Xe điện giá rẻ 'đang phủ sóng', liệu Trung Quốc đang thống trị thị trường toàn cầu?

Từ việc hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ đến sự ủng hộ cho pin lithium, Trung Quốc đang đẩy mạnh ngành công nghiệp xe điện hàng đầu thế giới.

Các cổ phiếu của các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc đã giảm sau khi có thông tin rằng Ủy ban Châu Âu đang xem xét áp dụng biện pháp trừng phạt đối với các xe điện giá rẻ đang tràn ngập thị trường. Nếu chương trình thuế quan này được thực hiện, nỗ lực xuất khẩu ô tô của Trung Quốc có thể phải đối mặt với hậu quả nặng nề, đặc biệt khi ô tô là một trong những mặt hàng xuất khẩu quan trọng của đất nước này.

Dữ liệu từ cơ quan hải quan cho thấy, số lượng xe chạy bằng các loại năng lượng mới từ Trung Quốc (bao gồm cả xe hybrid kết hợp nhiều loại năng lượng và xe điện) đến Liên minh châu Âu đã tăng 112% trong 7 tháng đầu năm 2023 và tăng đến 361% kể từ năm 2021.

Ngành công nghiệp xe điện Trung Quốc đang phát triển với tốc độ nhanh chóng và vượt xa các dự báo.

Trung Quốc đã thực hiện những gì?

Từ đầu những năm 2000, trước khi chuyển hướng sang lĩnh vực xe điện, ngành công nghiệp ô tô Trung Quốc đang trong tình trạng mơ hồ. Mặc dù là một cường quốc sản xuất ô tô động cơ đốt trong truyền thống, nhưng chưa có thương hiệu nội địa nào có thể sánh kịp với các hãng xe nước ngoài đang thống trị thị trường.

'Họ nhận ra rằng... họ sẽ không bao giờ vượt qua các nhà sản xuất ô tô truyền thống của Mỹ, Đức và Nhật Bản về đổi mới động cơ đốt trong', theo chuyên gia Tu Le, giám đốc điều hành của công ty tư vấn Sino Auto Insights, trích từ MIT Technology Review.

Trong khi đó, trong lĩnh vực của xe hybrid, trong những năm đầu tiên pin chỉ đóng vai trò phụ, Nhật Bản đã dẫn đầu, điều này có nghĩa là Trung Quốc cũng không thể cạnh tranh. Điều này đã thúc đẩy chính phủ Trung Quốc rời bỏ công nghệ hiện có và đầu tư vào lĩnh vực mới hoàn toàn: xe chạy bằng pin.

Rủi ro là rất cao. Hiện nay, xe điện chỉ là thử nghiệm của General Motors hoặc Toyota, và họ đã ngưng sản xuất xe điện sau vài năm. Nói chung, các quốc gia xuất sắc trong việc sản xuất ô tô chạy bằng xăng hoặc hybrid ít có động lực để theo đuổi các loại phương tiện mới.

Tuy nhiên, đối với Trung Quốc, xe điện có thể giải quyết một số vấn đề lớn khác, như giảm ô nhiễm không khí nghiêm trọng, giảm sự phụ thuộc vào dầu nhập khẩu và giúp tái cơ cấu lại nền kinh tế sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. Nếu chiến thắng trong lĩnh vực này, điều đó sẽ mang lại lợi ích lớn cho Bắc Kinh.

Trung Quốc đã có một số ưu thế về cơ cấu. Mặc dù việc sản xuất xe điện sử dụng công nghệ khác nhau nhưng vẫn cần sự hợp tác từ chuỗi cung ứng ô tô hiện có, và Trung Quốc có một chuỗi cung ứng khá tốt. Khả năng sản xuất và hàng hóa giá rẻ cũng giúp duy trì các nhà máy sản xuất ô tô chạy bằng xăng trong khi dần chuyển sang hỗ trợ ngành công nghiệp xe điện còn non trẻ.

Do đó, chính phủ Trung Quốc đã bắt đầu đầu tư vào các công nghệ liên quan từ năm 2001. Trong Kế hoạch 5 năm của Trung Quốc, công nghệ xe điện đã được giới thiệu như một dự án nghiên cứu khoa học ưu tiên.

