Vị trí thủ môn trong bóng đá

Trên sân bóng đá, thủ môn (còn được gọi là thủ thành hoặc người gác đền) là vị trí cuối cùng trong hàng phòng ngự của đội nhà, bảo vệ khung thành và ngăn cản đối phương ghi bàn. Thủ môn là người duy nhất có quyền sử dụng tay để chạm vào bóng trong khu vực cấm địa của đội mình. Trong trường hợp thủ môn phải rời sân vì chấn thương hoặc bị đuổi khỏi sân, một cầu thủ khác sẽ thay thế để trấn giữ khung thành.

Lịch sử vị trí thủ môn

Bóng đá, như nhiều môn thể thao khác, đã chứng kiến nhiều thay đổi về chiến thuật, dẫn đến sự xuất hiện và biến mất của một số vị trí. Tuy nhiên, vị trí thủ môn là duy nhất từ khi luật bóng đá ra đời vẫn không thay đổi. Trước khi bóng đá có tổ chức, thủ môn không tồn tại và tất cả cầu thủ đều cùng tấn công và phòng thủ.

Các miêu tả ban đầu về các đội bóng đá có vị trí cầu thủ được Richard Mulcaster ghi lại từ năm 1581, tuy nhiên, ông không đề cập đến thủ môn. Đến năm 1602, Cornish Hurling mới nhắc đến việc bảo vệ khung thành.

Miêu tả về việc ghi bàn xuất hiện trong văn học Anh từ thế kỷ 16, ví dụ trong vở kịch The Blind Beggar of Bethnal Green của John Day vào khoảng năm 1600. Cũng từ năm 1613, Michael Drayton đã nói về việc ghi bàn trong một bài thơ.

Ban đầu, thủ môn thường chỉ đứng giữa hai cột gôn và ít linh hoạt hơn trong vai trò của mình. Tuy nhiên, sau nhiều năm, với sự thay đổi về cách thi đấu, vai trò của thủ môn đã trở nên quan trọng hơn.

Vào năm 1992, FIFA đã thay đổi luật bóng đá liên quan đến vị trí thủ môn, đặc biệt là luật về việc sử dụng tay để tiếp nhận chuyền về từ đồng đội.

Vị trí của thủ môn là vị trí đặc biệt nhất trên sân. Không giống như các cầu thủ khác, thủ môn có quyền sử dụng bất kỳ bộ phận nào của cơ thể để tiếp cận bóng khi họ đứng trong vòng cấm của đội nhà. Ngoài vòng cấm này, thủ môn không được phép sử dụng tay hoặc cánh tay để tiếp cận bóng.

Thủ môn có một số đặc quyền trong luật bóng đá, nhưng ngoài việc sử dụng tay trong vòng cấm, họ vẫn phải tuân theo các quy định chung như tất cả các cầu thủ khác.

Vị trí của thủ môn không chỉ ảnh hưởng đến cách chơi của đội mình mà còn có vai trò quan trọng trong việc tấn công.

Một số thủ môn đã phải nhận thẻ đỏ trực tiếp khi phạm lỗi với tiền đạo đối phương trong các tình huống tấn công trong vòng cấm. Một vài cầu thủ đã phải chấm dứt sự nghiệp vì bị thủ môn đối phương xoạc gãy xương chân trong một pha tấn công.

Vị trí của thủ môn ảnh hưởng lớn đến lối chơi và chiến thuật của đội bóng.

Thủ môn không bị bắt buộc phải ở trong vòng cấm. Họ có thể chơi ở bất kỳ vị trí nào trên sân và thường tham gia vào các tình huống phòng ngự như một hậu vệ phụ trách. Các thủ môn như René Higuita của Colombia, Jorge Campos của México và Bruce Grobbelaar của Liverpool được biết đến với kỹ thuật điêu luyện của họ và thường hoạt động ngoài vòng cấm. Một số thủ môn thậm chí đã ghi bàn từ những phát bóng xa và thậm chí lao lên phía khung thành đối phương để tạo ưu thế số người. Chiến thuật này rất mạo hiểm và thường chỉ được áp dụng vào những phút cuối trận (thường khi đội bóng của thủ môn đang thiếu người và khi tỷ số không quan trọng). Mặc dù hiếm khi thành công, nhưng đã có nhiều trường hợp như Michelangelo Rampulla, Jens Lehmann, Peter Schmeichel, Mart Poom, Marco Amelia, Andrés Palop, Brad Friedel, Massimo Taibi và Mark Crossley, Alisson Backer, Ivan Provedel,... đã ghi bàn từ những tình huống như vậy.

