Buzz
1. Kiến thức cơ bản bài 38 - 39: Sự biến đổi hóa học
Sự biến đổi hóa học là quá trình biến đổi một chất thành chất khác, tạo ra chất mới với tính chất khác biệt và sự hình thành của một hoặc nhiều chất mới.
Đây là kết quả của việc một chất kết hợp hoặc phân hủy thành nhiều chất khác. Phản ứng oxy hóa là một ví dụ của sự thay đổi hóa học dẫn đến phản ứng mới.
Sự biến đổi hóa học thường khó đảo ngược (trừ một số phản ứng đặc biệt). Các ví dụ về biến đổi hóa học bao gồm việc nhuộm màu hay thay đổi hóa chất trong tóc. Có ba dạng biến đổi hóa học chính: hữu cơ, vô cơ và sinh hóa.
Biến đổi hóa học xảy ra xung quanh chúng ta mỗi ngày, không chỉ giới hạn trong phòng thí nghiệm. Dưới đây là một vài ví dụ về sự biến đổi hóa học trong cuộc sống hàng ngày.
- Biến đổi hóa học có thể xảy ra khi có nhiệt độ tác động
- Biến đổi hóa học có thể xảy ra khi có ánh sáng chiếu vào
| Trường hợp | Biến đổi | Giải thích |
| Cho vôi sống vào nước | Hóa học | Vôi sống khi thả vào nước đã không giữ lại được tính chất của nó nữa, nó đã bị biến đổi thành vôi tôi dẻo quánh, kèm theo sự tỏa nhiệt |
| Xé giấy thành những mảnh vụn | Lí học | Giấy bị cắt vụn vẫn giữ nguyên tính chất, không bị biến đổi thành chất khác |
| Xi mang trộn cát | Lí học | Xi măng và cát thành hỗn hợp xi măng cát, tính chất của cát và xin măng vẫn giữ nguyên không đổi |
| Xi măng trộn cát với nước | Hóa học | Xi măng trộn cát và nước thành vữa xi măng, tính chất hoàn toàn khác với tính chất của ba chất tạo thành nó là cát, xi măng và nước |
| Đinh mới để lâu ngày thành đinh gỉ | Hóa học | Dưới tác dụng của hơi nước trong không khí, chiếc đinh bị gỉ tính chất của đinh gỉ khác hẳng tính chất của đinh mới |
| Thủy tinh ở thể lỏng sau khi được thổi thành các chai, lọ, để nguội thành thủy tinh ở thể rắn | Lí học | Dù ở thể rắn hay thể lỏng, tính chất của thủy tinh vẫn không thay đổi |
Một số ví dụ về biến đổi hóa học:
- Đốt cháy một tờ giấy hoặc một khúc gỗ
- Quá trình tiêu hóa thức ăn
- Luộc trứng
- Sử dụng pin hóa học để cung cấp năng lượng
- Quá trình mạ điện cho kim loại
- Nướng bánh mì hoặc bánh ngọt
- Quá trình tạo ra sữa chua
- Các phản ứng trao đổi chất diễn ra trong tế bào
- Sự thối rữa của trái cây
- Phân hủy rác thải hữu cơ
- Vụ nổ rực rỡ của pháo hoa
- Phản ứng hóa học giữa muối và axit
- Hiện tượng gỉ sét trên sắt
- Đốt một que diêm để thắp sáng
2. Sách bài tập Khoa học lớp 5 bài 38 - 39 về Sự biến đổi hóa học
Câu 1. Thực hiện các thí nghiệm theo hướng dẫn ở phần Thực hành trang 78 trong sách giáo khoa và điền thông tin vào bảng dưới đây:
(Thí nghiệm: - Đốt một tờ giấy và quan sát sự thay đổi của giấy khi tiếp xúc với ngọn lửa. Chưng đường trên lửa để quan sát hiện tượng.)
| Thí nghiệm | Mô tả hiện tượng | Giải thích hiện tượng |
| Đốt tờ giấy | ||
| Chưng đường trên ngọn lửa |
Giải thích chi tiết:
| Thí nghiệm | Mô tả hiện tượng | Giải thích hiện tượng |
| Đốt tờ giấy | Tờ giấy bị cháy thành than | Tờ giấy đã bị biến thành một chất khác, không còn giữ được tính chất ban đầu. |
| Chưng đường trên ngọn lửa | - Đường từ màu trắng chuyển sang vàng rồi nâu thẫm, có vị đắng. Nếu tiếp tục đun nữa, nó sẽ cháy thành than. - Trong quá trình chưng đường có khói khét bốc lên | Dưới tác dụng của nhiệt, đường đã không còn giữ được tính chất của nó nữa, nó đã bị biến thành một chất khác. |
Câu 2.
Chọn chữ cái tương ứng với câu trả lời đúng.
2.1. Khi cho vôi sống vào nước, hiện tượng gì xảy ra?
a. Không có phản ứng gì xảy ra.
b. Vôi sống tan trong nước và tạo thành dung dịch nước vôi.
c. Vôi sống chuyển thành dạng vôi tôi, có sự thay đổi độ dẻo và tỏa nhiệt.
2.2. Hiện tượng khi một chất biến đổi thành chất khác được gọi là gì?
a. Sự thay đổi vật lý.
b. Sự thay đổi hóa học.
Giải đáp chi tiết:
Kết quả cho câu 2.1 là c
Kết quả cho câu 2.2 là d
Câu 3.