Vào năm 2007, ngành này đã phát triển mạnh mẽ khi ông Vạn Cương, một kỹ sư ô tô từng làm việc cho Audi ở Đức, trở thành Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Trung Quốc. Ông Vạn là một người rất 'hâm mộ' xe điện và đã thử nghiệm mẫu xe điện đầu tiên của Tesla, Roadster, vào năm 2008, khi xe được ra mắt. Giờ đây ông được ghi nhận như người đã đưa ra quyết định lớn về việc tập trung toàn lực cho xe điện tại Trung Quốc.

Từ đó, phát triển xe điện luôn là ưu tiên hàng đầu trong kế hoạch kinh tế quốc gia của Trung Quốc.

Một trong những điểm mạnh của hệ thống kinh tế Trung Quốc là khả năng tập trung nguồn lực vào các ngành mà nước này muốn phát triển. Gần đây, họ cũng đang làm điều tương tự đối với chất bán dẫn.

Bắt đầu từ năm 2009, Trung Quốc đã bắt đầu hỗ trợ tài chính cho các công ty xe điện để sản xuất xe buýt, taxi hoặc ô tô cá nhân. Năm đó, chưa đến 500 xe điện được bán ra tại Trung Quốc. Nhưng doanh thu tăng cao hơn có nghĩa là các công ty có thể tiếp tục chi tiêu để cải thiện mô hình của mình, trong khi người tiêu dùng chi tiêu ít hơn để có được một chiếc xe cho riêng mình.

Từ năm 2009 đến năm 2022, Trung Quốc đã đầu tư hơn 200 tỷ nhân dân tệ (29 tỷ USD) vào các khoản trợ cấp và giảm thuế liên quan. Mặc dù chính sách trợ cấp chính thức kết thúc vào cuối năm 2022 và được thay thế bằng một hệ thống hướng thị trường hơn được gọi là “tín dụng kép”, nhưng chương trình đã phát huy tác dụng như mong đợi: hơn 6 triệu xe điện bán ra ở Trung Quốc vào năm 2022, chiếm hơn một nửa doanh số bán xe điện toàn cầu.

Chính phủ cũng đã giúp các công ty xe điện trong nước duy trì hoạt động trong những năm đầu bằng cách trao cho họ các hợp đồng mua sắm công. Khoảng năm 2010, trước khi thị trường tiêu dùng chấp nhận xe điện, những chiếc xe điện đầu tiên ở Trung Quốc đã là một phần của hệ thống giao thông công cộng.

Ilaria Mazzocco, chuyên gia hàng đầu về kinh doanh và kinh tế Trung Quốc tại Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế, nói rằng: “Trung Quốc có hàng triệu phương tiện công cộng, bao gồm cả xe buýt, taxi, v.v. Loại hình này tạo ra các hợp đồng ổn định, mang lại nguồn doanh thu. Ngoài yếu tố tài chính, mô hình còn cung cấp rất nhiều dữ liệu thử nghiệm cho các công ty'.

Tuy nhiên, trợ cấp và giảm thuế vẫn chưa là bức tranh hoàn chỉnh, vẫn còn các chính sách khác khuyến khích cá nhân mua xe điện. Ở các thành phố đông dân như Bắc Kinh, để có biển số cho một chiếc xe chạy xăng, có thể mất nhiều năm và nhiều chi phí vì các chương trình hạn chế, trong khi quy trình này được miễn đối với những người quyết định mua xe điện.

Chính quyền địa phương đôi khi cũng hợp tác chặt chẽ với các công ty xe điện để điều chỉnh các chính sách có thể giúp các công ty này phát triển. Ví dụ, BYD, công ty Trung Quốc đang thách thức sự thống trị của Tesla trong lĩnh vực xe điện, đã vươn lên bằng cách giữ mối quan hệ chặt chẽ với thành phố phía nam Thâm Quyến và biến nơi đây trở thành thành phố đầu tiên trên thế giới điện khí hóa hoàn toàn đội xe buýt công cộng của mình.

