Với sức mạnh của giấc mơ, sách đã tạo ra những điều kỳ diệu và lan tỏa văn hóa đọc trên khắp Việt Nam.

Từ một thư viện tư nhân nhỏ trong con ngõ, Phùng Bá Hưng đã phát triển Thư viện Dương Liễu trở thành điểm đến tri thức và văn hóa, thu hút những hoạt động sáng tạo mới từ những tâm hồn trẻ trung.

Thư viện Dương Liễu là một thư viện tư nhân hoàn toàn miễn phí và đã nhận được giấy phép hoạt động đầu tiên tại huyện Hoài Đức, Hà Nội. Sau 10 năm hoạt động, nơi đây đã trở thành trung tâm tri thức và văn hóa của nhiều thế hệ trẻ.

Phùng Bá Hưng, người đồng sáng lập và quản lý thư viện, cũng đã thực hiện ước mơ của mình tại đó. Anh đã nhận học bổng chương trình thạc sĩ Fulbright năm 2023.

Tại sao anh lại chọn nuôi dưỡng tình yêu với thư viện khi anh đã học báo chí truyền thông?

Tôi nghĩ đó là một sự kết hợp của cơ duyên và đam mê từ khi tôi còn nhỏ. Mối duyên này đã được tôi kể lại trong bài luận xin học bổng thạc sĩ của Đại học Fulbright.

Khi còn nhỏ, tôi đã có đam mê với sách. Dù chỉ có ít tiền, nhưng tôi vẫn cố gắng tiết kiệm để mua sách và đọc suốt từ khi ra khỏi trường về nhà.

Tuổi thơ của tôi trôi qua bên những câu thơ mà bà thường đọc cho tôi mỗi đêm trước khi đi ngủ. Mặc dù gia đình không giàu có, nhưng bố tôi vẫn mua báo Thiếu Niên Tiền Phong hàng tuần để tôi đọc. Tôi mê sách đến mức phải giấu truyện, sách vào cạp quần và đọc lén trong lớp... Thậm chí khi còn học cấp 1, tôi còn nghĩ đến việc kinh doanh cho thuê sách và truyện nhưng không ai thuê nên đã phá sản. Đó là những bước đầu tiên của tôi với sách.

Trước khi thi Đại Học, tôi chưa biết rằng thư viện cũng có thể là một nghề, vì thế tôi chọn báo chí để thỏa mãn niềm đam mê diễn ra khắp nơi. Nhưng sau này, niềm đam mê đã đưa tôi đến đúng nơi. Sự yêu thích với sách và thư viện đã tồn tại trong tôi từ rất lâu và tự nhiên như hơi thở. Khi tôi gặp Thư viện Dương Liễu, tình yêu đó trở nên mạnh mẽ và sâu sắc hơn.

-Khi bắt đầu với Thư viện Dương Liễu, bạn đã có lý do gì để bắt đầu?

Tôi không phải là người đầu tiên khởi đầu Thư viện Dương Liễu, nhưng tôi là người duy nhất trong nhóm sáng lập ban đầu vẫn ở lại cho đến bây giờ.

Vào năm 2013, internet phát triển mạnh mẽ, nhưng thư viện trường học không đáp ứng được nhu cầu đọc sách của trẻ em. Vì vậy, mục tiêu ban đầu của chúng tôi là giúp trẻ em trong địa phương tiếp xúc ít hơn với thiết bị điện tử và đọc sách nhiều hơn.

Khi bắt đầu, thư viện được đặt tại phòng khách của một thành viên trong nhóm, đơn giản với vài cái ghế, vài cái giá sách tự làm và một số đầu sách được đóng góp từ các cá nhân và 'đi xin'. Kinh phí chỉ đến từ sự vận động của các cá nhân để in ấn.

Vào năm thứ hai, chúng tôi bắt đầu phát hành thẻ đọc sách, thiết kế logo và sắp xếp lại không gian để trở nên giống một thư viện hơn. Chúng tôi tuyển dụng tình nguyện viên để thu hút sự chú ý và chia sẻ những thứ mà Thư viện Dương Liễu đang cần. Nhờ đó, thư viện bắt đầu thu hút sự quan tâm và hỗ trợ từ cộng đồng và phát triển nhanh chóng hơn.

Sau 2-3 năm, khi tôi dành nhiều thời gian hơn cho thư viện, số lượng độc giả tăng lên, và số lượng tình nguyện viên cũng tăng. Tôi nhận ra mình cần phải xác định lại vai trò của thư viện và nâng cao năng lực bản thân. Tôi bắt đầu tự học và tìm kiếm kiến thức về thư viện trên internet.

Trong quá trình đó, tôi so sánh ngành thư viện ở Việt Nam với các nước phát triển khác ở châu Âu và Mỹ. Tôi nhận ra rằng ở những nước đó, thư viện được coi trọng và được xem là trụ cột trong việc phát triển văn hóa xã hội.

