Buzz
Có thể bạn đã mệt mỏi với thuật ngữ 'chữa lành', nhưng những nhà trị liệu điện ảnh (cinematherapy) tin rằng việc xem phim có thể là một phương pháp chữa lành hiệu quả nếu được thực hiện đúng cách.
Tammy Rabideau, một tác giả và người mẹ đơn thân, muốn tái khởi đầu việc viết sách ở tuổi 50, nhưng cô đối diện với sự khó khăn của việc vượt qua tuổi tác và khả năng sáng tạo, điều này khiến cô gặp nhiều thất bại trong việc thực hiện mục tiêu 'tái tạo cuộc đời'. Sau khi tham gia trị liệu, cô được đề xuất sử dụng liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) kết hợp với trị liệu điện ảnh.
Theo giới thiệu, đây là một phương pháp mà các nhà tư vấn sẽ so sánh tình huống khó khăn của bệnh nhân với các nhân vật cũng đối mặt với các vấn đề tương tự trong phim, từ đó giúp họ nhìn nhận vấn đề từ một góc nhìn mới.
Từ danh sách phim được đề xuất bởi nhà trị liệu dựa trên vấn đề của cô, Rabideau đã chọn xem bộ phim Mrs Harris đi đến Paris (2022), một bộ phim hài có nhân vật chính là Ada Harris, một phụ nữ trung niên đối mặt với những thách thức của cuộc sống nhưng vẫn mạnh mẽ vượt qua để theo đuổi niềm đam mê của mình.
Rabideau đồng cảm với Ada trong việc chấp nhận nỗi đau, vượt qua khó khăn và theo đuổi ước mơ của mình. Việc xem phim và thảo luận với nhà trị liệu tâm lý giúp bà thêm thấu hiểu, chấp nhận bản thân và tìm được hướng đi mới trong cuộc sống.
Rabideau đã chia sẻ trải nghiệm này trong bài viết 'Liệu pháp điện ảnh đã giúp tôi vượt qua khủng hoảng tuổi trung niên như thế nào' trên tạp chí Wired vào cuối năm 2023.
Trị liệu điện ảnh là một nhánh phát triển từ trị liệu bằng sách (bibliotherapy). Thuật ngữ cinematherapy trở nên phổ biến sau khi được đề cập trong bài báo của ba tác giả, trong đó có Linda Berg-Cross (hiện là giáo sư tâm lý tại Đại học Howard), được đăng trên tạp chí Psychotherapy in Private Practice năm 1990.
Dựa trên vấn đề mà thân chủ đặt ra trong phiên trị liệu, nhà trị liệu sẽ chọn lựa các bộ phim thương mại phù hợp với sở thích, mục tiêu và khả năng hiểu biết của thân chủ cũng như giai đoạn trị liệu. Sau đó, thân chủ sẽ xem phim và thảo luận với tâm lý gia về những chủ đề chính diễn ra trong phim.
Nền tảng của trị liệu điện ảnh bắt nguồn từ hiệu ứng catharsis - cơ chế giải phóng cảm xúc tiêu cực (buồn bã, tức giận) thông qua trải nghiệm nghệ thuật. Thuật ngữ này xuất phát từ thời kỳ cổ đại Hy Lạp, khi Aristotle sử dụng thuật ngữ katharsis (thanh lọc) để mô tả cách bi kịch, văn chương và nghệ thuật tác động lên cảm xúc của khán giả.
Trong trị liệu điện ảnh, người tham gia sẽ trải qua ba giai đoạn. Đầu tiên, họ đồng cảm với nhân vật qua hành vi, động lực và lý tưởng của họ, cũng như cảm nhận được cảm xúc của nhân vật.
Tiếp theo, họ học hỏi thông qua trải nghiệm của nhân vật và nội hóa những trải nghiệm đó, phát triển mối quan hệ của bản thân với chúng. Cuối cùng, khi thấy trải nghiệm của mình được phản ánh trên màn ảnh, thân chủ không còn cảm thấy cô đơn nữa.