'Vượt mặt' đối thủ về giá

Với các khoản trợ cấp hào phóng từ chính phủ, việc giảm thuế, hợp đồng mua sắm và các ưu đãi chính sách khác, một loạt các thương hiệu xe điện nội địa Trung Quốc đã xuất hiện và tiếp tục tối ưu hóa các công nghệ mới để đáp ứng nhu cầu thực tế của người tiêu dùng trong nước. Điều này cũng tạo điều kiện thuận lợi cho một nhóm lớn người mua xe trẻ tuổi.

Dần dần, hạ tầng xe điện của Trung Quốc đã đủ lớn và thậm chí công suất của họ ngày càng trở nên dư thừa trong những năm gần đây. Các mẫu xe điện giá rẻ liên tục tràn ngập thị trường.

Bill Russo, Giám đốc điều hành của công ty tư vấn Auto Mobility có trụ sở tại Thượng Hải, cho rằng hiện Trung Quốc có công suất dư thừa 10 triệu xe điện mỗi năm. Ủy ban châu Âu kết luận nguồn cung dư thừa và chính sách trợ cấp hào phóng của Bắc Kinh đã khiến xe điện Trung Quốc thường rẻ hơn 1/5 so với các mẫu xe tương đương do EU sản xuất.

Từ tháng 6/2023, Trung Quốc tiếp tục tiết lộ thêm nhiều khoản giảm thuế cho xe điện và xe sử dụng năng lượng sạch. Gói mới nhất có tổng trị giá 520 tỷ nhân dân tệ (72 tỷ USD), sẽ được giải ngân trong 4 năm tới.

Sức hút của thị trường này ngày càng tăng, ngay cả với các quốc gia phương Tây, và nhiều nhà máy ô tô của các nhà sản xuất nước ngoài cũng đã mở tại Trung Quốc. Danh sách bao gồm Tesla, BMW và Renault. Các hãng xe khác như Volkswagen cũng đã có thỏa thuận với Xpeng để sản xuất các mẫu xe phù hợp với thị trường địa phương.

Sự 'đồng hành' cùng Tesla

Sự phát triển của ngành công nghiệp xe điện tại Trung Quốc được cho là có mối liên hệ sâu sắc với sự thành công của Tesla trong việc trở thành công ty xe điện lớn nhất thế giới.

Khi chính phủ Trung Quốc áp dụng các khoản trợ cấp, chúng không chỉ hướng đến các công ty trong nước. Alicia García-Herrero, nhà kinh tế trưởng khu vực Châu Á Thái Bình Dương tại Natixis, một công ty quản lý đầu tư, cho biết: 'Theo tôi, điều này rất thông minh. Thay vì chia rẽ người nước ngoài bằng cách không trợ cấp cho họ mà chỉ dành cho các công ty trong nước, khi bạn muốn xây dựng một hệ sinh thái, hãy trợ cấp cho tất cả. Khi đó, họ sẽ trở thành một phần của hệ sinh thái và không thể rời đi.'

Bên cạnh các ưu đãi tài chính, chính quyền địa phương Trung Quốc còn mời Tesla đến xây dựng nhà máy sản xuất tại đây. Gigafactory ở Thượng Hải của họ được xây dựng nhanh chóng vào năm 2019 nhờ các chính sách thuận lợi. Tu Le bình luận: 'Từ một cánh đồng trở thành một nhà máy hiệu quả trong khoảng một năm là điều chưa từng có. Điều đó chỉ ra rằng chính phủ trung ương, đặc biệt là chính quyền Thượng Hải, đã gỡ bỏ mọi rào cản để đưa Tesla đến địa điểm này.'

Ngày nay, Trung Quốc đã trở thành một phần không thể thiếu trong chuỗi cung ứng của Tesla. Gigafactory Thượng Hải hiện là trung tâm sản xuất hiệu quả nhất của họ và chiếm hơn một nửa số xe Tesla được giao vào năm 2022.

Và điều này cũng có lợi cho cả hai bên. Trung Quốc cũng thu được rất nhiều từ Tesla. Công ty được cho là đã góp phần tạo ra 'hiệu ứng da cá trơn' trong ngành công nghiệp xe điện Trung Quốc, buộc các thương hiệu trong nước phải đổi mới và cố gắng bắt kịp Tesla trong mọi lĩnh vực, từ công nghệ tiên tiến đến khả năng giảm chi phí. Hiện nay, ngay cả Tesla cũng phải tìm cách tiếp tục cạnh tranh ở Trung Quốc.