Do đó, ngoài việc tập trung vào việc mượn sách, Thư viện Dương Liễu còn hướng tới việc phát triển đời sống văn hoá và tinh thần cho bạn đọc. Chúng tôi bắt đầu tổ chức nhiều sự kiện, cuộc thi nhỏ và các hoạt động văn hoá khác để thu hút độc giả. Nhờ vào điều đó, Thư viện Dương Liễu đã thu hút sự chú ý từ Vụ Thư viện, Bộ Văn hóa Thể thao Du lịch và tôi đã được mời tham dự các hội thảo chuyên ngành để học hỏi và chia sẻ kinh nghiệm.

-Từ một thư viện đến một mạng lưới thư viện địa phương với 36 thành viên. Anh nghĩ có thách thức gì mà ngành thư viện ở Việt Nam cần phải giải quyết?

Từ năm 2019, tôi nhận được nhiều lời mời tham gia các hội thảo chia sẻ về thư viện và nhận được nhiều sự liên lạc từ các cá nhân và tổ chức thư viện khác để học hỏi kinh nghiệm ở Hà Nội và các địa phương khác. Từ những trải nghiệm đó, tôi nhận thấy có nhiều người có cùng đam mê về thư viện nhưng không biết bắt đầu từ đâu và triển khai thế nào. Từ đó, tôi có mục tiêu hỗ trợ các cá nhân và các tổ chức thư viện có cùng mô hình, giúp thư viện phát triển bền vững hơn và hấp dẫn hơn.

Khi nghiên cứu các dự án thư viện ở Việt Nam, tôi nhận thấy đa số các dự án tập trung vào việc tăng cường số lượng sách và tặng sách cho các khu vực nông thôn và vùng cao, nhưng ít có dự án hỗ trợ các thư viện phát triển và hoạt động hiệu quả hơn. Tôi tin rằng nếu chúng ta có thể cải thiện mảng này, các thư viện mới thành lập sẽ không gặp khó khăn, tránh lãng phí sách và hoạt động không hiệu quả.

Tôi nảy ra ý tưởng thành lập một tổ chức khác để các cá nhân và tổ chức có cùng niềm đam mê có thể trao đổi và phát triển. Đó là cách Local Bookable đã ra đời.

Local Bookable là cộng đồng nơi các cá nhân và tổ chức thư viện có thể học hỏi và cùng nhau tạo động lực. Với sự hỗ trợ từ khoảng 10 thành viên có kinh nghiệm và chuyên môn về thư viện, tôi đóng vai trò là người kết nối, giúp mọi người chia sẻ kinh nghiệm và tổ chức hoạt động.

Mặc dù Local Bookable không giải quyết hết mọi vấn đề, nhưng tôi hy vọng rằng những người làm thư viện tư nhân và cộng đồng có thể truyền cảm hứng và hỗ trợ lẫn nhau.

-Để duy trì hoạt động của Thư viện Dương Liễu suốt thời gian dài mà không thu lợi nhuận, anh đã làm gì?

Trong suốt những năm qua, nhiều tình nguyện viên đã đóng góp cho thư viện, một số đã gắn bó lâu dài. Họ đã hỗ trợ cả về công sức và tài chính, điều này giúp thư viện Dương Liễu duy trì hoạt động suốt 10 năm. Mặc dù có người ở lại và có người ra đi, điều này là hợp lý vì không phải ai cũng phù hợp với một mô hình hoạt động phi lợi nhuận lâu dài.

Hàng năm, thư viện tuyển chọn tình nguyện viên từ học sinh lớp 10. Chúng tôi rõ ràng về việc cung cấp thông tin: Tham gia vào thư viện, các bạn sẽ nhận được gì và phải đáp ứng những yêu cầu gì để thấy xứng đáng? Dù quy mô của thư viện chỉ ở cấp xã, nhưng chúng tôi hướng tới tiêu chuẩn chuyên nghiệp và thực tế.

Các tình nguyện viên ở thư viện sẽ được học hỏi và trang bị kỹ năng về cuộc sống và làm việc, như kỹ năng tin học văn phòng và quản lý dự án. Họ cũng sẽ có cơ hội trải nghiệm thực tế việc tổ chức sự kiện và làm dự án.

Các tình nguyện viên tham gia với mục tiêu rõ ràng và hiểu được những gì họ có thể đạt được và đóng góp. Đây là một mô hình win-win, cả hai bên đều cảm thấy hài lòng và có thể đi xa hơn cùng nhau.

-Sau 10 năm phát triển mạng lưới thư viện, điều gì khiến anh tự hào nhất?

Tại Thư viện Dương Liễu, câu nói 'Trẻ em có thể tạo ra điều kỳ diệu khi đọc sách' được coi như phương châm. Tôi tự hào vì thư viện có hơn 3.500 bạn đọc, hơn 100 tình nguyện viên, hơn 10.000 đầu sách, và hàng chục sự kiện/năm. Nhiều tình nguyện viên đã trưởng thành từ thư viện và đạt được thành tích cao ở các trường ĐH và nhận học bổng đi du học nước ngoài.

