp lệnh không còn hiệu lực, nhưng thói quen này vẫn tiếp tục tồn tại, coi tên kép như là không phù hợp.
Nếu xét về hiện nay, nếu mọi người đều đặt tên đơn, việc trùng tên sẽ trở nên nghiêm trọng. Nhưng vào thời kỳ đó, dân số không nhiều, việc đặt tên đơn không gây ra vấn đề lớn cho xã hội. Vì thế, việc đặt tên đơn tiếp tục được duy trì cho đến thời Tam quốc.
Ngoài ra, còn một lý do khác khiến việc đặt tên đơn dễ dàng được chấp nhận và thực thi hơn là tránh kị húy (sự tránh dùng một số tên để bày tỏ sự tôn trọng).
Tần Thủy Hoàng lập nước Tần, áp dụng chính sách kị húy mạnh mẽ hơn. Ai dám sử dụng tên Hoàng đế sẽ bị trừng phạt. Do đó, từ Hoàng đế cho đến dân thường đều sử dụng tên đơn để tránh bị kị húy.
Ví dụ như Lưu Bệnh Dĩ, con trai của Hán Vũ đế, ban đầu có tên kép. Nhưng khi lên ngôi Hoàng đế, vì từ “Bệnh Dĩ” quá phổ biến, ông đã chọn đổi tên thành Lưu Tuân.
Nguồn: Baike
