Buzz
| Bao Tự 褒姒 | |
|---|---|
Tranh vẽ Bao Tự | |
| Chu U vương Vương hậu | |
| Tại vị | 774 TCN - 771 TCN |
| Tiền nhiệm | Thân Phế hậu |
| Kế nhiệm | Kỷ Quý Khương |
| Thông tin chung | |
| Sinh | nước Bao |
| Mất | không rõ không rõ |
| Phối ngẫu | Chu U vương vua Khuyển Nhung (?) |
| Hậu duệ | Cơ Bá Phục |
| Hoàng tộc | Tự thị (xuất thân) Cơ thị (hôn nhân) |
Bao Tự (chữ Hán: 褒姒), còn được gọi là Tụ Tự hoặc Ly Bích (褎姒), là người vợ thứ hai của Chu U vương, vị vua cuối cùng của triều đại Tây Chu trong lịch sử Trung Quốc.
Theo truyền thuyết, Bao Tự là một người đẹp nổi bật và quyến rũ. Chu U vương rất yêu thích nàng nhưng chưa bao giờ thấy nàng cười. Ông ra lệnh thưởng nghìn lạng vàng cho ai làm cho nàng cười. Để thực hiện điều đó, Chu U vương đã nghe theo lời của một kẻ nịnh bợ, đốt lửa trên đài để dụ các chư hầu đến. Trò đùa này đã dẫn đến thảm họa mất Cảo Kinh khi quân Khuyển Nhung tấn công thực sự. Nhà Chu bắt đầu suy yếu từ đó. Hành động này được gọi là Phóng hỏa hí chư hầu (烽火戲諸侯).
Bao Tự sau này được gọi với danh xưng 'Hồng nhan họa thủy' (紅顏禍始), ám chỉ sự đẹp đẽ của nàng đã gây ra tai họa cho quốc gia. Nàng thường được liệt vào danh sách những mỹ nhân nổi tiếng và có ảnh hưởng trong lịch sử. Cùng với Muội Hỉ, Đát Kỷ và Ly Cơ, Bao Tự được xem là Tứ đại yêu cơ (四大妖姬), những người đã làm suy tàn các triều đại trong thời kỳ Tiên Tần (nhà Hạ, nhà Thương, nhà Chu và nhà Tấn).
Câu chuyện
Tên thật của Bao Tự không được ghi chép rõ ràng. Nàng đến từ nước Bao (褒国, hiện nay là khu vực Hán Trung, tỉnh Thiểm Tây) và có họ Tự. Giống như nhiều phụ nữ thời Tiên Tần khác, họ được gọi theo tên nước quê hương kèm theo họ gia tộc, vì vậy nàng được gọi là Bao Tự. Một số phụ nữ nổi bật có thuỵ hiệu thường được gọi theo thứ tự: nước - hiệu - họ, ví dụ như Tề Văn Khương, trong đó 'Tề' là nước bà sinh ra, 'Văn' là hiệu, và 'Khương' là họ gia tộc của Tề vương.
