Xói Mòn Đất Là Gì? Nguyên Nhân Và Giải Pháp Khắc Phục Hiện Tượng Xói Mòn Đất

Xói mòn đất là gì? Việt Nam là quốc gia mạnh về các ngành chế biến nông, lâm, thủy sản. Nhờ sự phát triển của ba ngành mũi nhọn này, chúng ta đã tạo ra cơ hội phát triển cho các ngành công nghiệp khác nhờ vào sự đa dạng nguồn nguyên liệu. Bài viết này sẽ chia sẻ về hiện tượng xói mòn đất, những tác hại mà nó gây ra, cùng với các biện pháp khắc phục. Mời bạn đọc theo dõi và tham khảo.

Xói mòn đất là gì?

Khi đất bị xói mòn nghiêm trọng, nó có thể dẫn đến sa mạc hóa, khiến vùng đất đó không thể trồng trọt hoặc nuôi dưỡng bất kỳ loại cây cối nào. Chính vì thế, xói mòn đất là một vấn đề mà chúng ta cần phải ngăn chặn.

Nguyên Nhân Gây Xói Mòn Đất

Xói Mòn Đất Do Nước

Đây là dạng xói mòn đất chiếm tỉ lệ khá cao trong tự nhiên, xảy ra do tác động của nước chảy trên bề mặt đất, thường xuất hiện ở các khu vực có khí hậu nhiệt đới ẩm. Những ai có kế hoạch mua đất nông nghiệp cần chú ý đến vấn đề này.

Có nhiều yếu tố tự nhiên gây ra hiện tượng xói mòn đất, ví dụ như các dòng chảy thường xuyên của sông, suối, hay dòng chảy tạm thời như lũ, nước tràn. Những dòng nước này có thể cuốn trôi các dưỡng chất cần thiết và thậm chí xói mòn các khe rãnh, khiến đất bị tách rời và di chuyển tới những khu vực khác tùy theo tốc độ và mức độ dòng chảy.

Sự phân hóa tự nhiên đã tạo ra những địa hình phong phú, trong đó có thể kể đến các thung lũng – nơi giao thoa của rừng, núi, sông và hồ.

Mưa là nguyên nhân chính dẫn đến xói mòn đất, chiếm tỷ lệ cao nhất trong các nguyên nhân xói mòn đất do nước. Nếu khu vực có lượng mưa trên 10 mm và độ dốc trên 99, việc xói mòn đất sẽ bắt đầu diễn ra. Tính xói mòn này chịu ảnh hưởng bởi độ dốc, lượng nước chảy, tốc độ dòng chảy và lực quán tính. Khi các yếu tố này cộng lại, xói mòn đất sẽ càng mạnh mẽ.

Xói mòn đất do gió

Xói mòn đất do gió xảy ra khi gió mạnh tác động vào đất. Để hình thành xói mòn đất do gió, đất cần phải khô, tơi và có các khe hở để gió có thể xâm nhập. Ngoài ra, khu vực đó cần ít hoặc không có thực vật để giảm cản trở lực gió. Những khu vực đất cát ven biển hoặc đồng bằng khô hạn thường dễ bị xói mòn do gió, đặc biệt khi diện tích đất rộng.

Xói mòn hóa học

Xói mòn hóa học là quá trình di chuyển các chất hòa tan và vật liệu qua các tầng đất dưới mặt đất. Khi xói mòn hóa học xảy ra, các chất này được vận chuyển từ khu vực này đến khu vực khác thông qua dòng chảy ngầm. Vì xói mòn hóa học chỉ diễn ra trong các lớp đất ngầm, nên khó nhận diện được ngay. Thường chỉ khi có sự xuất hiện của các hình thức xói mòn khác, chúng ta mới đào sâu và phát hiện ra nguyên nhân của nó.

Xói mòn đất do nhiệt độ

Xói mòn đất do nhiệt độ là hình thức xói mòn ít được nhắc đến, nhưng lại rất quan trọng. Nó xảy ra khi có sự chênh lệch nhiệt độ lớn, do sự thay đổi giữa nhiệt độ mặt đất và ánh sáng mặt trời trực tiếp hoặc sự tích tụ nhiệt trong một thời gian dài.

Một ví dụ minh họa đơn giản là viên đá. Khi nó bị chiếu sáng trong một khoảng thời gian dài, nhiệt độ của nó sẽ tăng lên, khiến đá nở ra và bắt đầu nứt. Các vết nứt này lan từ bề mặt vào sâu bên trong, phá vỡ cấu trúc ổn định của đá, tạo cơ hội cho các yếu tố như gió, nước và trọng lực tác động, khiến chúng bị di chuyển khỏi vị trí ban đầu.

Xói mòn do trọng lực

Xói mòn do trọng lực xảy ra khi một khối đất ở trên cao bị kéo xuống dưới bởi lực hút của Trái Đất. Hiện tượng này thường xuất hiện khi đất ở trên cao bị tác động, khiến nó dịch chuyển xuống thấp, làm thay đổi cấu trúc đất ở khu vực dưới.

