Vườn Cơ Hạ - Một tuyệt phẩm vườn cảnh trong thời đại của triều đại nhà Nguyễn

Giới thiệu về vườn Cơ Hạ

1.1 Thông tin tổng quan

Vườn Cơ Hạ là một vườn cảnh nằm trong khu vực của Hoàng Thành Huế, được lập nên bởi vua Thiệu Trị vào năm 1843. Hiện nay, khu vườn này thuộc phường Thuận Thành, TP Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế. Trong số hàng chục khu vườn khác của vua, vườn Cơ Hạ được xem như một tác phẩm vườn cảnh hoàng gia tuyệt vời.

Trong thời kỳ của các vị vua triều Nguyễn, phần lớn đều có tài văn chương và nghệ thuật, và do đó, họ rất yêu thích cảnh đẹp của thiên nhiên. Khi xây dựng Kinh thành Huế, các vị vua Nguyễn đã khéo léo tận dụng địa hình và phong cảnh tươi đẹp ở đây để tạo ra một mô hình lý tưởng, kèm theo đó là hàng loạt khu vườn Thượng uyển với quy mô lớn, tính nghệ thuật và thẩm mỹ cao. Những loài hoa thơm, cỏ lạ, cây cảnh đẹp và độc đáo từ khắp nơi trong cả nước đã được sử dụng để trang trí cảnh quan ở Kinh đô Huế.

Khuôn viên rộng lớn của vườn Cơ Hạ có kiến trúc độc đáo và ấn tượng. Các loại hoa được phân chia thành từng khu vực riêng biệt, tạo nên một không gian mới mẻ và độc đáo.

1.2 Một vài điều về vườn Cơ Hạ

Khi nói đến các nhà vườn ở Huế, không chỉ nhớ đến những nơi như An Hiên hay Kim Long... mà còn nhớ đến những khu vườn Ngự Uyển nổi tiếng từ thời xưa. Từ thời của nhà Nguyễn, đã có hơn 30 khu vườn ngự được xây dựng với nhiều tên gọi khác nhau trong hoàng cung, biệt cung, ly cung, ngự uyển và liên quan đến từng loại hoạt động tương ứng. Trong số đó, có 5 khu vườn thượng uyển nổi tiếng là Trường Ninh Cung, Ngự Viên, Cơ Hạ Viên, Hậu Hồ và Thiệu Phương Viên. Vườn Cơ Hạ là một trong những nơi có phong cách và ấn tượng riêng biệt nhất so với 4 khu vườn còn lại.

Khu vườn Cơ Hạ có diện tích rộng lớn lên đến gần 5 mẫu tức 2,3 héc ta, các loại cây cảnh trong vườn được điêu khắc một cách tinh xảo và công phu.

Ý nghĩa của cái tên vườn Cơ Hạ

Tên gọi vườn Cơ Hạ được lấy từ ý nghĩa của “Vạn Cơ Thanh Hạ”, biểu tượng cho sự an lành, bình yên trong mọi tình huống. Với cái tên độc đáo này, các vị vua thời triều Nguyễn xây dựng vườn chủ yếu để nghỉ ngơi, dạo chơi và tận hưởng không gian thiên nhiên giữa bộn bề cuộc sống cung đình. Việc xây dựng khu vườn cũng không quá phức tạp và tiện lợi cho việc di chuyển giữa các phòng cung. Nếu bạn có cơ hội thăm Huế, đừng quên ghé thăm vườn Cơ Hạ để khám phá một trong những khu vườn nổi tiếng nhất tại Kinh Thành Huế nhé.

Ngôi nhà cổ nơi vua thường lui tới nghỉ trưa khá giản dị, mộc mạc nhưng lại mang giá trị lịch sử sâu sắc

Sử sách của vườn Cơ Hạ

Khi được xây dựng vào đầu thế kỷ 19, khu vực này được coi là Cơ Hạ đường, nơi dành cho các Hoàng tử học tập và giải trí. Cho đến năm 1837, vua Minh Mạng mới chuyển nó thành khu vườn hoàng gia, đồng thời thực hiện việc mở rộng và trồng thêm nhiều loại cây cảnh quý giá. Tuy nhiên, chỉ đến thời của vua Thiệu Trị (1841-1847), khu vườn này mới thực sự trở nên nổi tiếng với việc xây dựng thêm nhiều công trình như đình, viện, đài, tạ, và đặc biệt là dãy trường lang hình chữ khẩu bao quanh các công trình chính, được gọi là Tứ Phương Ninh Mật Hồi Lang.

