Viết bài văn phân tích và đánh giá một tác phẩm thơ - Văn 10 Cánh diều

Viết bài văn phân tích và đánh giá một tác phẩm thơ là một trong những chủ đề hấp dẫn trong chương trình Ngữ văn 10 Cánh diều tập 2.

Nghị luận phân tích và đánh giá một tác phẩm thơ giúp làm rõ giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm thơ. Phân tích từng phương diện hoặc đi sâu tìm hiểu từng khía cạnh của tác phẩm thơ.

Chọn một trong hai đề sau để viết bài văn phân tích, đánh giá về bài thơ, đoạn thơ:

Đề 1: Viết bài văn phân tích và đánh giá bài thơ “Mùa hoa mận” của Chu Thuỳ Liên.

Bài 2: Quan điểm của tôi về vẻ đẹp của đoạn thơ:

“Buổi sáng tươi mới như những ngày xưa
Gió thu thổi hương cốm mới
Tôi nhớ những ngày thu đã qua

Sáng sớm se lạnh tận tâm  Thủ đô Hà Nội
Những con phố dài lay động ánh sáng mới
Người ra đi không quay lại

(Tác phẩm Đất nước - của tác giả Nguyễn Đình Thi)

Viết bài phân tích đánh giá về tác phẩm thơ Mùa hoa mận

Với những người dân ở vùng núi Tây Bắc, màu trắng của hoa mơ, hoa mận không chỉ là biểu tượng của mùa xuân mà còn là biểu tượng của quê hương. Đối với những người xa quê chỉ có thể nhìn thấy màu trắng của hoa mơ, hoa mận qua hình ảnh trên truyền hình, báo chí cũng đã đủ khiến họ cảm thấy xao xuyến và khao khát không tả nổi. Bài thơ “Mùa hoa mận” của tác giả Chu Thuỳ Liên được viết vào tháng chạp năm 2007 đã thể hiện rõ sự nhớ nhà, nhớ quê, nhớ làng của những người con xa xứ thông qua hình ảnh màu trắng quen thuộc đó.

Bài thơ được chia thành ba đoạn, mỗi đoạn đều mở đầu bằng hình ảnh của hoa mận bung trắng “cành mận bung cánh muốt”, màu trắng tinh khiết của hoa mận khắp vùng trời Tây Bắc dường như là biểu tượng của mùa xuân. Và từ đây, đó cũng là lý do mà nhà thơ dồn hết những cảm xúc về quê hương của mình vào đó. Dưới bóng cây mận, dưới màu trắng tinh khiết của hoa mận, hình ảnh cuộc sống bình dị của dân làng hiện lên, thân thuộc và thiêng liêng:

Cành mận bung cánh muốt
Các chàng trai hứng khởi chơi cờ
Các cô gái nhộn nhịp làm việc
Những giấc mơ của trẻ con trỗi dậy

Điều vui nhất và đầy hứng khởi nhất khi mùa xuân đến chính là các em nhỏ. Họ vui vẻ, sung sướng vì được mặc đồ mới, được tham gia vào những trò chơi truyền thống mà không sợ bị cha mẹ la mắng. Các chàng trai thì “hứng khởi chơi cờ”, “các cô gái thì nhộn nhịp làm việc”... niềm vui ấy tràn ngập không khí xung quanh. Những từ như “hứng khởi”, “nhộn nhịp” làm cho ý thơ trở nên vui vẻ, phấn khích, như ta có thể nhìn thấy nụ cười trong trẻo của các em nhỏ. Có vẻ như cành mận cũng vui vẻ cùng các em nhỏ, chứng kiến bao giấc mơ và những bước chuyển từ tuổi thơ đến tuổi trưởng thành của chúng.

Cành mận bung cánh muốt
Đẩy mẹ đến rối ren với lá, gạo
Để cha sung sướng với cung bậc, nỏ
Để người già bận rộn làm những việc cần thiết

Môi trường rất sôi động, năng động và nỗ lực. Dưới bóng cây mận, mẹ vội vàng rửa lá, ngâm gạo để chuẩn bị làm xôi, làm bánh cúng tổ tiên, mong muốn có một mùa ấm no. Cha đi chuẩn bị cung nỏ, người già hối hả làm đu, để sẵn sàng cho các trò chơi dân gian trong năm mới. Động từ “giục” lặp lại ở ba dòng thơ “giục mẹ”, “giục cha”, “giục người già”... tất cả tạo ra một không khí vô cùng khẩn trương, sôi động, và phấn khích. Cả làng từ già đến trẻ đều háo hức, phấn khích chờ đón một mùa xuân mới.

Cành mận bung cánh muốt
Nhà thơ lên ủ hương của nếp
Đốt lửa để hồng nở hoa trong bếp
Để những người đi xa nhớ đường về

Trong những ngôi nhà truyền thống, mùi hương của nếp lan tỏa. Dân làng làm xôi, nấu cơm rượu nếp, ủ men lá, thịt lợn, làm bánh… căn bếp không bao giờ thiếu ánh lửa. Không khí ấm áp, hạnh phúc đến đâu. Tác giả sử dụng tinh tế cụm từ “giục lửa hồng nở hoa trong bếp”, khiến cho chúng ta cảm nhận được hương vị của mùa xuân lan tỏa khắp nơi trong làng.