Câu chuyện về Bao Tự được ghi lại trong Sử ký của Tư Mã Thiên với những yếu tố huyền bí:
| “ |
昔自夏后氏之衰也，有二神龙止於夏帝庭而言曰：“余，襃之二君。”夏帝卜杀之与去之与止之，莫吉。卜请其漦而藏之，乃吉。於是布币而策告之，龙亡而漦在，椟而去之。夏亡，传此器殷。殷亡，又传此器周。比三代，莫敢发之，至厉王之末，发而观之。漦流于庭，不可除。厉王使妇人裸而噪之。漦化为玄鼋，以入王後宫。後宫之童妾既龀而遭之，既笄而孕，无夫而生子，惧而弃之。 宣王之时童女谣曰：“檿弧箕服，实亡周国。”於是宣王闻之，有夫妇卖是器者，宣王使执而戮之。逃於道，而见乡者後宫童妾所弃妖子出於路者，闻其夜啼，哀而收之，夫妇遂亡，饹於襃。襃人有罪，请入童妾所弃女子者於王以赎罪。弃女子出於襃，是为襃姒。 . Thời Hạ Hậu thị (nhà Hạ) suy vi, có hai con rồng thần vào sân đình của vua tự xưng là vua nước Bao. Triều đình bèn tế lễ, rồng thần nhả lại dãi và được lưu vào hộp gỗ. Từ đời nhà Hạ qua đời nhà Thương không ai dám mở hộp dãi rồng. Đến thời Chu Lệ vương mở hộp ra xem, nước dãi biến thành con thằn lằn đen chạy vào hậu cung, làm một cung nữ mới 12 tuổi mang thai. Sau 38 năm, người cung nữ đó sinh ra một bé gái đẹp như thiên thần, sợ là vật tai dị nên vứt đứa trẻ xuống sông Thanh Thủy. Thời Chu Tuyên vương, có câu đồng dao: "Gỗ dâu làm cung, gỗ cơ làm bao, bao đựng tên sẽ diệt nhà Chu". Một đôi vợ chồng không biết có lệnh cấm bán gỗ dâu và gỗ cơ, mang ra chợ bán liền bị triều đình truy bắt. Họ chạy trốn giữa đường thì gặp đứa trẻ bị thả trôi sông, bèn ôm mang theo đến Bao quốc. Khi người nước Bao có tội, bèn lấy một cô gái dâng hiến cho Chu U vương chuộc tội. Cô bé lớn lên chính là Bao Tự. |
” |
| — 史记·卷四·周本纪第四 | ||
Khi Bao Tự vào cung, nàng được Chu U vương hết lòng yêu thương. Vào năm thứ 4 (778 TCN), nàng sinh ra một con trai và đặt tên là Cơ Bá Phục (姬伯服). Lúc đó, U vương đã có Thân vương hậu và đã lập con trai bà là Cơ Nghi Cữu làm Thái tử. Tuy nhiên, vì sự sủng ái của U vương đối với mẹ con Bao Tự, vào năm thứ 8 (774 TCN), ông đã phế truất cả Thân hậu và Nghi Cữu, đồng thời lập Bao Tự làm Kế hậu và Bá Phục làm Thái tử mới.
Sự thay đổi này khiến cha của Phế hậu, Thân hầu - quân chủ nước Thân (hiện nay là Nam Dương, tỉnh Hà Nam) không hài lòng. Thân hầu đã liên kết với nước Tằng (hiện nay là Phương Thành, tỉnh Hà Nam) và quân Khuyển Nhung để tấn công Cảo Kinh. Chu U vương đã ra hiệu triệu chư hầu bằng cách đốt lửa trên đài, nhưng không ai đến cứu. Có giả thuyết cho rằng vì trước đây các chư hầu thường bị lừa để làm Bao Tự cười, nên lần này họ nghĩ đây chỉ là trò đùa. U vương buộc phải tháo chạy cùng Bao Tự và con trai. U vương và Bá Phục bị quân Khuyển Nhung đuổi và giết chết. Bao Tự bị bắt trong tình trạng hỗn loạn, kết cục không rõ, có khả năng bị vua Khuyển Nhung bắt làm thiếp do vẻ đẹp của nàng.
Quân Khuyển Nhung tiếp tục cướp bóc và tàn sát người dân trong kinh thành. Thân hầu cảm thấy hối hận và đã viết thư triệu tập các chư hầu từ các nước Tấn, Tần, Vệ và Trịnh để chống lại quân Khuyển Nhung. Liên quân bốn nước đã đến và đánh bại quân Nhung, khôi phục quyền kế vị cho Cơ Nghi Cữu, người sau này được biết đến là Chu Bình vương.
Trò đùa đốt lửa với các chư hầu
Điển tích nổi tiếng này gắn liền với danh tiếng của Bao Tự. Do nàng không cười khi vào cung, Chu U vương đã tìm mọi cách để thấy nàng cười, thậm chí hứa thưởng nghìn lượng vàng cho ai khiến nàng nở nụ cười. Về sau, Chu vương nghe theo Thạc Phụ nước Quắc, đốt đài lửa để lừa các chư hầu đến, dẫn đến sự sụp đổ của nhà Chu.