Nâng cao quản lý chuỗi cung ứng

Theo thông tin từ Marketplace, sau chuyến thăm hiếm hoi của Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken tới Bắc Kinh, Reuters đưa tin rằng một nhóm nhà lập pháp Mỹ đã họp với các công ty ô tô, thúc đẩy họ giảm sự phụ thuộc vào các bộ phận xe điện của Trung Quốc - đặc biệt là pin.

Các chuyên gia cho rằng, mặc dù Mỹ đang đầu tư đáng kể vào sản xuất pin EV thông qua Đạo luật Giảm lạm phát, nhưng việc Trung Quốc ngày càng kiểm soát chuỗi cung ứng pin thế giới khó thay đổi trong một ngày. Khi nói về chuỗi cung ứng pin xe điện, 'Trung Quốc đã đi trước phần còn lại của thế giới từ 10 đến 15 năm', nhà phân tích Chris Berry của House Mountain Partners nhận xét.

Berry cho biết, Trung Quốc đã đầu tư vào lithium và các khoáng sản pin - đặc biệt là 'vật liệu tinh chế', sau đó là sản xuất và đóng gói pin. Theo Scott Kennedy thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, khoản đầu tư đó đã được đền đáp. 'Trung Quốc chiếm khoảng 50% đến 60% thị trường xe điện toàn cầu', Kennedy nói.

Nhà phân tích Sam Adham của CRU dự đoán, Trung Quốc sẽ tiếp tục dẫn đầu ngay cả khi Mỹ và châu Âu đầu tư vào xe điện.

Châu Âu và Mỹ hợp tác để giành thị phần?

So với Mỹ, châu Âu được xem là thị trường tăng trưởng quan trọng của các hãng ô tô Trung Quốc. Một phần vì các quy định nghiêm ngặt về khí thải của EU và các hạn chế đối với xe chạy động cơ truyền thống khiến việc bán xe điện trở nên dễ dàng hơn. Rồi khi các biện pháp hạn chế thuế thời cựu Tổng thống Mỹ Trump gây khó khăn cho việc bán ô tô có nguồn gốc từ Trung Quốc tại Mỹ, châu Âu trở thành điểm đến phù hợp.

Có vẻ như Ủy ban Châu Âu đang ngày càng không hài lòng với tình trạng xe điện Trung Quốc đang tràn ngập trên thị trường. Mặc dù việc có nhiều xe rẻ hơn, dễ tiếp cận có thể làm cho năng lượng sạch trở nên gần gũi hơn với công chúng, nhưng các nhà lãnh đạo châu Âu cũng muốn bảo vệ ngành công nghiệp ô tô của mình.

Ủy ban Châu Âu đã thông báo rằng họ sẽ mở cuộc điều tra để xem liệu có nên sử dụng thuế quan để chống lại mức giá 'thấp giả tạo' của xe điện Trung Quốc hay không, với kết quả dự kiến trong vòng 13 tháng tới.

Các nhân vật hàng đầu trong ngành ô tô như Giám đốc điều hành Stellantis Carlos Tavares cũng chia sẻ quan điểm tương tự, bày tỏ lo ngại về khả năng cạnh tranh của các thương hiệu phương Tây với các thương hiệu phương Đông.

Từ thời Tổng thống Trump, cả xe động cơ truyền thống và xe điện của Trung Quốc đều phải chịu mức thuế 25%, và với các động thái mới của châu Âu, xe điện Trung Quốc có thể phải đối mặt với các biện pháp hạn chế khắt khe hơn trong nỗ lực giành lại thị trường.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cũng cảnh báo rằng EU phải cẩn thận vì Trung Quốc có thể đáp trả. Bộ Thương mại Trung Quốc đã cảnh báo với EU rằng cuộc điều tra này có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến quan hệ kinh tế và thương mại giữa hai bên.

Do đó, EU cần cẩn trọng để không tự làm tổn thương mình trong cuộc đối đầu, đặc biệt là khi đẩy các nhà sản xuất ô tô phương Tây vào tình thế khó khăn.