Xã hội ban đầu

Xã hội ban đầu (hay còn gọi là cộng đồng bộ lạc) là giai đoạn đầu tiên và dài nhất trong lịch sử phát triển của loài người, từ khi có con người xuất hiện trên Trái Đất đến khi xã hội nguyên thủy chuyển đổi thành xã hội giai cấp và xuất hiện chế độ nhà nước.

Việc mô tả xã hội ban đầu được nêu trong khái niệm về Chủ nghĩa cộng sản nguyên thủy do Karl Marx và Friedrich Engels đưa ra. Các nước trong Hệ thống xã hội chủ nghĩa trước đây đã biên tập trong sách giáo khoa phổ thông từ những năm 1950, và hiện còn dùng tại Việt Nam.

Xã hội ban đầu phát triển kế thừa lối sống xã hội bầy đàn của linh trưởng tổ tiên, và thể hiện gần gũi nhất hiện có hai loài là tinh tinh và bonobo ở châu Phi . Xã hội ban đầu cũng kết thúc khác nhau ở các vùng và dân tộc khác nhau. Nhiều dân tộc ở châu Phi, châu Á và Nam Mỹ đã có lối sống không thay đổi trong chục nghìn năm qua, và họ được coi là bảo tàng sống của loài người về thời nguyên thủy, như người Hadza , San (Châu Phi), Sentinel (Châu Á), Vanuatu (Châu Đại Dương),...

Bộ lạc và thổ dân

Người thông minh với số lượng nhất định, kế thừa lối sống của tổ tiên lãnh đạo, đã tổ chức thành bộ lạc là những nhóm người gồm vài chục gia đình, có quan hệ gần gũi với nhau, thậm chí do cùng một người mẹ sinh ra (hay gọi là có quan hệ huyết thống với nhau), sống quây quần cùng nhau ăn uống chung.

Người thông minh có khả năng ăn đa dạng, ban đầu sống dựa vào việc hái lượm trái cây và săn bắt các loài động vật. Bên cạnh kỹ năng tự kiếm ăn, họ đã hợp tác với nhau trong săn bắt, tức là sử dụng sự đông đảo của nhóm để bao vây bầy động vật, đẩy chúng xuống vực, rồi mới ném đá, bắn lao để chúng chết hẳn. Do đó, các hoạt động như vậy luôn đòi hỏi sự hòa hợp giữa các thành viên trong nhóm.

Theo mô tả trong sách giáo khoa tại Việt Nam, trong bộ lạc không phân biệt đâu là của tôi và đâu là của anh. Nói cách khác, trong bộ lạc không có sự sở hữu cá nhân, mà chỉ có sự sở hữu của bộ lạc. Tuy nhiên, như một loài động vật xã hội, trong bộ lạc có sự phân chia đẳng cấp nhất định. Phân chia này xác định vai trò của từng cá nhân trong các hoạt động có tổ chức như săn bắt hoặc tranh chấp lãnh thổ. Tại các bộ lạc khác nhau, quan hệ quyền lực giữa các tầng lớp có thể khác nhau, tương tự như các dân tộc hiện đại hiện nay có các phong tục khác nhau.

Mỗi bộ lạc chiếm giữ một khu vực nhất định, tức là lãnh thổ của bộ lạc. Sự phát triển không đồng đều của các bộ lạc, bao gồm sự phát triển hoặc sự phân chia thành các bộ lạc mới, hoặc suy tàn do bệnh tật hoặc tai nạn, cùng với việc xâm lấn lãnh thổ của các bộ lạc khác, dẫn đến sự thay đổi lãnh thổ. Áp lực dân số từ các bộ lạc phát triển hơn dẫn đến sự thay đổi biên giới lãnh thổ theo một hướng nhất định, tạo ra hiện tượng được gọi là Các cuộc di cư sớm trong lịch sử tiền sử.

Buổi đầu của thời đại kim loại

Việc khám phá kim loại để làm công cụ lao động có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Trước đó, con người chỉ sử dụng đá làm công cụ. Cho đến khoảng 4000 năm trước Công nguyên, con người đã phát hiện ra đồng kim loại. Đồng kim loại mềm, thường được sử dụng để làm đồ trang sức. Sau đó, họ biết pha trộn đồng với thiếc và chì để làm cho đồng cứng hơn, được gọi là đồng thau. Từ đó, họ đã có thể đúc ra các loại rìu, cuốc, cây liềm, lao, mũi tên, trống đồng, v.v... Khoảng 3000 năm trước Công nguyên, các cư dân ở Tây Á và Nam Âu là những người đầu tiên biết đúc và sử dụng sắt để làm lưỡi cày, cuốc, liềm, kiếm, dao găm, v.v...

Nhờ có công cụ kim loại, con người có thể khai thác được nhiều đất hoang hơn, nâng cao năng suất lao động và sản xuất ra nhiều sản phẩm hơn, không chỉ đủ để ăn mà còn có thặng dư...

Xã hội nguyên thủy khép lại

Nhờ vào sự xuất hiện của các công cụ lao động mới, đặc biệt là các công cụ kim loại, một số người có khả năng lao động tốt hơn đã tạo ra nhiều của cải đến mức thặng dư, trong khi những người khác đã lợi dụng vị trí hay uy tín của mình để chiếm đoạt phần của cải thừa của người khác và trở nên giàu có, trong khi một số người khác lại phải chịu khổ cực và thiếu thốn.

Các nguyên tắc 'làm chung, ăn chung, hưởng chung' trong thời kỳ công xã thị tộc đã bị phá vỡ. Xã hội nguyên thủy đã tan rã và nhường chỗ cho xã hội có sự phân lớp.

Ghi chú

2. Lương Ninh, Lịch sử thế giới cổ đại, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội, 2002

Liên kết bên ngoài

• Chế độ công xã nguyên thủy trong Từ điển bách khoa Việt Nam
• Cộng đồng thị tộc trong Từ điển bách khoa Việt Nam