Bên cạnh hiệu ứng thanh lọc, ẩn dụ, biểu tượng và hình ảnh trong phim cũng giúp thân chủ khám phá suy nghĩ và cảm xúc của mình để từ đó giải quyết vấn đề họ đang gặp phải.
Trong một bài báo khoa học năm 2020, chuyên gia tâm lý Ryan M. Niemec cho rằng nhà tư vấn có thể đánh giá tình trạng sức khỏe, điểm mạnh và điểm yếu của thân chủ để chọn ra bộ phim có nhân vật có các yếu tố tương đồng, từ đó giúp họ khám phá và phát triển bản thân.
Giáo sư Frann Altman, một chuyên gia tâm lý uy tín đã áp dụng trị liệu điện ảnh trong hơn 20 năm, cho rằng liệu pháp này không chỉ mang tính giải trí. Với trị liệu điện ảnh, các cá nhân được kết nối với các bộ phim được lựa chọn kỹ lưỡng, phù hợp với trải nghiệm cá nhân của họ.
Họ sẽ kết nối với các nhân vật và câu chuyện của phim, rút ra ý nghĩa và suy ngẫm về cách câu chuyện phim liên quan đến cuộc sống của họ. 'Đó là một quá trình sâu lắng và gợi cảm xúc mạnh mẽ, vì vậy yêu cầu sự hướng dẫn của một nhà trị liệu có kinh nghiệm' - Rabideau trích từ chia sẻ của Altman.
Trong bài viết cho Wired, Rabideau nhấn mạnh nghiên cứu khoa học về trị liệu điện ảnh bắt đầu từ năm 1974. Phương pháp này đã được chứng minh hiệu quả trong điều trị nhiều tình trạng sức khỏe tâm thần, bao gồm rối loạn ăn uống, lo lắng, trầm cảm và nghiện ngập.
Theo một bài báo trên tạp chí Journal of Korean Academy of Psychiatric and Mental Health Nursing năm 2014, thử nghiệm trị liệu điện ảnh trên 45 người già tại một viện dưỡng lão ở Hàn Quốc cho thấy phương pháp này giúp họ tăng sự hài lòng với bản thân và giảm trầm cảm.
Cụ thể, một nhóm 23 người được thử nghiệm xem bộ phim Mẹ Tôi, Nàng Tiên Cá và series phim Hàn Quốc Cuộc Sống Là Đẹp - hai tác phẩm nói về gia đình, mối quan hệ và giá trị trong cuộc sống. Chương trình kéo dài 90 phút mỗi tuần trong 10 tuần, bao gồm cả việc xem phim và thảo luận với các chuyên gia tâm thần và y tế tại viện dưỡng lão.
Kết quả cho thấy, nhóm thử nghiệm có cải thiện về tự đánh giá và giảm trầm cảm so với nhóm đối chứng gồm 22 người. Nếu các chương trình này được thực hiện đều đặn, chúng có thể ảnh hưởng tích cực đến sự hòa nhập của họ trong cuộc sống tại viện dưỡng lão, theo nhóm nghiên cứu.
Dù mang lại hiệu ứng tích cực, trị liệu điện ảnh chỉ là một phương tiện hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho sự nhận thức và thay đổi hành vi của bản thân trong các phiên trị liệu tâm lý.
Trong bài viết trên Psychology Today tháng 12 năm 2023, tác giả Michael Shelton đã đặt ra câu hỏi về tính hiệu quả của trị liệu điện ảnh, bất chấp sự thiếu hụt nghiên cứu và bài báo về chủ đề này.
Một nghiên cứu tổng quan về 38 tài liệu liên quan đến trị liệu bằng phim ảnh và video được thực hiện bởi nhóm tác giả người Ý, đã đặt ra một loạt câu hỏi về tính khách quan của các nghiên cứu. Trị liệu điện ảnh thường thiếu chuẩn mực từ các nhà chuyên môn, và việc diễn giải kết quả thường mang tính chủ quan.
Vì vậy, trị liệu điện ảnh cần phải kết hợp với các phương pháp khác như CBT, giống như trường hợp thành công của Rabideau.
