“Vịnh khoa thi hương' của Trần Tế Xương

Phân tích bài thơ “Vịnh khoa thi hương' của Trần Tế Xương

BÀI LÀM

(...) Hai câu đầu miêu tả không khí, bối cảnh chung của kì thi hương năm Định Dậu 1897. Thời điểm này, việc tổ chức kỳ thi đã thuộc về nhà nước thực dân Pháp. Tác giả cảm thấy đau lòng về tình trạng mất nước, bị chi phối. Cảnh thi cử náo nhiệt: Trường Hà Nội thi cùng với trường Nam Định. Không có sự trang nghiêm cần thiết trong những kỳ thi như vậy. Hai câu này tỏ ra châm biếm và bộc lộ nỗi buồn sâu lắng của tác giả trước cảnh đất nước bị mất quyền độc lập, tự chủ. Thi cử thực chất là một phần của cuộc sống quốc gia.

Hai câu 3, 4 miêu tả thực tế của sĩ tử và quan trường Việt Nam. Tác giả lồng ghép tâm trạng chán nản, đau buồn vào những hình ảnh hài hước đầy châm biếm. Việc đảo ngữ mang lại hiệu ứng đánh giá: Nhà thơ không chỉ quan sát sĩ tử mà chủ yếu là những đặc điểm lôi thôi của họ. Sự suy tàn của sĩ khí Nho là điều nổi bật. Tác giả không chỉ nghe thấy lời nói của quan trường mà còn nghe thấy tiếng loa vang vọng, kì lạ của tiếng loa ập đến từ quan trường. Tiếng loa tạo ra vẻ hách dịch, làm lộ ra tư thế tỏ ra là chủ nhưng vị trí thực tế của quan trường và quan lại nói chung thời điểm đó ra sao sẽ được hai câu thơ 5, 6 làm sáng tỏ.

Hai câu thơ 5 và 6 miêu tả đại diện của thực dân xâm lược. Cờ cắm rợp trời trong truyền thống là để đón tiếp các quan lại Việt Nam thường đến thăm các trường thi, nếu là kì thi Tiến sĩ thì chính nhà vua đến ra đề và chấm điểm. Nhưng thực tế lễ nghi ấy là để đón chào những quan Tây (quan sứ tên đầy đủ là quan công sứ).

Sự so sánh giữa câu trên và câu dưới cũng tạo nên sắc thái trào lộng, châm biếm, và chỉ trích mạnh mẽ. Cờ so với vây, cắm rợp trời so với quét đất. Sự trang trọng của chức vụ quan sứ bị lấp lửng bởi chiếc váy của mụ đầm. Tuy nhiên, hai câu thơ cũng ẩn chứa tâm trạng đau đớn, nhục nhã, và uất ức của tác giả, cũng như của một sĩ tử. Nói về chữ nghĩa thánh hiền, luân thường đạo lí cao siêu trong bối cảnh mà kẻ làm chủ kỳ thi là những người ngoại bang xa lạ.

Câu cuối cùng “Ngoảnh cổ mù trỏng cảnh nước nhà”, là lời kêu gọi, nhắn nhủ của một nhà nho đến các sĩ tử, các trí thức ở Bắc và tất cả người Việt Nam một lần nữa nhìn lại tình trạng đất nước bị mất độc lập, cảm nhận thấu đáo nỗi đau, nỗi nhục mất nước, từ đó có những suy nghĩ và hành động cần thiết. Lời thơ chứa đựng tâm sự dưới hình thức trào phúng nhưng mang trong lòng nỗi lo ngại của người trí thức, một chút buồn và uất ức (...).

Theo Trổn Nho Thìn

Chuyến du lịch của tôi