Do quá trình hình thành và biến đổi tự nhiên, khi đất bị bào mòn bởi các yếu tố tự nhiên, sẽ dẫn đến hiện tượng sạt lở đất. Khi khối đất ở trên rơi xuống và tác động mạnh vào lớp đất phía dưới, cấu trúc đất ở hai khối này bị ảnh hưởng nghiêm trọng, khiến đất trở nên mỏng và dễ bị xói mòn.

Xói mòn do con người gây ra

Xói mòn đất do con người chiếm tới 70-80% nguyên nhân gây nên tình trạng xói mòn. Những hoạt động con người thực hiện có ảnh hưởng trực tiếp đến đất đai, cả theo hướng tích cực lẫn tiêu cực.

Một số hành động của con người như: đốt rừng làm rẫy, chăn nuôi gia súc, khai thác gỗ trái phép, xây dựng cơ sở hạ tầng, khai thác mỏ, và công nghiệp hóa đã làm thay đổi kết cấu đất và gây ra xói mòn. Tuy nhiên, nhiều người vẫn chưa hiểu rõ xói mòn đất là gì và mức độ nguy hại của nó.

Những tác hại do xói mòn gây ra

• Mất đất canh tác: Tỷ lệ đất bị mất do xói mòn ở các khu vực đồi núi của Việt Nam ngày càng gia tăng, dẫn đến hiện tượng sa mạc hóa và không còn đất để trồng trọt. Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống người dân tại khu vực đó. Đặc biệt, ở các khu vực đồi dốc, tác động của xói mòn càng nghiêm trọng hơn, do tác nhân tự nhiên và con người cộng với địa hình dốc khiến xói mòn diễn ra nhanh chóng.

• Tàn phá gây mất cân bằng môi trường: Hệ sinh thái bị ảnh hưởng mạnh mẽ, khiến cho môi trường bị đảo lộn. Cây cối đóng vai trò quan trọng trong việc hạn chế xói mòn và ngăn ngừa lũ lụt ở các khu vực dốc. Tuy nhiên, khi cây cối bị chặt phá một cách bừa bãi do hoạt động khai thác của con người, mưa lớn có thể làm cuốn trôi dưỡng chất từ đất, gây xói mòn. Cơn mưa mạnh còn có thể cuốn trôi cả nhà cửa của những người dân sinh sống ở khu vực dốc hoặc dưới dốc.
• Ảnh hưởng đến chất lượng cây trồng: Khi đất không còn dưỡng chất để nuôi dưỡng cây trồng, cây cối sẽ thiếu sức sống, năng suất giảm sút hoặc thậm chí có thể khiến người nông dân thất bại hoàn toàn trong vụ mùa. Vì thế, việc hiểu biết về xói mòn đất là điều cần thiết để có thể áp dụng các biện pháp bảo vệ đất hợp lý.

Một số giải pháp chống xói mòn đất

Thấm nước mưa vào trong đất

Hiện nay, con người đang mở rộng diện tích sinh sống, khiến đất bị san lấp và bê tông hóa, làm giảm khả năng thẩm thấu của nước mưa vào đất. Sau mỗi trận mưa, khu vực này dễ bị ngập lụt hoặc xảy ra sạt lở. Cần tạo điều kiện để nước mưa và nước nói chung có thể thẩm thấu vào đất, giúp đất mềm và tơi xốp, từ đó ngăn ngừa sự xâm nhập của gió, hạn chế việc các dưỡng chất bị cuốn trôi đi.

Giảm lực xói mòn của mưa rơi xuống

Để giảm thiểu tác động của mưa đối với xói mòn đất, có thể trồng các loại cây có lá lớn hoặc lá nhỏ nhưng số lượng dày đặc. Khi mưa rơi, lá cây sẽ làm giảm sức mạnh của hạt mưa và tạo điều kiện cho nước mưa chảy xuống thân cây, từ đó làm giảm tỷ lệ xói mòn đất do nước.

Giảm tốc độ nước chảy xuống dốc

Việc trồng và tái tạo các thảm thực vật, cùng với việc trồng các cây lớn, sẽ giúp hút nước và làm giảm tốc độ chảy của nước từ đỉnh dốc xuống. Bên cạnh đó, việc trồng cây chắn gió cũng sẽ giảm thiểu tác động của xói mòn do cả nước và gió.

Để duy trì độ ẩm cho đất, có thể áp dụng các biện pháp như xây dựng ruộng bậc thang, bờ đá, trồng cây theo đường đồng mục đích phân tán dòng chảy. Đồng thời, việc xây dựng đập, ao hồ để giữ nước và phục vụ tưới tiêu là một giải pháp hiệu quả. Khi hiểu rõ những biện pháp này, câu hỏi xói mòn đất là gì đã không còn khó khăn và sẽ giúp giảm thiểu được những tác hại của nó.