Có hai phiên bản ghi chép về câu chuyện này:
| “ |
襃姒不好笑，幽王欲其笑万方，故不笑。幽王为烽燧大鼓，有寇至则举烽火。诸侯悉至，至而无寇，襃姒乃大笑。幽王说之，为数举烽火。其後不信，诸侯益亦不至。 又废申后，去太子也。申侯怒，与缯、西夷犬戎攻幽王。幽王举烽火徵兵，兵莫至。遂杀幽王骊山下，虏襃姒，尽取周赂而去。 . Bao Tự không thích cười. Để làm nàng cười, nhà vua đã tìm đủ mọi cách chiều chuộng. Khi ấy, quanh đất nhà Chu cai trị vốn xây nhiều tháp dầu để khi có giặc kéo đến thì đốt các cột lửa báo hiệu cho chư hầu đến cứu. Chu U vương chợt nghĩ ra việc đốt lửa cho chư hầu đến để cho Bao Tự cười. Quân chư hầu mấy nước lân cận trông thấy các cột lửa cháy, ngỡ là có giặc bèn hớt hải mang quân đến cứu. Đến kinh thành, thấy mọi người vẫn đi lại bình thường, không có giặc giã gì cả. Các chư hầu ngơ ngác nhìn nhau. Bao Tự ở trên đài trông thấy bật lên tiếng cười khúc khích. Chu U vương thích quá. Đến một thời gian sau, ông lại sai đốt lửa lần nữa và các chư hầu lại bị lừa để Bao Tự có được tiếng cười. Đến khi Thân hầu liên hợp nước Tằng cùng Khuyển Nhung đến, U vương vội đốt lửa gọi chư hầu, song các chư hầu nghĩ đó là màn trêu chọc của U vương nên không đến. Nhà Chu do đó bị bại |
” |
| — Sử ký - "Chu bản kỷ" | ||
| “ |
周宅丰、镐，近戎人。与诸侯约：为高葆祷於王路，置鼓其上，远近相闻。即戎寇至，传鼓相告，诸侯之兵皆至，救天子。戎寇当至，幽王击鼓，诸侯之兵皆至，褒姒大说，喜之。幽王欲褒姒之笑也，因数击鼓，诸侯之兵数至而无寇。至於後戎寇真至，幽王击鼓，诸侯兵不至，幽王之身乃死於丽山之下，为天下笑。 . Chu triều lập hai kinh Phong-Hạo đều gần chỗ người Nhung. Chu vương cùng với các chư hầu ước định ở trên đại vương lộ thiết lập các tháp cao, trên đó bày ra trống to, lớn đến nỗi xa gần đều có thể nghe tiếng trống. Nếu quân Nhung có đến, thì trên đài sẽ đánh trống, chư hầu nghe thấy sẽ đến cứu viện Thiên tử. Khi ấy quân Nhung từng vào xâm lấn, U vương đánh trống triệu chư hầu đến đuổi đi. Bao Tự rất thích thú cách làm này của U vương, trộm cười cợt. U vương thấy thế, vì muốn tiếp tục nhìn thấy nụ cười của nàng, nhiều lần đánh trống, quân chư hầu nhiều lần đến đều phát hiện U vương chỉ trêu ngươi. Sau này, quân Nhung lại vào, U vương đánh trống nhưng chư hầu không đến nữa. Chu U vương vì thế bị giết ở dưới núi Ly Sơn. |
” |
| — Lã thị xuân thu - "Nghi tự" | ||
Chu U vương chỉ quan tâm đến việc vui chơi, không chăm lo triều chính, và thường phái người đi tìm những mỹ nhân. Một đại thần tên Bao Quýnh đã khuyên can U vương, nhưng không những không được nghe theo, mà còn bị giam vào ngục. Sau đó, gia đình Bao Quýnh thấy Bao Tự xinh đẹp nên đã mua nàng và dâng lên Chu U vương để chuộc tội. Ngay từ lần đầu tiên gặp Bao Tự, Chu U vương đã bị mê hoặc. Trong chốn phòng the, nàng luôn tỏa ra một mùi hương quyến rũ, không một phi tần nào trong cung có thể sánh được. Chu U vương, vốn là một hoàng đế đa tình, thường xuyên tìm kiếm mỹ nữ để đưa về cung, nhưng từ khi có Bao Tự, ông đã hoàn toàn quên việc tuyển chọn thêm phi tần. Bao Tự trở thành người được yêu quý nhất của Chu U vương.