Trong một số tình huống hiếm hơn, thủ môn có thể ghi bàn từ những phát bóng không ai ngờ tới, thường khi quả bóng nảy ra và khiến thủ môn đối phương không thể bắt được. Paul Robinson và Pat Jennings đều từng ghi bàn trong những tình huống như vậy, và cũng rất đáng chú ý là họ đều chơi cho Tottenham Hotspur. Một ví dụ khác xảy ra trong trận bán kết SEA Games 2003 giữa Việt Nam và Malaysia, thủ môn Syamsuri Mustafa của Malaysia đã ghi bàn từ pha phát bóng ở vòng cấm sân nhà.

Những thủ môn nổi tiếng khác cũng được biết đến với khả năng sút phạt; ví dụ, thủ môn José Luis Chilavert là thủ môn duy nhất từ trước đến nay có thể ghi được một cú hat-trick từ các quả penalty. Anh ta cũng là một chuyên gia trong việc sút phạt. Fabio Dos Santos của Đồng Tâm Long An là thủ môn đầu tiên ghi bàn trong AFC Champions League. Rogério Ceni đã ghi rất nhiều bàn thắng, tổng cộng 100 lần (tính đến ngày 27 tháng 3 năm 2011) từ các quả đá phạt trực tiếp và penalty.

Về dụng cụ và trang phục

Thủ môn phải mặc áo đấu khác biệt hoàn toàn so với các cầu thủ khác và thường phải phối hợp với trọng tài, theo quy định của FIFA. Một số thủ môn có phong cách ăn mặc rất dễ nhận diện, ví dụ như Lev Yashin, có biệt danh 'Nhện Đen' vì luôn mặc bộ đồ màu đen (mặc dù có một số nguồn tin cho rằng bộ đồ của ông là màu xanh lam), và Jorge Campos nổi tiếng với những bộ áo màu sắc rực rỡ. Quần áo thủ môn thường có màu xanh lá cây, vàng, cam, xám bạc hoặc những màu sắc khác,... Áo thủ môn thường là áo tay dài hoặc áo tay ngắn, có thể có áo lót hoặc không lót. Quần thủ môn thường là quần ngắn hoặc quần dài, tùy thuộc vào sự thoải mái của thủ môn.

Hầu hết thủ môn đều sử dụng găng tay để tăng độ dính và bảo vệ mình khỏi chấn thương. Các loại găng tay hiện đại được thiết kế đặc biệt để ngăn ngừa trật ngón tay. Việc đeo găng không bắt buộc trong bóng đá nhưng thường được thực hiện để tăng cường ma sát khi bắt bóng, và thường được tháo ra trong loạt sút luân lưu.

Trước đây, thủ môn thường bắt bóng bằng tay trần từ những ngày đầu của bóng đá cho đến khoảng những năm 1950. Găng tay thủ môn được ra đời vào những năm 1960 và vẫn tồn tại cho đến ngày nay. Trong những năm 1960 và 1970, găng tay thủ môn thường không có handstrap. Từ những năm 1980 đến nay, găng tay thủ môn có handstrap đã xuất hiện. Hiện nay vẫn có các thủ môn sử dụng găng tay không có handstrap, giống như găng tay cao su, y tế hoặc thông thường.

Petr Čech đã phải đội mũ bảo hiểm sau khi bị chấn thương nặng đầu vào năm 2006 khi đụng độ với Stephen Hunt trong trận đấu giữa Chelsea và Reading. Điều tương tự đã xảy ra với Ederson của Manchester City khi bị Sadio Mané của Liverpool đạp vào mặt trong một trận đấu năm 2017.