Đánh dấu × vào các ô trong bảng dưới đây sao cho đúng:
| Biến đổi lí học | Biến đổi hóa học | |
| Cho vôi sống vào nước | ||
| Xé giấy thành những mảnh vụn | ||
| Xi măng trộn với cát | ||
| Xi măng trộn với cát và nước | ||
| Đinh mới -> đinh gỉ | ||
| Thủy tinh ở thể lỏng -> Thủy tinh ở thể rắn |
Giải đáp chi tiết:
| Biến đổi lí học | Biến đổi hóa học | |
| Cho vôi sống vào nước | x | |
| Xé giấy thành những mảnh vụn | x | |
| Xi măng trộn với cát | x | |
| Xi măng trộn với cát và nước | x | |
| Đinh mới -> đinh gỉ | x | |
| Thủy tinh ở thể lỏng -> Thủy tinh ở thể rắn | x |
Câu 4. Thực hiện trò chơi “Thư mật” theo chỉ dẫn ở trang 80 SGK và trả lời các câu hỏi sau:
Nhúng đầu bút vào giấm rồi viết lên giấy và để khô.
a) Có thể thấy chữ hay không?
b) Để đọc được “Bức thư bí mật” thì cần phải làm gì?
c) Điều kiện nào khiến giấm đã khô trên giấy xảy ra biến đổi hóa học?
Giải đáp chi tiết:
a) Không thể nhìn thấy chữ.
b) Để mở bức thư này, người nhận cần phải làm nóng nó.
c) Nhiệt độ làm cho giấm đã khô trên giấy xảy ra biến đổi hóa học.
Câu 5. Đưa ra một số ví dụ cho thấy nhiệt độ có ảnh hưởng đến sự biến đổi hóa học của các chất.
Giải đáp chi tiết:
Ví dụ: - Đường bị đốt ở nhiệt độ cao sẽ biến thành một chất khác;
- Khi nung đá vôi ở nhiệt độ cao, ta thu được vôi sống và khí các-bon-đi-ô-xít,...
Câu 6. Đưa ra một số ví dụ cho thấy ánh sáng có khả năng gây ra sự biến đổi hóa học ở một số chất.
Giải đáp chi tiết:
Ví dụ: Quần áo màu sẽ bị phai màu khi phơi dưới ánh nắng mặt trời.
3. Biến đổi hóa học liên quan đến các hợp chất
3.1. Các biến đổi hóa học liên quan đến hợp chất hữu cơ
Hợp chất hữu cơ là các hợp chất phức tạp chứa carbon, trong đó carbon liên kết cộng hóa trị với các nguyên tử của các nguyên tố khác. Dưới đây là một số ví dụ về các phản ứng hóa học liên quan đến hợp chất hữu cơ.
Đốt khí tự nhiên
- Đây là ví dụ rõ ràng của phản ứng cháy. Khí tự nhiên chủ yếu là metan. Khi metan phản ứng với oxy trong không khí, nó sản sinh ra nước và carbon dioxide. Vì vậy, đây là một minh chứng cho sự biến đổi hóa học.
Quá trình chín của trái cây
- Quá trình này liên quan đến nhiều thay đổi khác nhau. Trái cây chứa ethylene, và lượng ethylene tăng lên khi trái cây bị hỏng hoặc khi được thu hoạch. Sự gia tăng này kích thích sự sản sinh các enzym mới, gây ra các phản ứng hóa học trên trái cây. Do đó, trái cây có thể trải qua nhiều biến đổi. Dưới đây là một số thay đổi tiêu biểu.
+ Trái cây trở nên ngọt ngào và mềm mại hơn.
+ Vỏ trái cây thay đổi màu sắc do sự phân hủy của chất diệp lục.
+ Quả chín phát ra hương thơm đặc trưng.
3.2. Các biến đổi hóa học liên quan đến hợp chất vô cơ
Các phản ứng liên quan đến các hợp chất và nguyên tố không chứa carbon được gọi là biến đổi hóa học trong hợp chất vô cơ. Dưới đây là một số ví dụ minh họa về những biến đổi hóa học trong các hợp chất vô cơ.
Quá trình tạo thép
- Đây là một phản ứng hóa học không thể đảo ngược. Thép được sản xuất bằng cách trộn thêm các nguyên tố khác vào sắt, trong đó cacbon là nguyên tố chính. Quá trình này tạo ra các chất mới có tính chất khác biệt so với sắt, do đó là một ví dụ điển hình của sự biến đổi hóa học.
Sự phát sáng của pháo hoa
- Pháo hoa chứa các hợp chất nitrat kim loại, khiến chúng dễ cháy. Khi pháo hoa được đốt, phản ứng hóa học tạo ra ánh sáng và nhiệt, đồng thời hình thành các chất mới. Đây là một ví dụ rõ ràng về biến đổi hóa học.
Biến đổi sinh hóa
- Đây là những thay đổi hóa học liên quan đến hoạt động và sự phát triển của các sinh vật sống. Dưới đây là một ví dụ về các biến đổi sinh hóa.
Quá trình quang hợp
- Quang hợp là cơ chế chủ yếu mà thực vật sử dụng để chuyển đổi ánh sáng mặt trời thành năng lượng hóa học. Trong quá trình này, thực vật biến đổi nước và carbon dioxide thành đường và oxy, là một ví dụ điển hình của biến đổi hóa học xảy ra trong tự nhiên.