Tuy nhiên, điều khiến tôi tự hào nhất là tình cảm mà các em nhỏ dành cho tôi. Có những hôm nếu tôi không đến thư viện, các em sẽ thắc mắc về sự vắng mặt của tôi. Trên đường, lũ trẻ ở xã cũng biết nhận ra tôi từ xa và thường tặng những món quà nhỏ như kẹo. Những điều nhỏ nhặt này chứng tỏ tình cảm mà tôi nhận được từ cộng đồng khi đóng góp cho thư viện.

-Bố mẹ anh phản ứng thế nào khi anh chọn làm việc tại thư viện Dương Liễu sau khi tốt nghiệp đại học?

Sau khi tốt nghiệp, tôi làm việc trong lĩnh vực truyền thông quảng cáo ở Nhật. Sau 5 năm gắn bó với công ty, tôi chuyển sang làm việc tự do để có thêm nguồn thu nhập và hỗ trợ gia đình.

Ban đầu, bố mẹ tôi không đồng ý với việc tôi làm việc ở thư viện Dương Liễu vì họ nghĩ đó không phải là lựa chọn lợi ích và ổn định. Điều này có thể là trải nghiệm chung của nhiều người khi tham gia hoạt động xã hội.

Tuy nhiên, khi thấy thư viện Dương Liễu đạt được nhiều thành công và tác động tích cực đến cộng đồng, khi có nhiều độc giả hơn và phản ứng tích cực từ phụ huynh và truyền thông, bố mẹ tôi cảm thấy tự hào về sự đóng góp của tôi. Sau vài năm hoạt động, họ không còn phản đối khi thấy tôi chuẩn bị cặp sách ra thư viện vào các buổi tối trong tuần.

Sự hiểu biết và ủng hộ từ bố mẹ đối với công việc của tôi tại thư viện Dương Liễu rất quan trọng. Tôi rất biết ơn họ đã tạo điều kiện cho tôi có thời gian và tâm trí để tập trung cho hoạt động của mình tại thư viện. Trong gia đình, có nhiều việc cần làm, nhưng khi thấy tôi đang dành thời gian cho thư viện Dương Liễu, bố mẹ sẽ không cản trở. Họ cho phép tôi tự quyết định ưu tiên của mình.

-Anh có động lực gì để dành thời gian lâu dài cho Thư viện Dương Liễu?

Ở các nước phát triển, vai trò của thư viện vô cùng quan trọng. Khi tìm hiểu sâu hơn, tôi ngày càng cảm thấy đam mê và thú vị với việc mang lại giá trị cho trẻ em và độc giả. Tôi rất trân trọng sự yêu quý từ phía các bạn nhỏ và tình nguyện viên.

Một động lực lớn khác trong 10 năm qua là sự phát triển của bạn đọc Thư viện Dương Liễu. Tôi tự hào khi nhìn thấy các bạn trưởng thành, từ độc giả trở thành tình nguyện viên và có thể thành công trong cuộc sống sau khi có những trải nghiệm ở thư viện.

Niềm đam mê và yêu thích sách cũng là một phần lớn của động lực của tôi. Thư viện là một phần không thể thiếu của cuộc sống hàng ngày của tôi, là nơi tôi làm việc mỗi ngày mà không cảm thấy áp lực.

-Anh nhận được học bổng Fulbright và đi du học thạc sĩ ở Mỹ từ tháng 7. Trong thời gian đó, anh học được những gì mới mẻ cho ước mơ về thư viện cộng đồng của mình?

Trải qua 2 tháng học và sống ở Mỹ, tôi nhận thấy thư viện ở đây nhận được sự quan tâm và tôn trọng từ cộng đồng và chính quyền. Họ đặt thư viện ở vị trí trung tâm và đầu tư mạnh mẽ vào cả về tài chính và nhân sự.

Thư viện ở Mỹ được thiết kế để phục vụ mọi người, với các chương trình riêng biệt cho từng đối tượng: từ giờ kể chuyện cho trẻ em, các lớp học khoa học cho thanh thiếu niên, tư vấn tâm lý cho người lớn, đến chương trình sách dành cho người cao tuổi và vô gia cư. Điều này khác biệt rất lớn so với Việt Nam.

Trong vòng 2 năm tới, tôi sẽ tập trung vào việc nâng cao kiến thức và kỹ năng chuyên môn của mình. Đồng thời, tôi cũng sẽ liên tục chia sẻ những điều học được với các thành viên chính của thư viện Dương Liễu và các thành viên khác để cùng nhau phát triển và tạo ra nhiều giá trị hơn cho cộng đồng!

-Cảm ơn anh đã chia sẻ!