Thủ môn có thể được trao băng đội trưởng để đồng thời bảo vệ khung thành và chỉ huy đồng đội. Những cái tên như Oliver Kahn, Dino Zoff, Manuel Neuer, Hugo Lloris,... là những ví dụ điển hình cho vai trò này trong lịch sử bóng đá.

Về kỷ lục

Thủ môn đóng vai trò quan trọng trong loạt sút luân lưu. Kỷ lục về cản phá penalty thành công được giữ bởi thủ môn Helmuth Duckadam của FC Steaua Bucureşti và Ciaran Kelly của Sligo Rovers F.C. Duckadam đã cản 4 quả penalty trong trận chung kết Cúp C1 châu Âu gặp FC Barcelona vào ngày 7 tháng 5 năm 1986. Kelly cũng ngăn chặn liên tiếp 4 quả penalty trong trận chung kết Cúp FAI giữa Sligo Rovers và Shamrock Rovers vào ngày 14 tháng 11 năm 2010. Kỷ lục này sau đó được lập lại bởi Jason Ravenhill vào ngày 27 tháng 3 năm 2011 khi thi đấu cho CLB BAA Heathrow (Sunday) FC gặp CLB Maidenhead Nomads, khi anh cản phá liên tiếp 4 quả penalty/5 quả sút hỏng trong tổng cộng 10 lượt sút, mặc dù đội bóng của anh đã thất bại với tỉ số 5-4. Ed Pearce, thủ môn của Maidenhead Nomads, cũng đã cản phá thành công 4 quả penalty trong loạt luân lưu, mặc dù không phải liên tục.

Phí chuyển nhượng thủ môn cao nhất

Kepa Arrizabalaga là thủ môn có phí chuyển nhượng đắt nhất mọi thời đại khi chuyển từ Athletic Bilbao đến Chelsea với giá 80 triệu Euro, tiếp theo là Alisson Becker từ AS Roma đến Liverpool năm 2018 với mức phí khoảng 67 triệu Euro.

Các thủ môn nổi tiếng

Các cuộc bình chọn của IFFHS

Dưới đây là danh sách 20 thủ môn xuất sắc nhất được bình chọn bởi IFFHS cho danh hiệu 'Thủ môn Xuất sắc nhất thế kỷ 20'

1. Lev Yashin
2. Gordon Banks
3. Peter Schmeichel
4. Dino Zoff
5. Sepp Maier
6. Antonio Carbajal
7. Ricardo Zamora
8. José Luis Chilavert
9. Peter Shilton
10. František Plánička
11. Amadeo Carrizo
12. Gilmar dos Santos Neves
13. Ladislao Mazurkiewicz
14. Pat Jennings
15. Ubaldo Fillol
16. Jean-Marie Pfaff
17. Rinat Dasaev
18. Gyula Grosics
19. Ray Clemence
20. Walter Zenga

Thủ môn hàng đầu thế giới theo IFFHS

Danh sách các thủ môn được IFFHS bầu chọn hàng năm từ năm 1987 làm 'Thủ môn xuất sắc nhất Thế giới'.

Văn hóa đại chúng trong xã hội hiện đại

Trong bộ phim võ thuật/hài nổi tiếng Đội bóng Thiếu Lâm của Hồng Kông, các cầu thủ của 'Đội quỷ' được tiêm doping để có sức mạnh phi thường và tốc độ vượt trội. Thủ môn của họ rất nhanh và có đôi tay cực mạnh có thể gãy cả thanh sắt khung thành. Anh ấy đã bảo vệ thành công khung thành khỏi cú sút mạnh của 'Kim cang cước' từ Đội Thiếu Lâm, người có thể đá bay cả tủ lạnh lên trời.

Liên kết ngoài hữu ích

• Hướng dẫn cho thủ môn trên Jbgoalkeeping
• Thông tin về vị trí thủ môn trên BBC