Virus là gì và chúng có thể gây ra những bệnh gì?

1. Virus là gì và xuất xứ của chúng?

Đây là một loại vi sinh vật có kích thước vô cùng nhỏ, trung bình từ 50 - 300nm, chỉ có thể được quan sát thông qua kính hiển vi điện tử. Virus thực ra chỉ là một phân tử Nucleoprotein mang vật chất di truyền cơ bản nên chúng không thể tự sinh sản hoặc tham gia vào quá trình trao đổi chất, cũng như không thực hiện bất kỳ hoạt động sống nào.

Virus là những vi sinh vật cực kỳ nhỏ

Virus lần đầu tiên được con người phát hiện vào năm 1892 bởi Ivanopxki. Tuy nhiên, cho đến năm 1940, khi y học tiến bộ hơn, con người mới có thể quan sát được hình dạng của chúng thông qua kính hiển vi điện tử.

Có nhiều loại virus đã được phát hiện, hầu hết chúng có kích thước và hình dạng cố định, không thay đổi trong quá trình phát triển hoặc gây bệnh. Một số hình dạng virus phổ biến bao gồm:

- Virus hình cầu: virus HIV, cúm, sởi, bại liệt.

- Virus hình đa diện: Herpes virus, Adenovirus.

- Virus có hình que, hình sợi hoặc hình thể kháng: ít phổ biến hơn.

Virus là nguyên nhân của nhiều dịch bệnh toàn cầu, lan rộng nhanh chóng. Ví dụ như đại dịch Ebola do virus Ebola gây ra vào năm 2014, đại dịch cúm lợn năm 2009 hoặc đại dịch Covid-19 gần đây do virus Corona gây ra.

Virus Corona gây ra đại dịch Covid-19

Hiện nay, các nhà khoa học vẫn chưa có kết luận chính xác về nguồn gốc hình thành của Virus. Có ba giả thuyết đang cạnh tranh nhau bao gồm:

Giả thuyết suy giảm hoặc hồi quy: Mô tả rằng Virus phát triển như các sinh vật tự do, trở thành ký sinh trùng. Theo thời gian, chúng loại bỏ các gen không cần thiết, trở thành chuỗi Nucleoprotein đơn giản và hoàn toàn phụ thuộc vào tế bào chúng lựa chọn.

Giả thuyết ban đầu: cho biết virus phát triển từ các phân tử phức tạp của axit nucleic và protein, có thể tồn tại trước hoặc đồng thời với sự xuất hiện của tế bào trên Trái Đất.

Giả thuyết tiến bộ: mô tả rằng virus tiến hóa từ một phần của RNA hoặc DNA, thoát khỏi gen của sinh vật lớn, trở thành tự do và có khả năng di chuyển giữa các tế bào.

Vẫn còn nhiều tranh cãi về nguồn gốc của virus, nhưng không thể phủ nhận đây là nguyên nhân gây bệnh cực kỳ nguy hiểm đối với con người.

2. Đặc điểm của virus

Virus không phải là tế bào sống, do đó không giống như vi khuẩn, chúng không thực hiện các hoạt động sống, cũng không thể tự sinh sản được. Thay vào đó, chúng tồn tại bằng cách kí sinh vào tế bào sống, sử dụng nguồn axit amin, năng lượng, enzym,... của tế bào chủ để tổng hợp virus mới.

Một điểm nguy hiểm của virus là khả năng sinh sản và lây lan nhanh chóng sang các tế bào và vật chủ khác. Khả năng và cách lây truyền của virus phụ thuộc vào cấu trúc và bản chất của vi sinh vật này. So với vi khuẩn, virus có thể lây truyền từ mẹ sang con, từ người sang người thông qua tiếp xúc gần trực tiếp hoặc tiếp xúc gián tiếp từ nguồn nước/thực phẩm bị ô nhiễm.

Virus có thể sống trên cá thể trung gian trong một khoảng thời gian, cho đến khi xâm nhập vào vật chủ mới và bắt đầu gây bệnh. Sau thời gian ủ bệnh, virus nhân lên nhanh chóng trong cơ thể, gây ảnh hưởng đến các cơ quan và hệ miễn dịch, đồng thời cơ thể sản xuất kháng thể chống lại virus. Khi đó, triệu chứng bệnh sẽ xuất hiện.

Một số loại virus lây lan còn có khả năng thay đổi DNA của vật chủ, ảnh hưởng đến bộ gen hoàn toàn bằng cách di chuyển xung quanh nhiễm sắc thể, lây DNA cho một tế bào hoặc sinh vật khác. Sự tương tác này cũng khiến cấu trúc của virus thay đổi, tạo ra một loại virus mới hoặc virus tiến hóa ảnh hưởng đến con người trong tương lai.

Virus có khả năng tác động đến di truyền của vật chủ

Do đó, virus vẫn là nguyên nhân gây bệnh đáng sợ cho loài người, và các nhà khoa học đang không ngừng nỗ lực để tìm ra phương pháp điều trị hoàn chỉnh virus gây bệnh.

3. Virus có thể gây ra các bệnh gì?

Virus là tác nhân gây ra nhiều loại bệnh cho con người như: Viêm gan (A, B, C), bệnh đậu mùa, cảm lạnh thông thường và cúm, sởi, quai bị, zona, thủy đậu, Rubella, bệnh dại, bại liệt, Ebola, HIV, SARS, HPV gây ung thư, Covid-19,…

Một số loại virus gây bệnh có thể được phòng ngừa bằng cách tiêm vắc xin (chứa virus suy giảm hoặc virus giả). Khi tiêm vào cơ thể, chúng không gây bệnh nhưng kích thích hệ miễn dịch sản xuất kháng thể chống lại chúng. Nhờ đó, khi virus xâm nhập, kháng thể sẽ tiêu diệt chúng nhanh chóng.

Hiện nay, vẫn còn nhiều loại virus gây bệnh chưa có vắc xin phòng ngừa, có thể khiến người bệnh tử vong nhanh chóng nếu không được can thiệp y tế kịp thời và hiệu quả. Điều trị bệnh do virus vẫn gặp nhiều khó khăn, và kháng sinh không phải lúc nào cũng hiệu quả trong việc chống lại nhiễm trùng vi khuẩn. Đa số các bệnh do virus chỉ có thể điều trị bằng biện pháp hỗ trợ giảm triệu chứng.

Nhiều loại virus mang lại lợi ích cho sức khỏe của con người

Tuy nhiên, không phải tất cả các loại virus tồn tại đều gây ra bệnh tật, giống như nhiều loại vi khuẩn có lợi tồn tại trong ruột giúp cải thiện quá trình tiêu hóa thức ăn. Cũng có nhiều loại virus 'tốt' đối với sức khỏe con người.

Để chống lại các bệnh do virus, hệ miễn dịch cơ thể đóng vai trò quan trọng và quyết định. Đồng thời, sự hỗ trợ y tế giúp giảm thiểu triệu chứng và duy trì sự sống cho người bệnh. Với khả năng lây lan và khả năng 'tự tiến hóa' của mình, virus chắc chắn sẽ tiếp tục là một thách thức lớn đối với loài người trong tương lai.