Tuy nhiên, từ khi vào cung, Bao Tự luôn tỏ ra buồn bã và không cười. Để đổi lấy nụ cười của nàng, U vương treo giải thưởng là nghìn lượng vàng cho ai làm nàng cười. Quắc Thanh Phụ đã nghĩ ra một kế hoạch. Vào thời điểm đó, để phòng ngừa sự tấn công của bộ tộc Khuyển Nhung, vương triều Chu đã xây dựng hơn 20 đài lửa ở vùng Ly Sơn (nay thuộc đông nam Lâm Đồng, tỉnh Thiểm Tây). Các đài lửa này được dựng cách nhau vài dặm và sẽ báo động cho các nước chư hầu nếu quân Khuyển Nhung tấn công. Quắc Thạch Phụ đề nghị Chu U vương đốt các đài lửa để dụ các chư hầu đến, cho rằng Bao Tự sẽ cười khi thấy các chư hầu đến. Chu U vương làm theo, và các nước chư hầu gần đó nghĩ rằng quân Khuyển Nhung đang tấn công, nên vội vàng đến cứu. Tuy nhiên, khi họ đến chỉ thấy trên núi đang tổ chức lễ hội và Chu U vương đã cử người bảo họ quay về. Các nước chư hầu cảm thấy bị lừa, rất tức giận và rút quân về. Bao Tự thấy cảnh hỗn loạn dưới chân núi, cuối cùng đã bật cười. Thấy Bao Tự cười đẹp hơn, U vương đã thưởng cho Quắc Thạch Phụ nghìn lượng vàng.
Câu chuyện này sau này được biết đến với tên gọi Phóng hỏa hí chư hầu (烽火戲諸侯), nổi tiếng trong lịch sử và trở thành một trong những điển tích nổi bật về 'mối họa hồng nhan'.
Tuy nhiên, vào năm 2012, Đại học Thanh Hoa ở Bắc Kinh đã thực hiện nghiên cứu 'Thanh Hoa giản' (清华简), một tài liệu sử học viết vào khoảng năm 335 trước công nguyên (được phát hiện năm 2008). Họ đã phát hiện nhiều thông tin khác biệt so với ghi chép trong Sử ký. Theo tài liệu này, Chu U vương đã chủ động tấn công nước Thân, và Thân hầu đã liên kết với quân Khuyển Nhung để đánh bại Chu U vương. Không có ghi chép nào về 'Phóng hỏa hí chư hầu' trong các tài liệu này. Giáo thụ Lưu Quốc Trung (刘国忠) của Đại học Thanh Hoa đã bày tỏ nghi ngờ về tính xác thực của câu chuyện, cho rằng đây có thể chỉ là một tiểu thuyết được thêm vào bởi Sử ký vào một thời điểm rất muộn.
Trong văn học
Trong sách Kinh Thi, phần 'Tiểu nhã' có câu thơ về Bao Tự: 'Hách hách tông Chu, Bao Tự diệt chi' (赫赫宗周，褒姒灭之。)
Thành ngữ Trường thiệt phụ (长舌妇; Người đàn bà lưỡi dài) thường được dùng để ám chỉ Bao Tự. Trong Kinh Thi, phần 'Chiêm ngang' của Phong Nhã, có chỉ trích Chu U vương vì mê đắm Bao Tự mà bỏ rơi vợ hiền, đồng thời châm chọc Bao Tự bằng cách:
|
|
Nhà thơ Lý Bạch đã viết: 'Một nụ cười của người đẹp có giá trị bằng nghìn lượng vàng' (美人一笑換千金).
- Chu U vương
- Tứ đại mỹ nhân Trung Hoa
- Nhà Chu
- Đỗ Khang
Liên kết bên ngoài
- Sử ký của Tư Mã Thiên, chương: Chu bản kỉ