Màu trắng của hoa mận, sắc trắng tinh khôi, bao phủ khắp nơi làm cho quê hương trở nên tuyệt đẹp hơn. Chính màu sắc ấy cũng đánh thức trong lòng những người xa quê những cảm xúc nhớ thương không thể nào quên. Ai cũng mong muốn trở về quê hương, nhất là khi năm mới đến, nỗi nhớ quê càng trở nên sâu sắc hơn. Hoa mận như là một kỷ niệm, một tín hiệu dẫn dắt con người trở về với quê hương, nơi mà họ sinh ra và đã gắn bó suốt những năm tháng thơ ấu.

Bài thơ có ba khổ, viết theo thể thơ 5 chữ, không gieo vần, không nặng nề về hình thức. Mạch cảm xúc của nhà thơ đan xen với mạch chung của bài thơ. Thông qua những hình ảnh tinh tế, nhà thơ đã giúp người đọc cảm nhận được vẻ đẹp và không khí phấn khích của quê hương trong những ngày xuân. Điều đó lại làm dấy lên trong lòng mỗi người tình yêu sâu đậm với nơi mình đã sinh ra và lớn lên.

Phản ánh về đoạn thơ của tác giả Nguyễn Đình Thi về đất nước

Bài thơ Đất nước đã được hình thành trong một thời gian dài (1948-1955); lần đầu tiên được xuất bản trong tập Chiến sĩ (1956). Bài thơ được kết hợp từ một số bài thơ khác như Sáng mát trong như sáng năm xưa (1948) và Đêm mít tinh (1949).

Chủ đề chính của Đất nước là tình yêu nước mãnh liệt, ý thức độc lập tự chủ, tự hào về đất nước và nhân dân anh hùng, từ trong đau thương của nô lệ, dưới sự lãnh đạo của Đảng đã dẫn dắt vùng lên chiến thắng huy hoàng. Đoạn đầu của bài thơ mô tả một cảnh thu ở  Hà Nội trong những ngày tác giả rời thủ đô để tham gia chiến đấu và hình ảnh những người lính ra đi:

Sáng mát trong như sáng năm xưa
…
Sau lưng thềm lá… đầy

Bài thơ Đất nước không nói về mùa thu nhưng lại làm nảy sinh cảm xúc về quê hương như một buổi sáng mùa thu ở chiến khu Việt Bắc với bầu trời trong xanh, làn gió mát thổi nhẹ pha chút hương cốm ngọt ngào. Là một nghệ sĩ - chiến sĩ của thời đại cách mạng, Nguyễn Đình Thi cảm nhận mùa thu qua hương cốm mới. Các nghệ sĩ đặc biệt yêu mến ẩm thực Việt Nam đều ca ngợi vẻ đặc biệt, độc đáo của cốm. Chỉ với hình ảnh “hương cốm mới”, Nguyễn Đình Thi đã vừa lòe loẹt thời gian, không gian thu, vừa lộ rõ tấm lòng yêu nước sâu sắc mà không kém phần thiết tha của mình.

Kể từ những bình minh mùa thu kia, nhà văn đã ngẩng đầu nhớ lại 'kỷ niệm mùa thu'. Đó là mùa thu buộc phải rời xa quê hương vì một lý do quan trọng. 'Sáng sớm se lạnh bên trong lòng Hà Nội', câu thơ đã tái hiện lại cảnh một buổi sáng mới bắt đầu trong mùa thu của Hà Nội.

Trong buổi sáng se lạnh đó, chỉ có cơn gió thổi qua những con phố dài, làm cho phố thêm dài ra vì sự yên tĩnh. Từ ngôn từ đến giai điệu, câu thơ đề cập đến một cảm giác nhẹ nhàng của gió. Bởi không phải là 'heo may' mà là 'hơi may'. Từ 'xao xác' là một từ lóng vừa gợi hình vừa gợi cảm. Tác giả sử dụng thủ pháp đảo ngữ để tạo ra một hiệu ứng biểu đạt sâu sắc.

Người ra đi không nhìn lại phía sau
Phía sau lưng, ánh nắng và lá rơi vẫn đong đầy

Có nhiều quan điểm khác nhau về hình ảnh người ra đi trong hai câu thơ trên. Câu thơ này cũng có nhiều cách đánh dấu dòng khác nhau. Nguyễn Đình Thi đã từng nói về ý nghĩa của những câu thơ này. Ông cho rằng vẻ đẹp của mùa thu là vẻ đẹp đơn giản và sâu lắng.

Trong bức tranh mùa thu của Hà Nội, hình ảnh của những người chiến sĩ hiên ngang và quyết đoán vẫn là điểm nhấn với sự kiêng nhẫn và tinh tế. Hình ảnh này gợi lại kỷ niệm về những người anh hùng đã hy sinh vì quê hương, với một tinh thần lãng mạn và mộng mơ đầy cuốn hút.

Nhịp điệu của câu thơ cuối cùng, cũng như toàn bộ đoạn thơ, đã phản ánh một cách rõ ràng tâm trạng chân thực của người ra đi: chậm rãi như bước đi của họ, quyết đoán và lưu luyến, im lặng nhưng đầy xúc động.

Đoạn thơ chỉ vỏn vẹn bảy câu nhưng đã có đủ hình ảnh, tình cảm, âm nhạc, ánh sáng và sắc màu. Nó thực sự là một trong những đoạn thơ xuất sắc nhất về mùa thu. Đằng sau bức tranh mùa thu, có tấm lòng sâu lắng gắn bó với quê hương và niềm hy vọng của nhà thơ đối với những người đi theo tiếng gọi của đất nước.