Mặc dù được xây dựng công phu và hoành tráng, nhưng đến đầu thế kỷ XX, triều đại Nguyễn đã dần triệt giải các công trình kiến trúc bên trong khu vườn do không đủ điều kiện bảo quản. Từ đó, vườn Cơ Hạ lộng lẫy và xa hoa dần trở nên tàn tạ, hư hỏng và rơi vào quên lãng. Đến năm 2013 - 2014, Uỷ ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế đã tiến hành tôn tạo và mở rộng lại khu vườn Cơ Hạ. Ngoài ra, khu vườn còn được phủ kín bởi cây xanh và các loại hoa, cây kiểng quý, cùng với dấu vết của hang động, đồi núi, sông hồ cũ. Đặc biệt, trong Lễ hội Festival Huế 2014, khu vườn đã trở thành một điểm nhấn đặc biệt, thu hút đông đảo du khách đến tham quan, tìm hiểu và thưởng ngoạn phong cảnh.

Hồ sen nuôi cá bên trong vườn Cơ Hạ với màu nước trong veo, và vào mùa sen nở kín mặt hồ

Đặc điểm kiến trúc độc đáo của vườn Cơ Hạ

Bên trong vườn Cơ Hạ có nhiều quần thể như sông hồ, núi động, lầu tạ, cung điện liên hoàn được sắp xếp hợp lý giữa kiến trúc và thiên nhiên. Trong khu vườn có một hồ nước rộng và trong vắt được gọi là Minh Hồ. Bên cạnh Minh Hồ là đài tạ mang tên Hoà Phong. Cầu qua Minh Hồ được gọi là Kim Nghệ Ngọc Đống. Bên phải của Minh Hồ là Khả Nguyệt. Trên đảo giữa Minh Hồ có một lầu gác được gọi là Quang Biểu. Lầu đài ở phía sau Minh Hồ được gọi là Thưởng Thắng. Điện chính trong vườn được gọi là điện Khám Văn. Khu vực chính trong vườn được gọi là Minh Lý. Ngoài ra, còn có nhiều công trình khác như: hang Phúc Duyên, hang Đào Nguyên, ao Thuỵ Liên, sông Trại Võ... Tuy nhiên, những dấu vết này đã bị phá hủy theo thời gian và sau đó được phục hồi lại.

Điện chính trong vườn Cơ Hạ được gọi là điện Khám Văn, với khu đại sảnh là Minh Lý, mái lợp bằng ngói lưu li vàng. Ngoài ra, còn có nhiều công trình khác ở các hướng khác nhau. Phía Tây của Minh Hồ là sông Trại Vũ, động Phước Duyên và động Đào Nguyên. Sang phía Đông là cầu Kim Nghê với mái che phía trên. Từ lầu Thưởng Thắng có thể nhìn thấy núi Thọ Yên, núi Trùng Đình cùng với ao Thụy Liên, núi Quân Tử...

Các loại cây cảnh quý hiếm trong vườn Cơ Hạ có giá trị từ vài triệu đến vài tỷ đồng

Phong cảnh tự nhiên tươi đẹp của vườn Cơ Hạ

Nơi này tụ hợp nhiều loài hoa thơm, cỏ lạ và cây cảnh quý hiếm từ nhiều vùng miền khác nhau và còn có cả các loại hoa được tặng từ các nước ngoài. Việc chọn lựa các loại hoa, cây kiểng để trang trí cho khu vườn được thực hiện một cách kỹ lưỡng, đảm bảo yêu cầu về mặt thẩm mỹ như: hình dáng, màu sắc của hoa và đặc điểm sinh thái của cây trồng. Các loại thực vật cũng rất phong phú và đa dạng từ cây lớn, cây trung bình, cây nhỏ, cây bụi, cây leo, cây cỏ... dưới nước có các loài thủy sinh như sen và súng.

Việc lựa chọn cây được thực hiện sao cho phù hợp với điều kiện lập địa và sinh thái của khu vực, cây phải có tuổi thọ lâu dài, xanh quanh năm, không gây độc hại, dễ uốn ép, tạo dáng, ít bị sâu bệnh.

Trong vườn Cơ Hạ, có nhiều loại cây ăn quả phổ biến ở miền Trung và các vùng miền khác của đất nước như mít, chuối, xoài, nhãn... Thậm chí còn có cây lương thực như kê, ngô... Điều này thể hiện tinh thần trọng nông, yêu nông nghiệp của các vua triều Nguyễn. Đặc biệt là có rất nhiều loại cây quý, đặc sắc từ các nước khác được chọn lựa du nhập để phục vụ cho thú chơi và thưởng ngoạn của các vị đế vương.

Hiện nay, trong vườn Cơ Hạ có gần 600 loại cây cảnh quý với 45 chủng loại được thu thập từ 56 nghệ nhân chơi cây kiểng, bonsai trong và ngoài tỉnh Thừa Thiên Huế và sắp xếp trong vườn theo cách truyền thống. Hội phong lan Huế đã đưa vào vườn nhiều loại lan lạ, đặc sắc để tăng sự đa dạng cho cảnh quan của vườn Cơ Hạ. Phong cảnh tự nhiên hài hòa kết hợp với kiến trúc độc đáo đã khiến địa điểm này trở thành điểm đến được nhiều người ưa chuộng.

Có những cây trong vườn đã sống đến hàng trăm năm và được coi là di sản quý giá